Άρθρα

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Στις 12 Απριλίου 1204 οι «Χριστιανοί» Σταυροφόροι της Δ΄ Σταυροφορίας κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και εγκαθίδρυσαν Λατίνο Πατριάρχη και Φράγκο αυτοκράτορα. Ο Ελληνισμός διεφύλαξε την εθνική και πολιτική του ανεξαρτησία μόνο σε τρία κράτη που δημιουργήθηκαν μετά την άλωση των περισσοτέρων ελληνικών εδαφών από τους Δυτικούς ηγεμόνες. Η Αυτοκρατορία της Νικαίας, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος και το Δεσποτάτο της Ηπείρου υπήρξαν οι τρεις ελεύθερες εστίες του Ελληνισμού. Από τα τρία αυτά κράτη η Νίκαια είχε την τιμή και την ευλογία να ελευθερώσει την Κωνσταντινούπολη το 1261.

Στη Νίκαια της Μικρασιατικής Βιθυνίας οι Λασκαρίδες αυτοκράτορες κατόρθωσαν να διατηρήσουν άσβεστη τη φλόγα της Ορθόδοξης Πίστης και της Ελληνικής Ιδέας. Δεν λησμόνησαν ούτε προς στιγμήν την υποχρέωσή τους να απελευθερώσουν την κατακτημένη πρωτεύουσα του Γένους. Αγωνίσθηκαν στρατιωτικά εναντίον Δυτικών Σταυροφόρων και Τούρκων. Στον πνευματικό τομέα επιδίωξαν την αναγέννηση των ελληνικών γραμμάτων και την στενότερη σύνδεση της παιδείας με την ελληνική αρχαιότητα.

Μετά την παραίτηση του Πατριάρχου Ιωάννου Ι΄ Καματηρού οι Αρχιερείς συνήλθαν στη Νίκαια και εξέλεξαν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως τον Μιχαήλ Αυτωρειανό (1207- 1213), ο οποίος έστεψε βασιλέα τον Θεόδωρο Α΄Λάσκαρι (1204-1222). Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και ιστορικός Χρυσόστομος Παπαδόπουλος παρατηρεί: «Οι Ορθόδοξοι Πατριάρχες Αντιοχείας και Ιεροσολύμων και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου στη Νίκαια κατέφευγαν, οι καταδιωκόμενοι Ορθόδοξοι λαοί από εκεί ζητούσαν και ελάμβαναν όση βοήθεια ήταν δυνατή». (1)

Η αναγέννηση της Ελληνικής Ιδέας και του ελληνικού πολιτισμού κατέστη πρώτιστος στόχος των Αυτοκρατόρων της Νικαίας, κυρίως του Ιωάννου Βατάτζη (1222-1254) και του υιού του Θεοδώρου Β΄Λασκάρεως (1254-1258). Τότε γίνεται φανερό ότι οι όροι Έλλην και Ελληνισμός έπαυσαν πλέον να ταυτίζονται με την αρχαία θρησκεία και χρησιμοποιούνται ευρύτατα για να προσδιορίσουν την παιδεία, τον πολιτισμό, αλλά και το Γένος.

Στη Νίκαια είχαν καταφύγει μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροφόρους οι περισσότεροι διανοούμενοι και άνθρωποι των γραμμάτων της Ρωμανίας (Βυζαντινής Αυτοκρατορίας). Στη νέα και προσωρινή πατρίδα τους συνέχιζαν το δημιουργικό καλλιτεχνικό και πνευματικό έργο της αναγεννήσεως.

Ο καθηγητής του ΑΠΘ Χρίστος Κρικώνης επισημαίνει: «Εις την Νίκαιαν είχεν ιδρυθεί υπό του Ιωάννου Γ΄ Βατάτζη Σχολή Φιλοσοφίας, εις την οποίαν εδίδασκον μεγάλοι διδάσκαλοι και σπουδαίοι φιλόσοφοι, ως ο Εξαπτέρυγος, ο Νικηφόρος Βλεμμύδης και πολλοί άλλοι. Κατά την περίοδον αυτήν παρουσιάσθηκαν πολλοί ερευνηταί, σοφοί διδάσκαλοι και διακεκριμένοι επιστήμονες, οι οποίοι ετίμησαν την χριστιανικήν προέλευσίν των….. Επίσης εις τας μεγάλας πόλεις, εκτός της Νικαίας, είχον ιδρυθή βιβλιοθήκαι, δια τον εμπλουτισμόν των οποίων εφρόντισαν το κράτος και οι διανοούμενοι. Δια πάντων τούτων εσημειώθη κατά τον δέκατον τρίτον αιώνα μία άνθησις εις ό,τι αφορά ειδικώτερον τα Μαθηματικά και την Αστρονομίαν…… Επίσης εκαλλιεργήθησαν αι επιστήμαι της Ιατρικής και της Φιλολογίας, η τελευταία δε είχε καταστή αντικείμενον συστηματικής μελέτης και ιδαιτέρου ενδιαφέροντος των λογίων. Ούτοι, εις την προσπάθειάν των να μιμηθούν τους Αρχαίους Έλληνας, ηρμήνευον, υπεμνημάτιζον και μετέφραζον αυτούς». (2)

Ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης, ο οποίος υπήρξε ευλαβής, δίκαιος, ελεήμων και ικανός στραιωτικός, τιμάται ως Άγιος από την Εκκλησία μας. Η μνήμη του εορτάζεται στις 4 Νοεμβρίου και στη γενέτειρά του, το Διδυμότειχο, τελούνται τα Βατάτζεια με επίκεντρο τον φερώνυμο ενοριακό Ναό. Ο Βατάτζης έδωσε εντολή στον σοφό μοναχό Νικηφόρο Βλεμμύδη να συγκεντρώσει ολα τα αρχαιοελληνικά χειρόγραφα, τα οποία υπήρχαν σε ελεύθερους ή σε κατακτημένους ελληνικούς τόπους. Ο Βρετανός Βυζαντινολόγος Στήβεν Ράνσιμαν μάς πληροφορεί σχετικά:

«Η λογιοσύνη δεν χάθηκε και, πολύ γρήγορα, κέντρο της έγινε η εξόριστη αυλή της Νικαίας. Εκεί εγκαταστάθηκε ο σοφός Βλεμμύδης. Ο πατέρας του ήταν γιατρός στην Κωνσταντινούπολη και το 1204 αποσύρθηκε στην Προύσα. Στο χάος που επακολούθησε μετά την καταστροφή, ο Βλεμμύδης δυσκολεύτηκε να βρει δασκάλους και τελικά τα περισσότερα τα έμαθε από ένα ερημίτη στα βουνά της Βιθυνίας που τον έλεγαν Πρόδρομο και που τού δίδαξε αριθμητική, γεωμετρία και αστρονομία. Το 1238 ο Βλεμμύδης περιόδευσε τον παλιό βυζαντινό κόσμο και συγκέντρωσε χειρόγραφα εφοδιασμένος με συστατικά γράμματα από τον αυτοκράτορα της Νικαίας. Χάρη στις δικές του προσπάθειες η παιδεία στη Νίκαια έφτασε σε ένα επίπεδο υψηλό. Εκεί εσπούδασαν και εδίδαξαν ο Παχυμέρης και ο Ακροπολίτης». (3)

Ο Βλεμμύδης διετέλεσε διδάσκαλος του νεαρού διαδόχου του Βατάτζη, του Θεοδώρου Β΄ Λασκάρεως. Για να τον συμβουλεψει περί ηγεσίας και χρηστής διοικήσεως έγραψε το έργο «Ο Βασιλικός ανδριάς», ένα είδος λόγου που κατατάσσεται στα λεγόμενα «κάτοπτρα ηγεμόνων». Το 1245 ίδρυσε το ησυχαστήριό του στα Ημάθια κοντά στην Έφεσο, το οποίο ήταν συνδυασμός μονής και διδακτηρίου.

Σημαντικός λόγιος της εποχής υπήρξε ο ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης, αδελφός του Μητροπολίτου Αθηνών Μιχαήλ Χωνάτη ή Ακομινάτου. Ο Θεόδρος Α΄ Λάσκαρις, ιδρυτής της Αυτοκρατορίας της Νικαίας, τον προσέλαβε στην υπηρεσία του και τον ονόμασε επίσημο ρήτορα της αυλής. Ο Χωνιάτης στα 36 βιβλία της «Ιστορίας» του καταγράφει την περίοδο από το 1180 έως το 1206. Περιγράφει τις σφαγές και τις καταστροφές, τις οποίες προκάλεσαν οι Σταυροφόροι κατά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1204.

Ο Γεώργιος Ακροπολίτης υπήρξε μαθητής του Θεοδώρου Εξαπτερύγου και του Νικηφόρου Βλεμμύδη. Το 1244 ο Ιωάννης Βατάτζης τον όρισε ως μέγα λογοθέτη, δηλαδή Πρωθυπουργό με τα σημερινά δεδομένα. Συνέγραψε την «Χρονική Συγγραφή», στην οποία εξιστορεί τα γεγονότα από το 1203 έως το 1261, όταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, Αυτοκράτωρ της Νικαίας εξεδίωξε τους Σταυροφόρους από την Κωνσταντινούπολη. Μετά την απελευθέρωση της Βασιλευούσης έγινε καθηγητής των Μαθηματικών και της Φιλοσοφίας στην Πατριαρχική Σχολή.

Στη Νίκαια γεννήθηκε και ανετράφη ο Γεώργιος Παχυμέρης, θεολόγος, φιλόσοφος και ιστορικός. Συνέγραψε την ιστορία της Αυτοκρατορίας έως το 1308. Ο Ράνσιμαν τού αποδίδει «πραγματική κρίση και αυθορμητισμό». Από αυτόν εμπνεύσθηκε ο Κωστής Παλαμάς το επικό ποίημά του «Η Φλογέρα του Βασιλιά», το οποίο είναι αφιερωμένο στον Βασίλειο Β΄ τον Μακεδόνα (Βουλγαροκτόνο) και με το οποίο ο ποιητής εξέφρασε τη Μεγάλη Ιδέα στις αρχές του 20ού αιώνος.

Η κορυφαία διακήρυξη της Ελληνικής Ιδέας κατά την περίοδο της Αυτοκρατορίας της Νικαίας, περιέχεται στην επιστολή του Ιωάννου Γ’ Δούκα Βατάτζη προς τον Πάπα Γρηγόριο Θ΄ (1227-1241). Κάτω από τον τίτλο «Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων» υπάρχει μία παλλομένη ελληνική καρδιά. Φαίνεται πλέον ξεκάθαρα ότι έχει διαμορφωθεί στην ηγεσία και στον λαό έντονη ελληνική εθνική συνείδηση, η οποία συνδέεται με την Ορθοδοξία και με την επιδιωξη απελευθερώσεως των σκλαβωμένων ελληνικών εδαφών. Ο Βατάτζης ομολογεί ότι κατάγεται από το αρχαίον γένος των Ελλήνων, από το οποίο προέρχεται η σοφία όλου του κόσμου. Δηλώνει ότι οι αυτοκρατορικές δυναστείες Δούκα και Κομνηνών ήσαν ελληνκής καταγωγής (ελληνικά γένη) και καταλήγει με την προειδοποίηση ότι οι Έλληνες θα κάνουν το παν για να απελευθερώσουν την Κωνσταντινούπολη: «Ουδέποτε παυσόμεθα μαχόμενοι και πολεμούντες τοις κατάγουσι την Κωνσταντινούπολιν».(4)

Την ίδια έντονη αγάπη προς την Ελληνική Ιδέα και προς τα ελληνικά γράμματα επέδειξε και υιός του Βατάτζη, ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις. Πρόκειται για τον ποιητή του συγκινητικού Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνος προς την Υπεραγίαν Θεοτόκον, τον οποίο ψάλλουμε και σήμερα κυρίως κατά την περίοδο του Δεκαπενταυγούστου. Ο Θεόδωρος Β΄ έγραψε πρωτότυπα θεολογικά και φιλοσοφικά έργα. Επισημαίνω με έμφαση το κείμενό του με τίτλο «Λόγος Ζ΄, κατά Λατίνων δεύτερος. Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος». Το κείμενο αυτό αποτελεί πρωτοφανή ύμνο προς το ελληνικό πνεύμα, το οποίο δημιούργησε τις επιστήμες και τις τέχνες, αλλά και ύμνο προς το Γένος των Ελλήνων. Ο Θεόδωρος γράφει χαρακτηριστικά: «Ελλήνων Χριστωνυμούμενον κλέος ου σβέννυται», δηλαδή η δόξα των Ορθοδόξων Χριστιανών Ελλήνων δεν σβήνει, δεν παρακμάζει ποτέ. (5)

Η Νίκαια προετοίμασε την Παλαιολόγειο Αναγέννηση, η οποία επηρέασε δηγμιουργικά όλους τους Ορθοδόξους λαούς λίγο πριν από το τελειωτικό κτύπημα που δέχθηκε η Κωνσταντινούπολη το 1453. Ο Καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας Παναγιώτης Νικολόπουλος συνοψίζει ως εξής την πνευματική λάμψη του βασιλείου της Μικρασιατικής Νικαίας: «Η Νίκαια υποκαθιστά το απολεσθέν Βυζάντιον και το υποκαθιστά ως πνευματική πρωτεύουσα του Βυζαντινού Ελληνισμού, όπως το υποκατέστησεν ως πολιτική και εκκλησιαστική πρωτεύουσα. … Συντηρεί την παράδοσιν, διφυλάσσει τα τεκμήρια της πνευματικής παραγωγής, με την διαφύλαξιν και αντιγραφήν των χειρογράφων, διαπλάσσει τους πνευματικούς ηγέτας, με το εκπαιδευτικόν ενδιαφέρον και είναι ετοίμη, όταν επιστή ο καιρός με την απελευθέρωσιν της Κωνσταντινουπόλεως, να μετακινήση όλον αυτό το πνευματικόν δυναμικόν, ανθρώπους και βιβλία, εις την πραγματικήν πρωτεύουσαν του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, δια να συντελέση εις την νέαν αναγέννησιν των Παλαιολογείων χρόνων» .(6)

Οι εκκλησιαστικοί, πολιτικοί και πνευματικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας της Νικαίας από το 1204 έως το 1261 εργάσθηκαν αόκνως για να προστατεύσουν την Ορθόδοξη Πίστη, την Ελληνική Παιδεία και τη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού. Τούς ευγνωμονούμε και τούς θαυμαζουμε!

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. (Αρχιεπισκόπου) Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Η Εκκλησία της Ελλάδος – Απ΄ αρχής μέχρι του 1934, Μεταγλώττιση Βασίλειος Καραγιώργος, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2001, σελ.102.

2. Χρίστου Κρικώνη, Θεοδώρου Β΄ Λασκάρεως περί Χριστιανικής Θεολογίας Λόγοι, Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 17.

3. Στήβεν Ράνσιμαν, Βυζαντινός Πολιτισμός, Εκδόσεις Γαλαξίας, Αθήνα 1969, σελ. 257.

4. Αποστόλου Βακαλοπούλου, Πηγές Ιστορίας του Νέου Εληνισμού, Α΄τόμος, Θεσσαλονίκη 1965, σελ. 50-53.

5. Χρίστου Κρικώνη, όπως ανωτέρω, σελ. 63.

6. Παναγιώτου Νικολοπούλου, Τα Γράμματα εις το Βασίλειον της Νικαίας, στον Συλλογικό Τόμο: Νίκαια, Ιστορία- Θεολογία- Πολιτισμός, έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Νικαίας, Νίκαια 1988, σελ.183.

Άρθρο στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, Τεύχος Μαΐου 2017

Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Η αντιμετώπιση των εθνικών μας θεμάτων δεν απαιτεί μόνον εύστοχους διπλωματικούς χειρισμούς. Απαιτεί πρωτίστως τη συνειδητοποίηση της ιστορικής συνέχειας και της πολιτιστικής ταυτότητας του Ελληνισμού.

Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνος σημαντικοί διανοητές κατανόησαν τη σύνδεση εθνικών θεμάτων και ταυτότητας του Ελληνισμού και την εξέφρασαν ο καθένας με τον δικό του τρόπο.

Ο Κωστής Παλαμάς μίλησε για τη διαχρονική πορεία του Γένους και τόνισε την καταγωγή μας από την Αρχαιότητα και από το Ελληνορθόδοξο Βυζάντιο. Έτσι κατόρθωσε να αφυπνίσει τούς Έλληνες, που είχαν απογοητευθεί από την πτώχευση του 1893, τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και τον βαρύτατο δανεισμό του 1898. Με τα δύο επικά ποιήματά του, τη Φλογέρα του Βασιλιά (αφιερωμένη στον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ τον Μακεδόνα) και τον Δωδεκάλογο του Γύφτου, θύμισε στους Έλληνες τη δόξα της Ρωμανίας/Βυζαντίου και την πίστη των προγόνων μας στην Υπέρμαχο Στρατηγό. Αυτή η εθνική αφύπνιση οδήγησε στους νικηφὀρους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13.

Ο Ίων Δραγούμης ήταν διπλωμάτης και λόγιος με δυτικομακεδονική καταγωγή. Στις αρχές του 20ού αιώνος έβλεπε την αδιαφορία των αθηναϊκών κυβερνήσεων για τον αγώνα των Ελλήνων Μακεδόνων κατά των Οθωμανών και των Βουλγάρων και έγραψε τα ακόλουθα αφυπνιστικά λόγια: «Ας τρέξουμε να σώσουμε τη Μακεδονία και η Μακεδονία θα μάς σώσει». Εννοούσε ότι αν η ελεύθερη Ελλάδα βοηθήσει την τουρκοκρατούμενη Μακεδονία να ενωθεί με τον εθνικό κορμό, θα ξαναβρεί τα υψηλά ιδανικά της και θα ξεκολλήσει από το τέλμα της ηττοπάθειας.

Ο Νομπελίστας ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης υπήρξε διπλωμάτης και χειρίσθηκε κρίσιμες πτυχές του Κυπριακού ζητήματος. Το 1953 επισκέφθηκε την αγγλοκρατούμενη τότε Κύπρο και διαπίστωσε μία προσπάθεια των Βρετανών να αλλάξουν την ελληνική συνείδηση των Κυπρίων. Στις 28 Δεκεμβρίου 1954 έγραψε από τη Βηρυτό στον Γιώργο Θεοτοκά: «…Υπάρχουν σε μια γωνιά της γης 400 χιλιάδες ψυχές από την καλύτερη, την πιο ατόφια Ρωμιοσύνη, που προσπαθούν να τις αποκόψουν από τις πραγματικές τους ρίζες και να τις κάνουν λουλούδια θερμοκηπίου. Σ’ αυτή τη γωνιά της γης δουλεύει μια μηχανή που κάνει τους Ρωμιούς σπαρτούς-Κυπρίους-όχι-Έλληνες, που κάνει τους ανθρώπους μπαστάρδους, με την εξαγορά και την απαθλίωση των συνειδήσεων, με τις κολακείες των αδυναμιών ή των συμφερόντων (το Κυπριακό ζήτημα είναι πριν απ’ όλα ζήτημα καλλιέργειας, ζήτημα «κουλτούρας» με την πλατύτερη έννοια που έχει η λέξη), και ονομάζει τη φυσιολογική παιδεία αυτών των ανθρώπων «πολιτική προπαγάνδα».

Οι Έλληνες της Κύπρου σήμερα είναι περισσότεροι από τις 400.000 που υπολόγιζε τότε ο Σεφέρης. Για να φύγει ο Τούρκος κατακτητής από το νησί είναι απαραίτητη η εμμονή των Κυπρίων στην ελληνική και ορθόδοξη ταυτότητά τους.

Άρθρο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 30.7.2017

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Πάλι ακούγονται φιλόδοξες διακηρύξεις για το «Νέο Λύκειο» και για την αλλαγή του συστήματος εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπίδευση. Φοβούμαι ότι οι σχεδιαστές των αλλαγών λησμονούν ότι και το Λύκειο είναι ένα στάδιο της γενικής παιδείας και οφείλει να πάρέχει σφαιρική μόρφωση και να διαπλάθει χαρακτήρες με ήθος. Αν μετατραπεί σε μία προέκταση του Φροντιστηρίου για την εισαγωγή στα ΑΕΙ θα πρέπει να αλλάξει όνομα και να μετονομασθεί σε Προθάλαμο ή μετα-Γυμνάσιο. Δεν θα έχει καμία σχέση με την παιδεία που ήθελε να μεταδώσει ο ιδρυτής του Λυκείου, ο Αριστοτέλης.

Ήδη η πολυσυζητημένη ανακοίνωση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) για ριζική αλλαγή της ύλης της Ιστορίας καλύπτει μέχρι και την Α΄ Λυκειου. Άρα στις τελευταίες δύο τάξεις το ΙΕΠ σκοπεύει να καταστήσει προαιρετικό μάθημα την Ιστορία. Ίσως θα είναι υποχρεωτική μόνον για υποψηφίους των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Όμως η Ιστορία είναι απαραίτητο μάθημα εθνικής αυτογνωσίας για κάθε Ελληνόπουλο. Και ο υποψήφιος της Ιατρικής ή της Πληροφορικής δικαιούνται να ξέρουν ποιος ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος ή πως εξελίχθηκε το Κυπριακό ζήτημα.

Υποχρεωτικά μαθήματα στις τρεις τάξεις του Λυκείου πρέπει να παραμείνουν και τα Θρησκευτικά και τα Αρχαία Ελληνικά. Η Ορθόδοξη Χριστιανική Αγωγή διδάσκει τον σεβασμό στον Θεό και την αλληλεγγύη στον συνάνθρωπο και διαμορφώνει υπεύθυνους δημοκρατικούς πολίτες.. Τα Αρχαία Ελληνικά δεν πρέπει να περιορισθούν μόνο στους υποψηφίους των Ανθρωπιστικών Επιστημών. Όταν η γαλλική κυβέρνηση του Μακρόν σχεδιάζει το Γυμνάσιο-Λύκειο με βασικό μάθημα τα Αρχαία Ελληνικά, θα είναι παραλογισμός και ιστορική αδικία να αποκόψουμε τους μελλοντικούς Έλληνες επιστήμονες από τις ρίζες της διαχρονικής και ενιαίας ελληνικής γλώσσας.

Καλό θα ήταν να αποσαφηνισθεί ότι δεν πρόκειται ούτε είναι εφικτό να καταργηθούν οι εισαγωγικές- πανελλήνιες- πανελλαδικές εξετάσεις. Έστω και αν μετονομασθούν σε Εθνικό Απολυτήριο ή σε κάτι άλλο, πάλι εισαγωγικές εξετάσεις θα είναι. Ούτε είναι δυνατόν να εισάγονται ελευθέρως οι υποψήφιοι και να μετατοπισθεί στους καθηγητές των Α.Ε.Ι το βάρος της σταδιακής απορρίψεως των ακαταλλήλων και υπεραρίθμων.

Ας αποφασισθεί με διακομματικό διάλογο και με τη συμμετοχή των διδασκόντων στα ΑΕΙ-ΤΕΙ και στα Λύκεια ένα σύστημα, το οποίο θα πρέπει να θεσμοθετηθεί ως σταθερό και αμετάβλητο για μία εικοσαετία. Εν ανάγκη ας θωρακισθεί και με συνταγματική κατοχύρωση για να μην το αλλάζει ο κάθε υπουργός και η κάθε κυβέρνηση. Ας σεβασθούμε την αγωνία των παιδιών και τα οικονομικά των γονέων και μάλιστα σε περίοδο κρίσης.

Όποια επιστήμη κι αν επιλέξουν οι νέοι μας οφείλουμε να τους δώσουμε παιδεία ελληνική συνδυάζοντας τη σοφία των Αρχαίων Ελλήνων και τις διδαχές του Πατροκοσμά.

Άρθρο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 23.7.2017

Θ. Βρυζάκη: Η Ελλάς ευγνωμονούσα

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) ανήρτησε στον ιστότοπό του μία πρόταση 50 σελίδων γραμμένη από 10 επιστήμονες, με την οποία προτείνεται η πλήρης ανατροπή του τρόπου διδασκαλίας και της ύλης του μαθήματος της Ιστορίας. Όπως έχει παραητηρηθεί ήδη στους 10 συντάκτες της προτάσεως δεν περιλαμβάνεται ούτε ένας ειδικός στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία, ούτε ένας εμπειρογνώμων της Βυζαντινής περιόδου, ούτε ένας ειδικός στην πρώιμη περίοδο του Νέου Ελληνισμού. Είναι σαφής η προσπάθεια να τονισθούν περίοδοι όπως η Προϊστορία (όπου δεν υπήρχε Έθνος) και οι χρόνοι μετά την ίδρυση του Νέου Ελληνικού Κράτους. Η νέα αυτή Ιστορία προφανώς δεν πιστεύει στη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού, αλλά πρεσβεύει την άποψη ότι το Έθνος είναι δημιούργημα του Κράτους.

Το Σχέδιο Προγράμματος Σπουδών για την Ιστορία αναφέρεται στην ύλη από τη Γ΄ Δημοτικού μέχρι την Α΄Λυκείου. Υποτίθεται όιτι η Β΄ και η Γ΄Λυκείου επηρεάζονται από την όποια πρόταση θα κατατεθεί για τις Πανελλαδικές εξετάσεις που κρίνουν την εισαγωγή στα ΑΕΙ. Όμως και εδώ κάτι κρύβεται. Η αποφυγή καταθέσεως προτάσεων για τη Β΄ και Γ΄Λυκείου φοβούμαι ότι υποκρύπτει τη διάθεση να καταστεί επιλεγόμενο και όχι υποχρεωτικό το μάθημα της Ιστορία στις δύο τελευατίες τάξεις του σχολείου.

Μελετώντας όλη την πρότση υπογράμμισα και καταγράφω τις κυριώτερες από τίς πάμπολλες αντιρρήσεις και επιφυλάξεις μου:

1. Στο εισαγωγικό κείμενο οι συντάκτες εκφράζουν την πρόθεση να κατεδαφίσουν την πρωτοκαθεδρία της πολιτικής Ιστορίας και θέλουν να δώσουν έμφαση στην τέχνη, στο περιβάλλον, στο κλίμα, στις μειονότητες, στον συνδικαλισμό κ.λπ. Θεωρώ ότι αυτό είναι λάθος. Στο σχολείο οι μαθητές πρέπει να προσλαμβάνουν υπό μορφή αφηγήσεως τα πολιτικά και διπλωματικά γεγονότα, να γνωρίζουν τις κυριώτερες πολεμικές συγκρούσεις, να εκτιμούν τους ήρωες και τις μεγάλες προσωπικότητες. Η Ιστορία οφείλει να προβάλλει πρόσωπα ως πρότυπα προς μίμησιν. Επίσης οφείλει να καλλιεργεί την εθνική συνείδηση, όπως προβλέπει το άρθρο 16, παρ. 2 του Συντάγματος. Τα θέματα που θέλει να αναδείξει το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών είναι δευτερεύοντα και θα μπορούσαν να διδαχθούν στο Λύκειο ως υποενότητες, αφού έχει προηγηθεί η εδραίωση της ιστορικής γνώσης στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο.

2. Επίσης στο εισαγωγικό κείμενο διατυπώνεται η θέση ότι η διαφορετικότητα πρέπει να προωθείται και να προστατεύεται. Προσοχή: Να προστατεύεται, ναι, αλλά να προωθείται; Γιατί: Σε μία δημοκρατική και ευρωπαϊκή χώρα, όπως η Ελλάδα, πρέπει να καλλιεργούμε την εθνική ταυτότητα και να σεβόμαστε την ετερότητα. Άλλο πράγμα ο σεβασμός και άλλο η προώθηση, η οποία λειτουργεί εις βάρος της εθνικής ταυτότητας.

3. Οι συντάκτες της προτάσεως ομολογούν εμμέσως ότι σκοπεύουν να επιβάλουν απόψεις προκλητικές για την πλειοψηφία των Ελλήνων. Γι’ αυτό θέλουν να αποφύγουν την πρωτοκαθεδρία του σχολικού εγχειριδίου, διότι έτσι, όπως δηλώνουν «θα μειωθεί, αν όχι θα πάψει, η «δημοφιλής» αλλά άσκοπη κριτική στα σχολικά εγχειρίδια». (σελ. 14 της προτάσεως του ΙΕΠ).

4. Στη Γ΄ Δημοτικού προτείνουν να διδαχθεί η Ελληνική Μυθολογία μαζί με μύθους και θρύλους πολλών άλλων λαών. Εδώ αρχίζει ο αφελληνισμός και η αποεθνικοποίηση του μαθήματος. Εξ άλλου αυτή τη σύγχυση την θεωρώ αντιπαιδαγωγική και άτοπη δεδομένης της πολύ μικρής ηλικίας.

5. Στη Δ΄ Δημοτικού καταργούν την Αρχαία Ελληνική Ιστορία και προτείνουν να διδαχθεί η οικογενειακή και η τοπική ιστορία. Η ιστορία της καθε οικογένειας μπορεί να συζητηθεί σε 2-3 ώρες. Δεν χρειάζονται 9 μήνες! Όσο δε για την τοπική Ιστορία μπορεί να διδάσκεται παράλληλα με τις αντίστοιχες ιστορικές περιόδους. Πώς θα μιλήσω στους μαθητές π.χ. για ένα βυζαντινό μνημείο στην πόλη ή στο χωριό μας, αν προηγουμένως δεν έχουν διδαχθεί τί είναι Βυζάντιο, ποια πρόσωπα και ποια τέχνη συνδέονται με την περίοδο εκείνη;

6. Στην Ε΄ Δημοτικού συρρικνώνουν όλη την Προϊστορία, την Αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Έτσι τα παιδιά δεν μπορούν να μάθουν και να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα των Περσικών Πολέμου, του Χρυσού Αιώνος του Περικλέους, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Βυζαντινού Πολιτισμού κ.ά. Υπερβολικά φορτωμένη ύλη με σκόπιμη υποβάθμιση των περιόδων εκείνων που καταδεικνύουν τη συνέχεια του Ελληνισμού και τα στοιχεία διαμορφώσεως της εθνικής μας ταυτότητας.

7. Στη Στ΄ Δημοτικού, όπως και στη Γ΄ Γυμνασίου γίνεται προσπάθεια εμφανής να μειωθεί η σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως και να μην προβληθούν οι ήρωες, οι οποίοι έχυσαν το αίμα τους για να είμαστε σήμερα ελεύθεροι. Η ίδια υποβάθμιση των αγωνιστών του 1821 γινόταν και στο αποσυρθέν εγχειρίδιο της Μ. Ρεπούση. Δεν είναι παιδαγωγικά και εθνικά αποδεκτό το ελληνόπουλο να αγνοεί τη μάχη της Αλαμάνας ή την Έξοδο του Μεσολογγίου.

8. Στο εισαγωγικό κείμενο για την ύλη του Γυμνασίου γίνεται λόγος για την Ιστορία του «ελλαδικού χώρου», από τον οποίο πέρασαν διάφοροι λαοί και πολιτισμοί. Υπάρχει συστηματική προσπάθεια αποφυγής του όρου «Ελληνικό Έθνος». Για τους συντάκτες της προτάσεως δεν είμαστε Έθνος, αλλά χώρος!

9. Στη Β΄ Γυμνασίου η τελευταία περίοδος του Ελληνορθοδόξου Βυζαντινού Κράτους συνεξετάζεται στο ίδιο κεφάλαιο με τη Μεσαιωνική Ευρώπη. Άλλωστε και στο εισαγωγικό κείμενο αυτής της τάξης δίδεται η οδηγία να διδαχθεί το Βυζάντιο ως στενά συνδεδεμένο με τη Δυτική Ευρώπη. Αυτό το θεωρώ μεθοδολογικά λανθασμένο. Μπορεί σήμερα να είμαστε μέλος της Ευρ. Ενώσεως, όμως τότε οι διαφορές ήσαν σημαντικές. Το Βυζάντιο είχε παιδεία ελληνική με βάση τον Όμηρο και όχι λατινική. Η βυζαντινή κοινωνία δεν υπήρξε φεουδαρχική όπως εκείνη της Μεσαιωνικής Δυτικής Ευρώπης. Εξ άλλου η καταστροφή της Κωνσταντινουπόλεως από τη Δ΄ Σταυροφορία το 1204 καταδεικνύει τις σημαντικές θρησκευτικές και πολιτιστικές διαφορές μεταξύ Ορθοδοξίας και Παπισμού.

10. Η παρουσίαση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Ρωμανίας, όπως την αποκαλούσαν οι υπήκοοί και οι ηγέτες της) γίνεται με τρόπο που σχεδόν εξαφανίζει τα δύο κύρια πνευματικά χαρακτηριστικά της: Την Ορθοδοξία και τον Ελληνικό Πολιτισμό. Τα τρία κράτη που δημιουργύνται μετά την Άλωση από τους Σταυροφόρους (Νίκαια, Ήπειρος, Τραπεζούντα) δεν τα ονομάζουν Ελληνικά, αλλά εξόριστα! Η Ορθόδοξη Πίστη ουσιαστικά χλευάζεται, όταν υπό μορφή φακέλλου στη Β΄ Γυμνασίου δίδεται το εξής θέμα: «Άγιοι και δαίμονες στο βυζαντινό κόσμο….. Η νηστεία και η προσευχή και η νηστεία εξορκίζει τα κακά πνεύματα». Προφανώς οι συντάκτες δεν έχουν προσπαθήσει να κατανοήσουν τον ρόλο της Ορθοδοξίας στη διαμόρφωση της Βυζαντινής κοσμοθεωρίας. Όπως ορθώς παρατηρεί, αναφερόμενος στην πρόταση του ΙΕΠ, ο καθηγητής Γ. Πρεβελάκης «εκεί όμως όπου η επιστημονική σοβαρότητα τίθεται εν αμφιβόλω είναι στην απάλειψη του θρησκευτικού παράγοντα. Η ελληνική Ιστορία εκτυλίσσεται στο Σχέδιο χωρίς καμία αναφορά στον ρόλο της θρησκείας. Χωρίς, όμως, την Ορθοδοξία, η ελληνική συνέχεια καθίσταται προβληματική». (Βλέπε το άρθρο του «Αγεωγράφητος Ιστορία», στην Καθημερινή της 7.5.2017).

11. Γενικότερα η όλη πρόταση διαπνέεται από ένα πνεύμα εξωραϊσμού της Τουρκοκρατίας και από μία τάση υποβαθμίσεως του ρόλου της Εκκλησίας. Χρησιμοποιείται ο όρος Οθωμανική Περίοδος ή Οθωμανική Κυριαρχία. Δεν προβλέπεται κεφάλαιο για τους αγώνες και την επιβίωση του Τουρκοκρατουμένου Ελληνισμού ούτε στη Στ΄ Δημοτικού ούτε στη Γ΄ Γυμνασίου. Δεν πρέπει, άραγε, τα παιδιά μας να μάθουν για τους εξισλαμισμούς και την καταπιεστική πολιτική των Οθωμανών; Θεωρώ ατυχή την πρόταση να μελετηθεί στη Γ΄ Γυμνασίου η Βέροια ως πολυθρησκευτική Οθωμανική πόλη. Πρώτον, η Βέροια ήταν ελληνική πόλη- με αρχαία ιστορία- υπό Οθωμανική κατοχή και όχι «Οθωμανική πόλη». Δεύτερον, δεν μπορεί μία περίοδος που έδωσε Εθνομάρτυρες και Νεομάρτυρες (της Πίστεως) να προβάλλεται σαν μία δήθεν ειρηνική συνύπαρξη των θρησκειών! Ας διαβάσουν οι 10 συντάκτες τις ανατριχιαστικές αποφάσεις του ιεροδικαστή – καδή της Βέροιας επί Τουρκοκρατίας, τις οποίες εξέδωσε η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών με επιμέλεια του Ιωάννη Βασδραβέλλη.

12. Στη Γ΄ Γυμνασίου προτείνουν μεταξύ άλλων να μελετηθεί ως φάκελλος – άσκηση το λιμάνι του Πειραιά κατά τον 19^ο αιώνα και να γίνει περιγραφή των εμπορευμάτων που διεκινούντο τότε. Το θεωρώ υπερβολική και άχρηστη λεπτομέρεια, δεδομένου ότι άλλα μαθήματα, όπως η Γεωγραφία, δίνουν πληροφορίες για το εμπόριο της Ελλάδος. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι από τη μία πλευρά αποδομούν την εθνική ταυτότητα και από την άλλη δίνουν έμφαση στο αν γινόταν πχ το 1850 εισαγωγή τσαγιού από την Κεϋλάνη!

13. Στην ύλη της Α΄ Λυκείου δεν υπάρχει αναφορά στη Γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολής (Πόντος, Μικρά Ασία). Σε συνδυασμό με τον εξωραϊσμό της Τουρκοκρατίας δημιοργείται η εντύπωση ότι η πρόταση του Ι.Ε.Π. διέπεται από τη γνωστή και λανθασμένη αντίληψη ότι «μέσω της αλλαγής της Ιστορίας θα βελτιωθούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις».

14. Στην Α΄Λυκείου, ενώ προτείνεται η εκτενής μελέτη των γεγονότων του 20ού αιώνος, δεν γίνεται καμμία αναφορά στο Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα.

Συμπέρασμα: Το Σχέδιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Μάθημα της Ιστορίας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση πρέπει να απορριφθεί. Δεν διδάσκει Ιστορία, δεν καλλιεργεί εθνική συνείδηση, δεν πιστεύει στην ελληνική διαχρονία, δεν προβάλλει τις πνευματικές δυνάμεις, οι οποίες κράτησαν όρθιο τον Ελληνισμό επί αιώνες. 2500 χρόνια ελληνικής ιστοριογραφίας από τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη μέχρι τον Κων. Παπαρρηγόπουλο και τον Απ. Βακαλόπουλο ρίχνονται στον κάλαθο των αχρήστων. Θα το επιτρέψουμε;

Άρθρο για το ΑΡΔΗΝ, τεύχος 107-108

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Η επικαιρότητα επιβάλλει να θυμηθούμε αυτές τις ημέρες την ψευδοεπανάσταση του Ίλιντεν. Η λέξη στα βουλγαρικά σημαίνει: ημέρα του Προφήτη Ηλία. Στις 20 Ιουλίου 1903 στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία οι Βούλγαροι κομιτατζήδες της οργανώσεως ΒΜΡΟ (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση) προσπάθησαν να ξεσηκώσουν τον αγροτικό χριστιανικό πληθυσμό με το ψευδές σύνθημα «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες». Ανατίναξαν δύο τηλεγραφικούς στύλους, ξήλωσαν λίγα μέτρα σιδηροδρομικής γραμμής, εισήλθαν για λίγο σε ορισμένα χωριά και μετά εξαφανίσθηκαν αφήνοντας τον τακτικό τουρκικό στρατό να ξεσπάσει σε αθώους.

Θύματα της οθωμανικής εκδικήσεως ήσαν τρεις βλαχόφωνες ελληνικές κωμοπόλεις. Το Κρούσοβο, που ανήκει σήμερα στα Σκόπια, η Κλεισούρα και το Νυμφαίο στη Δυτική Μακεδονία. Η εξέλιξη αυτή αφ’ ενός μεν ξεσκέπασε τα σχέδια των κομιταζήδων, ότι ουσιαστικά ενδιαφέρονταν για τη Μεγάλη Βουλγαρία,  αφ’ ετέρου δε αφύπνισε διπλωμάτες, στρατιωτικούς και εθελοντές στην ελεύθερη Ελλάδα. Η ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα κορυφώθηκε από το 1903 έως το 1908 με σημαντικές επιτυχίες του Ελληνισμού. Η πολιτική πτυχή του Μακεδονικού Αγώνα συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Η εξέγερση του Ίλιντεν αξίζει να μελετάται και σήμερα για δύο κυρίως λόγους:

Πρώτον, διότι έχουν δημοσιευθεί από το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνος οι εκθέσεις των Προξένων των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Στα κείμενα αυτά, που εστάλησαν το 1903 από τη Θεσσαλονίκη προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, οι Πρόξενοι πουθενά δεν ομιλούν για «Μακεδονικό Ἐθνος».  Η σύγκρουση ήταν μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων κάτω από το βλέμμα των Οθωμανών που κατείχαν τότε τη Μακεδονία. Το «Μακεδονικό Έθνος» κατασκευάσθηκε το 1944 από τον Τίτο.

Δεύτερον, διότι στις ημέρες μας ο εορτασμός του Ἰλιντεν ανέδειξε τις διαφορές ιστορικής ερμηνείας μεταξύ Σκοπίων και Σόφιας. Στις 2 Αυγούστου με το νέο ημερολόγιο (20 Ιουλίου με το παλαιό) οι μεν Σκοπιανοί τιμούν τους ψευδοεπαναστάτες του 1903 ως «Μακεδόνες», οι δε Βούλγαροι τούς τιμούν ως Βουλγάρους. Φέτος η επέτειος έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, διότι θα γίνει για πρώτη φορά προσπάθεια κοινού εορτασμού. Αν αυτό επιτευχθεί στις 2 Αυγούστου, τότε σημαίνει ότι η νέα κυβέρνηση της ΠΓΔΜ υπό τον Ζόραν Ζάεφ αποφάσισε να συγκλίνει πολύ προς τις βουλγαρικές απόψεις.

Ήδη ο Ζάεφ επισκέφθηκε τη Βουλγαρία και προσκύνησε το άγαλμα του Τσάρου Σαμουήλ, τον οποίο μέχρι τώρα οι Σκοπιανοί θεωρούσαν «Μακεδόνα». Τα φιλοβουλγαρικά ανοίγματα του σκοπιανού πρωθυπουργού Ζάεφ έχουν ενοχλήσει τους ακραίους ψευδομακεδόνες, οι οποίοι δηλώνουν: «Αν δεχθούμε τον κοινό εορτασμό του Ίλιντεν, τότε σημαίνει ότι είμαστε Βούλγαροι και όχι «Μακεδόνες».

Εάν επιβεβαιωθεί η σταδιακή προσχώρηση των Σλάβων των Σκοπίων στις απόψεις του βουλγαρικού εθνικισμού, τότε πρέπει να είμαστε διπλά προσεκτικοί όταν συζητούμε για σύνθετη ονομασία που θα περιέχει τον όρο Μακεδονία.

Άρθρο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 13.7.2017

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Στίς 14 Ἰουλίου τό Γένος τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων τιμᾶ τή μνήμη τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου. Ὁ Ἅγιος ἐκοιμήθη στίς 14-7-1809 στό κελλί τῶν Σκουρταίων κοντά στίς Καρυές τοῦ Ἁγίου Ὄρους σέ ἡλικία 60 ἐτῶν. Πολλά ἐγράφησαν καί θά γραφοῦν γιά τήν προσφορά του στό ὑπόδουλο τότε Γένος μας καί στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Σήμερα θά προσπαθήσουμε νά ἀξιολογήσουμε τή μορφή του ὡς πρότυπο παιδείας καί ὡς δάσκαλο μέ ὅλη τή σημασία τῆς λέξης.

Γιά τήν παιδεία του σέ συνδυασμό μέ τήν θαυμαστή μνήμη του διηγοῦνται πολλά καί ἐντυπωσιακά. Ὁ Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης ἔχει γράψει ὅτι κάποτε οἱ ἄλλοι μοναχοί στόν Ναό τοῦ Πρωτάτου, στίς Καρυές, τοῦ ἔκρυψαν τά λειτουργικά βιβλία. Ὁ Ἅγιος τότε εἶπε ἀπό στήθους τούς 15 Ψαλμούς τοῦ Μεγάλου Σαββάτου! Ἐπίσης εἶναι γνωστό ὅτι ἐπί ἕνα ἔτος ἔζησε μέ τόν Γέροντά του στήν ἔρημη νῆσο Σκυροπούλα. Ἐκεῖ ἔχοντας ἐλάχιστα βιβλία ἔγραψε τό «Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον» κατά παραγγελία τοῦ ἐξαδέλφου του Ἐπισκόπου Εὐρίπου Ἱεροθέου. Παραθέτει πολλά χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, τούς Πατέρες ἀλλά καί τούς Ἀρχαίους κλασικούς, καί ὅλα αὐτά ἀπό μνήμης! Ὅμως καλόν εἶναι νά ἐπισημάνουμε ὅτι πέραν τῶν ἰδιαιτέρων χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου καί ἄλλοι νέοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης εἶχαν στιβαρή ἑλληνική καί Ὀρθόδοξη Παιδεία. Πρῶτον, διότι αὐτήν μετέδιδαν μέ πίστη οἱ διδάσκοντες καί δεύτερον, διότι οἱ νέοι μελετοῦσαν μέ κόπο καί μέ ὄρεξη.

Ἡ ἑλληνογνωσία του καί ἡ ἄριστη χρήση ὅλων τῶν μορφῶν τῆς διαχρονικῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ἀποτελοῦν παράδειγμα γιά ὅλους μας. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἔγραφε καί στήν λογία καί στήν ἁπλή νεοελληνική τῆς ἐποχῆς του. Ἐπί πλέον γνώριζε ἄριστα καί τὀ γλωσσικό ἰδίωμα τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν, τό ὁποῖο χρησιμοποίησε γιά νά μεταγράψει τό Εὐαγγέλιο πού διαβάζουμε στόν Ἑσπερινό τῆς Ἀγάπης. Ἐξ ἄλλου ἡ ἀρχαιομάθειά του φαίνεται καί ἀπό τήν σύνθεση ἐπιγραμμάτων γιά πολλούς Ἁγίους καί Μάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι ἄξιον ἀπορίας πῶς τότε σέ συνθῆκες φτώχιας καί δουλείας τά ἑλληνόπουλα μάθαιναν ἄριστα ὅλες τίς μορφές τῆς ἑλληνικῆς καί σήμερα ὑπό συνθῆκες ἐλευθερίας καί ἀνέσεως δυσκολεύονται οἱ περισσότεροι ἀπόφοιτοι Λυκείου νά ὀρθογραφήσουν καί νά ἐκφρασθοῦν σωστά.

Τό ἐνδιαφέρον του γιά τήν Παιδεία, τήν Ὀρθόδοξη Ἀγωγή καί τήν διάπλαση τῶν παιδικῶν χαρακτήρων καταδεικνύεται καί ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἐξέδωσε μέ πολλές δικές του προσθῆκες καί ἀναθεωρήσεις τό ἔργο τοῦ ἑλληνομαθοῦς Μοναχοῦ Γρηγορίου τοῦ Μολδαβοῦ μέ τίτλο «Χριστιανική Παιδαγωγία» καί ὑπότιτλο «Λόγος περί Παίδων Ἀγωγῆς» (ἐπιμέλεια Ἱ. Μονῆς Χρυσοποδαριτίσσης Πατρῶν, ἐκδόσεις ΤΗΝΟΣ, Ἀθῆναι, 2005). Ὁ μοναχός Γρηγόριος τῆς Μονῆς Νεάμτσου, μετέπειτα Μητροπολίτης Οὑγγροβλαχίας (σημερινῆς Ρουμανίας), γεννήθηκε στό Βουκουρέστι τό 1765 καί γνώριζε ἄριστα τήν ἑλληνική. Εἶχε ἐπικοινωνία μέ τόν Ἅγιο Νικόδημο καί ἔτσι ἀπεφάσισαν νά συνεργασθοῦν γιά τήν συγγραφή αὐτοῦ τοῦ πονήματος. Δέν μποροῦμε νά ξέρουμε ποιά σημεῖα ἔγραψε ὁ Γρηγόριος καί ποιά ὁ Ἅγιος Νικόδημος, εἶναι πάντως προφανές ὅτι τό τελικό κείμενο ἐκφράζει ἀπολύτως τόν Νάξιο Ἁγιορείτη. Γράφουν σχετικά οἱ σύγχρονοι σχολιαστές τῆς ἐκδόσεως:

Ἡ Χριστιανική Παιδαγωγία «ἀποτελεῖ μᾶλλον μύησι στήν πνευματική ζωή (μέ τήν ὀρθόδοξον ἔννοια τοῦ ὅρου) παρά πρότασι ἐκπαιδευτικοῦ προτύπου (μέ τήν θύραθεν περί παιδείας ἀντίληψη). Αὐτό δέν ὑποδηλώνει ἀπαξίωσι τῆς θύραθεν ἐκπαιδευτικῆς σταδιοδρομίας, ἀφοῦ δέν ἀπορρίπτεται ἡ εὕρεσις ὑπό τῶν γονέων «εὐσεβῶν καί ἐναρέτων διδασκάλων ἑλληνικῶν μαθημάτων, διά νά σπουδάσωσι τά τέκνα των εἰς αὐτούς, γραμματικά, φιλοσοφικά καί ὅλας τάς καθ’ ἑξῆς ἐπιστήμας, πρός ὠφέλειαν τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματός των» (θ΄, 408-12). Οὔτε, ὅμως, ὑπερεκτιμᾶται καί ἀπολυτοποιεῖται αὐτή ἡ προοπτική» ( ὅπως ἀνωτέρω, σελ. 255).

Στό Προοίμιο τοῦ «Νέου Μαρτυρολογίου» του ὁ Ἅγιος Νικόδημος μᾶς δίδει καί μία ὡραία προτροπή πάντα ἐπίκαιρη γιά τήν ὑποχρέωσή μας νά ἀσκοῦμε ἱεραποστολή πρός τούς μή Χριστιανούς. Θά ἔλεγα δέ ὅτι ἀπαντᾶ καί στό σύγχρονο ἐρώτημα ἄν θά πρέπει τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν νά βασίζεται στήν Ὀρθοδοξία ἤ νά μετατραπεῖ σέ θρησκειολογικό/ πολυθρησκειακό. Ὁ Ἅγιος γράφει τά ἑξῆς: «Καθώς τό ὀλίγον προζύμι σμιγόμενον μέ τό πολύ ἄλευρον μεταδίδει τήν ἐδικήν του δύναμιν εἰς αὐτό, καί γίνεται ὅλον ζύμη, τοιουτοτρόπως οἰκονόμησεν ὁ Θεός νά ἦναι ἐσμιγμένοι οἱ ὀλίγοι πιστοί μέ τούς πολλούς ἀλλοπίστους, διά νά μεταδώσουν εἰς αὐτούς τήν ὀρθόδοξον πίστιν καί νά τούς φέρουν εἰς τήν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας. Ἔτζη μᾶς τό βεβαιώνει ὁ θεῖος Χρυσόστομος «διά τοῦτο καί ἀνέμιξεν ( ὁ Θεός δηλαδή) τῷ πλήθει τούς αὐτῷ πιστεύοντας, ἵνα μεταδῶμεν ἀλλήλοις τῆς ἡμετέρας συνέσεως» (ὁμιλ. Μς΄ εἰς τό κατά Ματθαῖον)». (Συναξαριστής Νεομαρτύρων, ἔκδοση Ὀρθοδόξου Κυψέλης, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 20).

Ἄν ζοῦσε σήμερα ὁ Ἅγιος τήν ἐπίγειο ζωή του θά φώναζε πρός τούς ὑπευθύνους τῆς ἐκπαιδεύσεώς μας: «Μήν ἀλλοιώνετε τό περιεχόμενο τῆς παιδείας μέ τήν δικαιολογία ὅτι ὑπάρχουν στά σχολεῖα πολλοί ἀλλόθρησκοι λόγω μεταναστεύσεως. Ἀκριβῶς σ’ αὐτούς ἔχουμε ὑποχρέωση νά διδάξουμε τήν Ὀρθόδοξο Πίστη καί ὄχι τά θρησκειολογικά/ πολυθρησκειακά συνονθυλεύματα. Αὐτό μᾶς ζητεῖ ὁ Θεός καί αὐτό μᾶς διδάσκει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος»!

Ἄς φέρουμε τά παιδιά μας νά γνωρίσουν καλύτερα τήν ἔνθεο σοφία τοῦ μεγάλου Πατρός καί ἐκκλησιαστικοῦ συγγραφέως Ἀγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου.

Άρθρο στην ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 12.7.2017

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Στη δημόσια διαβούλευση για τη Συνταγματική Αναθεώρηση η κυβέρνηση θέτει ως ερώτημα αν πρέπει να παραμείνει εν ισχύι η πρόβλεψη του άρθρου 16, παράγραφος 2, που ορίζει ως ένα εκ των σκοπών της παιδείας την ανάπτυξη θρησκευτικής συνειδήσεως. Το άρθρο αναφέρει και την ανάπτυξη εθνικής συνειδήσεως, αλλά προς το παρόν η κυβέρνηση ενοχλείται μόνον από τη θρησκευτική συνείδηση.

Η μελέτη της Ιστορίας καταδεικνύει ότι η θρησκευτικότητα και ο σεβασμός προς το θείον είναι στοιχεία άρρηκτα δεμένα με την εθνική μας ταυτότητα. Ο Ηρόδοτος ορίζει την κοινή θρησκευτική πίστη ως ένα εκ των τεσσάρων στοιχείων που συνδέουν όλους τους Έλληνες του 5^ου αιώνος π.Χ. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας όποιος παρέμενε Ορθόδοξος διατηρούσε και την εθνική ταυτότητα, ενώ όποιος εξισλαμιζόταν «τούρκευε», χανόταν για τον Ελληνισμό. Ο Θ. Κολοκοτρώνης λέγει προς τους μαθητές του πρώτου αθηναϊκού Γυμνασίου ότι «όταν επιάσαμε τα όπλα πρώτα είπαμε υπέρ Πίστεως και ύστερα υπέρ Πατρίδος»!

Η ανάπτυξη θρησκευτικής συνειδήσεως με ορθόδοξο χριστιανικό περιεχόμενο υπήρξε από τα πρώτα χρόνια της ιδρύσεως του ελληνικού κράτους θεμελιώδης σκοπός της Παιδείας. Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας ζήτησε από τον Ανδρέα Μουστοξύδη να συγκεντρώσει Ορθόδοξα κείμενα, ύμνους και προσευχές σε ένα βιβλίο, το οποίο προοριζόταν για τους μαθητές. Ακόμη και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964 με πρωταγωνιστή τον Ευάγγελο Παπανούτσο δεν αμφισβήτησε την ανάγκη διδασκαλίας των Ορθοδόξων Θρησκευτικών στο σχολείο. Θυμίζω επίσης ότι ο ισχύων Νόμος 1566/1985 (κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου) ορίζει ότι η παιδεία πρέπει να οδηγεί τους μαθητές «να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα και τα γνήσια στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης». Όλα αυτά ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να τα κατεδαφίσει;

Και αν διαγράψουμε την ανάπτυξη θρησκευτικής συνειδήσεως από τους σκοπούς της παιδείας με τί θα την αντικαταστήσουμε; Είδαμε τί συνέβη στον 20ό αιώνα. Ο Χιτλερισμός και ο Σταλινισμός αμφισβήτησαν τη Χριστιανική διδασκαλία και προσπάθησαν να την αντικαταστήσουν. Οι μεν Χιτλερικοί με τον Υπεράνθρωπο του Νίτσε και τον παγανισμό, οι δε Σταλινικοί με την υποχρεωτική διδασκαλία του αθεϊσμού. Πού οδήγησαν όλα αυτά; Σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως, σε εκτελέσεις αντιφρονούντων, σε πολέμους, σε Ολοκαυτώματα. Η Ορθόδοξη Χριστιανική διδασκαλία συνυπάρχει αρμονικά με τον σεβασμό στη δημοκρατία και τις ανθρωπιστικές αξίες. Καλλιεργεί τον σεβασμό στην ετερότητα χωρίς να καταργεί την εθνική ταυτότητα.

Όσοι ενοχλούνται από την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνειδήσεως ας απαντήσουν: Ποιους στόχους και ποια ιδανικά θα βάλουν στη θέση της; Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, μιλώντας τον Σεπτέμβριο 2005 στη Φλώρινα, προειδοποίησε ότι ενδεχόμενη κατάργηση της θρησκευτικής αγωγής στα σχολεία θα φέρει αύξηση των αντικοινωνικών και παραβατικών συμπεριφορών.

Το άρθρο 16, παρ. 2, του Συντάγματος δεν πρέπει να αλλάξει.

Άρθρο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 2/7/2017