Άρθρα

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Κατά την περίοδο διακυβερνήσεως της πατρίδας μας από την ομάδα Κ. Σημίτη – Γ. Παπανδρέου προβλήθηκε η άποψη ότι οι «ελληνοτουρκικές διαφορές» θα λυθούν αν ξαναγράψουμε τα σχολικά βιβλία σβήνοντας τα εγκλήματα των Οθωμανών και των Νεοτούρκων. Με αυτό το πνεύμα ο Γ. Παπανδρέου ως Υπουργός Εξωτερικών προχώρησε στην υπογραφή Πρωτοκόλλου Μορφωτικής Συνεργασίας με τον αείμνηστο συγχορευτή του Ισμαήλ Τζεμ.

Έτσι δημιουργήθηκαν μικτές ομάδες εργασίας από Έλληνες και Τούρκους Πανεπιστημιακούς με στόχο να ψαλιδιστούν σελίδες της Ιστορίας που αναφέρονται σε συγκρούσεις των δύο λαών. Από ελληνικής πλευράς είδαμε το πρώτο απτό αποτέλεσμα: Την Ιστορία της Στ΄ Δημοτικού της Μ. Ρεπούση με τον απαράδεκτο «συνωστισμό» στη Σμύρνη και με διάθεση εξωραϊσμού της Οθωμανικής τυρανίας. Από τουρκικής πλευράς ουδεμία υποχώρηση έγινε. Οι Τούρκοι – ασχέτως κυβερνήσεως ή ιδεολογίας- έχουν την απαίτηση εμείς να ξεχάσουμε τους ήρωες και τους μάρτυρες της εθνικής μας ελευθερίας. Εκείνοι δεν αλλάζουν ούτε μία τελεία από τη σχολική Ιστορία τους.

Την ίδια πρόθεση εξευμενισμού της Τουρκίας παρατηρεί κάθε προσεκτικός μελετητής στο Νέο Πρόγραμμα για τη διδασκαλία της Ιστορίας στην Υποχρεωτκή Εκπαίδευση. Πρόκειται για ένα κείμενο 50 σελίδων, το οποίο έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Το κείμενο περιλμβάνει ένα θεωρητικό μέρος και ένα πρακτικό. Σταχυολογώ ορισμένα σημεία, τα οποία κρίνω ότι δεν οικοδομούν την εθνική ταυτότητα.

Οι συντάκτες της νέας προτάσεως θεωρούν αναγκαίο να απομακρυνθούμε από τη μελέτη των πολιτικών, στρατιωτικών και διπλωματικών γεγονότων και να διδάξουμε στα παιδιά κυρίως την κοινωνική και οικονομική ιστορία, την ιστορία του κλίματος και του περιβάλλοντος κ.λπ. Επίσης προτείνουν να μην δίδεται έμφαση στον ρόλο των προσωπικοτήτων, αλλά να δοθεί προτεραιότητα σε εναλλακτικές μορφές ιστορικής εκπαιδεύσεως. Πιστεύω ότι είναι τεράστιο λάθος να αποκόψουμε τους νέους μας από τα σπουδαία πολιτικά και πολεμικά γεγονότα που διαμόρφωσαν την πορεία, την ταυτότητα και τον χάρτη της Ελλάδος και της Ευρώπης. Αυτός ο λαός αντιμετώπισε κατακτήσεις και επιδρομές, αλλά αντιστάθηκε και επιβίωσε. Η υποβάθμιση των Περσικών Πολέμων ή των μαχών της Ελληνικής Επαναστάσεως τί ανθρώπους θα διαμορφώσει; Μαχητικούς και φιλελεύθερους ή ηττοπαθείς και έτοιμους να υποταγούν σε κάθε μορφή υποδουλώσεως;

Εξ άλλου την Ιστορία δεν διαμορφώνουν οι ακαθοδήγητες μάζες, αλλά τα έθνη που έχουν ηγέτες με γνώση και αποφασιστικότητα. Η υποτίμηση των προσωπικοτήτων είναι παιδαγωγικώς εσφαλμένη, δότι στερεί από τα παιδιά μας τα πρότυπα που χρειάζονται. Δηλαδή μορφές ανδρών και γυναικών που διακρίθηκαν σε πολεμικά ή ειρηνικά πεδία.

Διαφωνώ ριζικά με μία ακόμη θεωρητική τοποθέτηση του κειμένου. Οι συντάκτες ορίζουν ως αξιακή παραδοχή ότι «η διαφορετικότητα πρέπει να προστατεύεται και να προωθείται». Να προστατεύεται σε μία δημοκρατική χώρα, βεβαίως. Αλλά να προωθείται και να προβάλλεται εις βάρος της εθνικής ταυτότητος, όχι! Άλλωστε το Σύνταγμά μας ορίζει, στο άρθρο 16, παρ. 2, ως σκοπό της Παιδείας την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνειδήσεως. Πρόθεση των συντακτών του Νέου Προγράματος δεν είναι η καλλιέργεια εθνικής συνειδήσεως. Ο συντονιστής του Εθνικού Διαλόγου για την Παιδεία Αντώνης Λιάκος (διορισμένος από τον Αλέξη Τσίπρα) έχει δηλώσει ότι δεν τον ενδιαφέρει η εθνική συνείδηση, αλλά μόνον η «ιστορική συνείδηση».

Στη γραμμή Ρεπούση κινούνται ορισμένες ενότητες του ειδικού μέρους της προτάσεως. Π.χ. στη Γ΄ Γυμνασίου δεν προβλέπεται ειδικό κεφάλαιο για τα δεινά του Ελληνισμού επί Τουρκοκρατίας ούτε καταγράφονται οι πνευματικές δυνάμεις, οι οποίες χάρισαν την αγωνιστικότητα και την απελευθέρωση στο Έθνος μας. Στους φακέλλους εργασίας της ίδιας τάξης η Βέροια περιγράφεται ως «Οθωμανική πόλη» και γίνεται λόγος για συνύπαρξη θρησκευτικών κοινοτήτων σε μία «πολυθρησκευτική πόλη». Μήπως οι Οθωμανοί ίδρυσαν τη Βέροια; Γιατί οι συντάκτες αρνούνται να μιλήσουν για μία ελληνική πόλη υπό καθεστώς Τουρκοκρατίας; Και σε ποιες πηγές της εποχής εκείνης είδαν την πολυθρησκευτική συνύπαρξη; ΄Έχουν διαβάσει τις ανατριχιαστικές καταδίκες των Χριστιανών από τον Τούρκο ιεροδικαστή (καδή) της Βέροιας, τις οποίες εξέδωσε η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών; Τί άλλο θα μάς πουν; Μήπως ότι οι Ορθόδοξοι Νεομάρτυρες επί Τουρκοκρατίας αυτοκτόνησαν;

Και ένα δώρο στον Ερντογάν: Στην ύλη της Α΄ Λυκείου, ενώ γίνεται αναλυτική εξιστόρηση του 20ού αιώνα, δεν υπάρχει αναφορά στη Γενοκτονία των Ποντίων, των Μικρασιατών και των Αρμενίων.

Ήδη η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων απέρριψε το Νέο Πρόγραμμα για τη διαδασκαλία της Ιστορίας. Ελπίζω τελικά να μην διδαχθεί στα σχολεία μας μία μεταλλαγμένη Ιστορία, η οποία αποδομεί την εθνική ταυτότητα και αποδυναμώνει την Εθνική Άμυνα.

Άρθρο στην ιστοσελίδα www.liberal.gr – 21/5/2017

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Προσκυνώ ευλαβικά το τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου και τα ιερά λείψανα της Αγίας Ελένης, που ήλθαν από τη Βενετία στην Αθήνα. Και αναλογίζομαι πόσα οφείλουμε ως Έλληνες και ως Ευρωπαίοι στους δύο Ισαποστόλους: Τον Άγιο Κωνσταντίνο και τη μητέρα του, την Αγία Ελένη.

Οι δύο Άγιοι πρωταγωνίστησαν σε κοσμοϊστορικά γεγονότα, τα οποία άλλαξαν  την πορεία του Γένους και ολοκλήρου του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Ο Άγιος και Μέγας Κωνσταντίνος υπέγραψε το Διάταγμα των Μεδιολάνων το έτος 313, το οποίο καθιέρωνε την ανεξιθρησκία. Έτσι έπαυσαν οι φοβεροί διωγμοί κατά των Χριστιανών.

Ο Άγιος Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας από την Παλιά Ρώμη στη Νέα Ρώμη, από τη λατινόφωνη Δύση στην ελληνόφωνη Ανατολή. Το Βυζάντιο, η αρχαία αποικία των Μεγαρέων, έμεινε στην Ιστορία ως Κωνσταντινούπολις, η πόλις του Αγίου Κωνσταντίνου.

Ο Κωνσταντίνος συνεκάλεσε στη Νίκαια την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, η οποία καταδίκασε την αίρεση του Αρείου. Αν και δεν είχε βαπτισθεί ακόμη  παρακολούθησε τις εργασίες και άκουσε με προσοχή τις ομιλίες των Θεοφόρων Πατέρων.

Ο Άγιος Κωνσταντίνος καθιέρωσε για πρώτη φορά στην Ιστορία της Ανθρωπότητος νόμους με Χριστιανικό περιεχόμενο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τήρηση της αργίας της Κυριακής, την οποία κακώς επιχειρούν σήμερα να καταργήσουν οι δανειστές μας.

Η Αγία Ελένη με την υποστήριξη του υιού της ταξίδεψε σε ηλικία περίπου 80 ετών στα Ιεροσόλυμα και βρήκε τον Τίμιο Σταυρό. Στην επιστροφή της ευλόγησε την ελληνική Μεγαλόνησο Κύπρο, όπου ίδρυσε τη Μονή Σταυροβουνίου.

Οι ειδωλολάτρες της εποχής εκείνης δεν συγχώρησαν στον Κωνσταντίνο τη συμβολή του στην εδραίωση του Χριστιανισμού. Συνέγραψαν κείμενα γεμάτα ανακρίβειες και συκοφαντίες εναντίον του. Αυτά αναπαράγουν στην εποχή μας ελάχιστοι φανατικοί νεοπαγανιστές. Αλλά ο σεβασμός  των Ορθοδόξων προς τον Άγιο Κωνσταντίνο δεν κλονίζεται.

Ο Ελληνισμός από την πρώτη στιγμή τίμησε και θαύμασε τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα, ο οποίος ίδρυσε την Ελληνορθόδοξη Αυτοκρατορία. Το κράτος της Ρωμανίας (Βυζαντινή Αυτοκρατορία) με τις προσευχές του Αγίου άντεξε επί 1100 χρόνια αγωνιζόμενο κατά πολυαρίθμων επιδρομέων. Διαφύλαξε την Ορθόδοξη Πίστη, την Ελληνική γλώσσα και παιδεία και τη Ρωμαϊκή νομική και πολιτειακή συγκρότηση.

Στη συνείδηση του Ελληνισμού ο Άγιος Κωνσταντίνος είναι «δικός μας». Το 1237 ο Αυτοκράτωρ της Νικαίας Ιωάννης Βατάτζης έγραφε προς τον Πάπα ότι ο Άγιος Κωνσταντίνος έδωσε την Κωνσταντινούπολη στο Γένος των Ελλήνων. Και γύρω στο 1600 οι Έλληνες κληρικοί, που μετείχαν στην εξέγερση του Επισκόπου Τρίκκης Διονυσίου Φιλοσόφου, ζητούσαν βοήθεια από τους Δυτικούς ηγεμόνες με το επιχείρημα: «Μάς οφείλετε πολλά, διότι δικός μας είναι ο Άγιος Κωνσταντίνος»!

Φλουρί Κωνσταντινάτο φορούμε στα παιδιά μας και παίρνουμε δύναμη από τους Αγίους μας.

Άρθρο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 21.5.2017

Το μαρτύριο του Αγίου Νικολάου του εκ Μετσόβου (17.5.1617)

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής ανήρτησε στο Διαδίκτυο την τελική πρόταση της Ομάδας «ειδικών» για το μάθημα της Ιστορίας. Η πρόταση αυτή ήδη έχει επικριθεί από πολλούς και για διαφορετικούς λόγους. Προσωπικά πιστεύω ότι πρέπει να απορριφθούν όλες οι προτεινόμενες αλλαγές, διότι έρχονται σε αντίθεση με τις ιστορικές πηγές και διότι δεν αναπτύσσουν την εθνική συνείδηση, όπως ορίζει το Σύνταγμα.

Θα επιμείνω σήμερα στην προσπάθεια των αναθεωρητών της Ιστορίας να εξωραΐσουν την Τουρκοκρατία. Στην ύλη της Γ΄ Γυμνασίου προτείνουν να μελετηθεί η Βέροια ως Οθωμανική πολυθρησκειακή πόλη. Λάθος πρώτον: Η Βέροια δεν υπήρξε Οθωμανική, αλλά ελληνική πόλη υπό τουρκική κατοχή. Λάθος δεύτερον: Η συνύπαρξη Ορθοδόξων Ελλήνων και Οθωμανών Μουσουλμάνων δεν ήταν ειρηνική, όπως θα ήθελαν οι οπαδοί της πολυθρησκείας, αλλά οι Μουσουλμάνοι εξουσιαστές καταπίεζαν τους Έλληνες. Άλλωστε και ο Τούρκος περιηγητής του 17ου αιώνος Εβλιγιά Τσελεμπή καταγράφει ότι είδε στη Βέροια παιδομάζωμα και βίαιους εξισλαμισμούς.

Η πολυθρησκειακή εμμονή των αναθεωρητών ιστορικών καταρρέει όταν διαβάζουμε τις αποφάσεις του Οθωμανού Ιεροδικαστή- Καδή της Βέροιας γύρω στο 1600. Τις εξέδωσε η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών και μάς τις θύμισε ο νυν Υφυπουργός Παιδείας Κώστας Ζουράρις, όταν εμάχετο κατά του σχολικού βιβλίου της Μ. Ρεπούση. Αντιγράφω από παλαιότερο κείμενο του Ζουράρι στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ και τον καλώ πάλι να αντιταχθεί στη διαστρἐβλωση της Ιστορίας:

«1008, 15η Σεβὰλ (30 Ἀπριλίου 1600). Ἐπικρατεῖ πλήρως, ὁ ὀθωμανικὸς πολιτισμός. Νάτος! Ἀστικὴ ὑπόθεση, οἰκογενειακοῦ δικαίου: «Παρουσιασθεὶς ἐνώπιον τοῦ Ἱεροδικαστηρίου, ὁ Ἀμπντῆ μπέης, παρουσίᾳ καὶ τῆς ἐν διαζεύξει εὐρισκομένης τέως συζύγου του Γραμματικῆς Ἰωάννου, ἁμαρτωλῆς καὶ ἀπίστου (ναί! ναί! στὸ ἐπίσημο ἔγγραφο τοῦ Ἱεροδικείου!),ἐδήλωσε καὶ κατέθεσε ὅτι: … […] …συνεζεύχθη μετ’ ἐμοῦ νομίμως καὶ δι’ ἱεροδικαστικῆς πράξεως καὶ μάλιστα ἐγέννησε πρὸς ἔτους ἄρρεν, τὸ ὁποῖον ἐγὼ ὠνόμασα Μουτφῆ… Παρὰ ταῦτα ἡ ἁμαρτωλὴ καὶ ἄπιστος Γραμματική… ἐξηκολούθει, παρὰ τὰς συχνὰς ἀπειλάς μου…νὰ θεωρῆ τὸν μικρὸν υἱὸν ὡς ἀνήκοντα εἰς τὴν βρωμερὰν τῶν ἀπίστων θρησκείαν καὶ νὰ καλῇ αὐτὸν Μελέτιον…» κτλ. Καὶ παρακάτω: «Αὔτη ὅμως (ἡ Γραμματική, μητέρα τοῦ δωδεκαμήνου βρέφους), εἰσῆλθεν ἐντὸς τῆς ἐν Βεροίᾳ οἰκίας μου, ἤρπασε τὸ τέκνον ἐκ τοῦ λίκνου…» κλπ.

Κι ὅμως, θαυμᾶστε: Μία νεαρή, ἀγράμματη ἑλληνίδα 24-28 χρόνων, ἀπὸ χωριό, στὰ μαῦρα χρόνια τῆς τουρκικῆς κατοχῆς, στὴν Βέροια… Τρεῖς αἰῶνες καὶ κάτι, πρὶν ἀπὸ τὴν ἀπελευθέρωση. Καὶ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ! Μόνη της! Χωρὶς Κλεφτουριὰ καὶ γράμματα καὶ χρήματα! Τὸν γυιό της, τὸν καλεῖ Μελέτιο! Ἀψηφᾶ τὸν Μπέη, «νόμιμο» σύζυγο, δυνάστη της, Νόμιμο; Τὰ χεορότερα, δὲν τὰ διαβάσατε ἀκόμη. Νάτα, ἀπὸ τὴν πηγή-ἱεροδικαστήριον Βεροίας τοῦ 1600: «Κληθεῖσα ἐν συνεχείᾳ ἡ Γραμματική… κατέθεσεν: ὁ σύζυγός μου Ἀμπντῆ σιπαχῆς, ἀπὸ καιροῦ ἐρωτοτροπῶν πρὸς ἐμέ, ἐξώπλισεν ἀγνώστους τινάς, οἵτινες, εἰσελθόντες κατὰ τὴν νύκτα εἰς τὴν ἐν τῷ χωρίῳ Κούρσοβα οἰκίαν τοῦ πρώτου συζύγου μου, κατέσφαξαν αυτόν και τα δύο τέκνα μου, Μελέτιον και Γεώργιον. (!!!) Παραμείνασα χήρα, ἠναγκάσθην βίᾳ νὰ ὑποκύψω εἰς τὰς ἀπειλάς… καὶ νὰ γίνω σύζυγός του… καὶ ἔκτοτε συμβιοῦσα μετ’ αὐτοῦ, ἀπέκτησα ἄρρεν τέκνον, τὸ ὁποῖον ἐγὼ ἥρπασα…» κτλ. «Τὸ δικαστήριον κρῖναν τὴν ὑπόθεσιν, ἐπρότεινεν εἰς τὴν Γραμματικὴν ν’ ἀσπασθῇ τὴν ἰσλαμικὴν θρησκείαν, ἐὰν θέλη ν’ ἀποκτήσῃ τὸ δικαίωμα ἀνατροφῆς τοῦ τέκνου της… μέχρι συμπληρώσεως τοῦ ἑβδόμου ἔτους τῆς ἡλικίας του»… (ὅπ. παρ.).

Ἰδού, τὸ πολυπολιτισμικὸ πρόσωπο τῆς Τουρκοκρατίας! Νάτο τὸ ἀνεκτικὸ «σύστημα» τῶν Τουρκοθωμανῶν… Ὁ Ἀμπντῆ-μπέης, λοιπόν, κατασφάζει καὶ τὸν ἕλληνα σύζυγο τῆς ἑλληνίδας καλλονῆς καὶ τὰ δύο ἀνήλικα τέκνα τους, Μελέτιο καὶ Γιῶργο. Καὶ τὴν βιάζει ὁ Τοῦρκος δυνάστης… Κι ἀπὸ τὸν βιασμό της, ἡ Γραμματική, γεννᾶ ἕνα παιδί. Κι ἡ Γραμματική, κρυφὰ καὶ φανερά, σφαγιασμένη ἀλλὰ ἀγέρωχη, τσακισμένη ἀλλὰ ἀνυπόταχτη, τὸ παιδὶ τοῦ βιασμοῦ της, τὸ ὀνομάζει Μελέτιο. Γιὰ νὰ τῆς θυμίζει τὸ ἕνα της, τουλάχιστον, παιδί, ποὺ τῆς ἔσφαξε ὁ Τοῦρκος βιαστής της…Ὅσο δέ, γιὰ τὸ «ἀνεκτικὸ» τούρκικο Ἱεροδικαστήριο, αὐτό, τὸν χαβά του: ἀνέχεται τὶς τρεῖς δολοφονίες τοῦ Τούρκου «κρατικοῦ ἀξιωματούχου», βιαστοῦ καὶ χαμπάρι δὲν παίρνει γιὰ τὸν βιασμὸ καὶ τὶς τρεῖς ἀνθρωποκτονίες ποὺ διέπραξε…. Καί, διατάζει στὴν ἀπόλυτη ἀπελπισία, στὴν ἑλληνίδα σφαγιασμένη μητέρα, τὴν Γραμματική, νὰ γίνει Τουρκάλα, ἂν θέλει νὰ κρατήσει, γιὰ ἔξι μόνον ἀκόμη χρόνια, τὸ τρίτο της, παιδί, πρὶν τῆς τὸ πάρουν ὁριστικὰ ἀπὸ τὴν ἀγκαλιά της… Ναί: Τὸ Τουρκικό-Ὀθωμανικὸ σύστημα βασίζεται στὸν ἀπόλυτο ρατσιστικὸ διαχωρισμὸ τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι φυλετικῶς ὁλοκληρωτικὸ εἰς βάρος τῶν ὑποδούλων λαῶν, μὲ ἀναγνώριση τῆς ἀπόλυτης ρατσιστικῆς ὑπεροχῆς στὴν φυλετικῶς νικήτρια τουρκικὴ φυλή, ὅπως τὸ ἀποδεικνύει καὶ ἡ κοσμικὴ καὶ ἡ ἱεροκρατικὴ νομοθεσία τους».

Αυτή είναι η αλήθεια, όπως την παρουσιάζουν οι πηγές. Τα ελληνόπουλα πρέπει να γνωρίζουν ποια βάσανα υπέστη το Γένος μας επί Τουρκοκρατίας. Πρέπει να γνωρίζουν ποιες ήταν οι δυνάμεις εκείνες, οι οποίες κράτησαν όρθιους τους προγόνους μας: Δηλαδή η Ορθόδοξη Εκκλησία, το αντιστασιακό πνεύμα, η αγάπη για τα γράμματα, η συνείδηση της διαχρονικής συνέχειας του Ελληνισμού, ο θεσμός των κοινοτήτων, η ικανότητα των Ελλήνων στο εμπόριο και στη ναυτιλία και, πρωτίστως, η θυσία των Νεομαρτύρων. Ο εξωραϊσμός της Τουρκοκρατίας αποτελεί ασέβεια προς όλους εκείνους που θυσιάσθηκαν για να παραμείνουμε Ορθόδοξοι και Έλληνες.

Άρθρο στην εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 18.5.2017

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Στη Βουλγαρία σχηματίσθηκε νέα κυβέρνηση αποτελούμενη από το κεντροδεξιό GERB του πρώην και νυν Πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ και από τον εθνικιστικό συνασπισμό που αποκαλείται «Ενωμένοι Πατριώτες». Παρά την παρουσία δύο κομμάτων της ισχυρής μουσουλμανικής μειονότητας στις εκλογές της 26.3.2017, μόνο το ένα κατόρθωσε να εισέλθει στη Βουλή. Πρόκειται για το Κίνημα Δικαιωμάτων και Ελευθεριών, το οποίο παλαιότερα υπήρξε κυβερνητικός εταίρος. Το δεύτερο, το DOST, το οποίο κατηγορήθηκε ως εκφραστής των τουρκικών συμφερόντων, έμεινε εκτός Βουλής. Για πρώτη φορά η πολιτική παρέμβαση της Άγκυρας στη βουλγαρική πολιτική σκηνή φαίνεται αποδυναμωμένη.

Η Βουλγαρία με τον νέο Πρόεδρο Ράντεφ, υποστηριζόμενο από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, και τη νέα δεξιόστροφη κυβέρνηση δείχνει διατεθειμένη να παρεμβαίνει πιο δυναμικά στα βαλκανικά δρώμενα. Η αναταραχή στα Σκόπια και οι απαιτήσεις των Αλβανών για συγκυβέρνηση και ισότιμη παρουσία, έχουν ανακινήσει το ενδιαφέρον της Σόφιας για ένα κράτος, το οποίο θεωρεί ως εθνολογικά και ιστορικά συγγενικό. Η Βουλγαρία έχει μεν αναγνωρίσει το κράτος με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», έχει όμως ρητά αρνηθεί να αναγνωρίσει την ύπαρξη «μακεδονικής εθνότητος». Οι Βούλγαροι ιστορικοί και πολιτικοί θεωρούν τους Σλάβους των Σκοπίων ως Βουλγάρους και χαρακτηρίζουν τον «μακεδονισμό» ως μία τεχνητή κατασκευή του Τίτο και του κομμουνιστικού καθεστώτος.

Ο Πρόεδρος Ρούμεν Ράντεφ ζήτησε από την Ευρ. Ένωση να αναλάβει η Βουλγαρία τον ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ Σλάβων και Αλβανών στα Σκόπια. Οι εθνικιστές σύμμαχοι του Μπορίσοφ στην κυβέρνηση είναι βέβαιο ότι θα επιδιώξουν μία μεγαλύτερη προσέγγιση της Βουλγαρίας με το σλαβικό στοιχείο της ΠΓΔΜ. Από την πλευρά τους αρκετοί Σκοπιανοί πολιτικοί ζητούν στήριξη από τη Βουλγαρία και θυμούνται τις βουλγαρικές ρίζες των ψευδομακεδόνων. Ο υποψήφιος για την Πρωθυπουργία ηγέτης των Σοσιαλδημοκρατών Ζόραν Ζάεφ δήλωσε προ ολίγων ημερών ότι οι Σλάβοι των Σκοπίων είναι αδελφός λαός με τους Βουλγάρους. Ο πρώην Πρωθυπουργός των Σκοπίων Λιούπτσο Γκεοργκίεφσκι έχει ήδη προχωρήσει περισσότερο. Δηλώνει Βούλγαρος και έχει πείσει πολλές χιλιάδες Σκοπιανών να πάρουν βουλγαρική υπηκοότητα.

Η πίεση της Βουλγαρίας και της Αλβανίας προς τα Σκόπια πιθανότατα θα οδηγήσει σε αλλαγή του Συντάγματος της ΠΓΔΜ και σε καθεστώς Ομοσπονδίας (καντονίων). Προβλέπω ότι συντόμως η ψευδεπίγραφη «Μακεδονία» θα χωρισθεί σε καντόνια, εκ των οποίων ένα μεγάλο θα είναι το αλβανικό, άλλο θα είναι το βουλγαρικό, τρίτο το σερβικό κ.ά. Τελικά θα φανεί ότι οι ψευδομακεδόνες αποτελούν μειοψηφία μέσα σε ένα πολυεθνικό μωσαϊκό.

Το κράτος των Σκοπίων ή θα διαλυθεί ή θα καντονοποιηθεί ή θα ελέγχεται από την Αλβανία και τη Βουλγαρία. Σε κάθε περίπτωση η Ελλάς δεν πρέπει να παραχωρήσει το όνομα της Μακεδονίας.

Άρθρο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 14 Μαΐου 2017

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Η Τουρκία του Ερντογάν διεκδικεί κατοικημένα νησιά μας, όπως το Αγαθονήσι, ενώ απειλεί με πόλεμο την Κύπρο με μήλον της έριδος τους ενεργειακούς πόρους. Ο σύμμαχος του Ερντογάν, ο Έντι Ράμα, προσβάλλει την Ιστορία μας μιλώντας για τη Μεγάλη Αλβανία. Η εθνική ομοψυχία, η ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας και η επίγνωση της ιστορικής μας κληρονομιάς είναι απαραίτητα εφόδια για να αντιμετωπίσουμε ως Έλληνες τις παντοειδείς προκλήσεις.

Κι όμως ο κυβερνών Συριζαϊσμός κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Επιχειρεί να αποκόψει την Παιδεία μας από τις ελληνορθόδοξες ρίζες, οι οποίες πότισαν επί αιώνες το δέντρο του Ελληνισμού και μάς βοήθησαν να αντιμετωπίσουμε κατακτήσεις, πολέμους και άλλα δεινά. Αμφισβητεί τα Ορθόδοξα Θρησκευτικά και στη θέση τους προωθεί ένα πολυθρησκειακό συνονθύλευμα. Αναθέτει την αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων της Ιστορίας σε πρόσωπα που στερούνται νηφαλιότητος και ορθής τεκμηριώσεως. Αντί για τη συνέχεια του Ελληνισμού θέλουν να διδάξουν αποτυχημένες υλιστικές θεωρίες. Αντί να προβάλλουν τους ήρωες της διαχρονικής μας Ιστορίας ενδιαφέρονται για αμφιλεγόμενες κοινωνιολογικές θεωρήσεις και για την… περιγραφή εμπορευμάτων. Αντί να καλλιεργήσουν την εθνική ενότητα αναθέτουν τα νέα προγράμματα σε οπαδούς ιδεολογικά φορτισμένων αντιλήψεων.

Το Σύνταγμα αναφέρει ότι σκοπός της Παιδείας είναι η καλλιέργεια εθνικής και θρησκευτικής συνειδήσεως στα ελληνόπουλα. Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες του Συριζαϊσμού στον χώρο της εκπαιδεύσεως κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Είναι υποχρέωση όλων μας να αντιδράσουμε. Η Ιστορία που θα διδάσκεται στα σχολεία μάς αφορά όλους. Δικαίωμα λόγου δεν έχουν μόνον λίγοι αυτοαποκαλούμενοι «ειδικοί». Με τρόπο ψύχραιμο, δημοκρατικό και ιστορικά θεμελιωμένο να αποδομήσουμε τους αποδομητές. Να μην επιτρέψουμε νέα φαινόμενα «συνωστισμού» στα βιβλία των παιδιών μας.

 Σε κάθε δύσκολη περίοδο ο Ελληνισμός επέστρεφε στις ρίζες του για να αντλήσει θάρρος και να αναγεννηθεί. Όταν το 1204 οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, ο Αυτοκράτωρ του ελληνικού κράτους της Νικαίας Ιωάννης Βατάτζης ζήτησε από τους λογίους της εποχής να συγκεντρώσουν όλα τα Αρχαία ελληνικά χειρόγραφα για να τα μελετήσουν οι νέοι και να συνειδητοποιήσουν την ελληνική  καταγωγή τους. Ο πρώτος Κυβερνήτης της νεωτέρας Ελλάδος, ο Ιωάννης Καποδίστριας, διακήρυξε ότι η παιδεία πρέπει να βασίζεται στην Ορθόδοξη Χριστιανική αγωγή και στα κλασσικά κείμενα της Αρχαιότητος. Ο Διονύσιος Σολωμός στον Ύμνον εις την Ελευθερίαν επικαλείται τους Τριακόσιους του Λεωνίδα για να τονίσει τη διαχρονική συνέχεια του Έθνους. Μετά την πτώχευση του 1893 και τη ήττα του 1897 ο Κωστής Παλαμάς γράφει επικά ποιήματα, που αναφέρονται στον Βυζαντινό Ελληνισμό, για να προετοιμάσει την Εθνική Αναγέννηση. Έτσι οδηγηθήκαμε στους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους  του 1912-13.

Επιστροφή στις ρίζες, λοιπόν, με σεβασμό στην Ορθοδοξία και με σωστή διδασκαλία της Ιστορίας μας.

Άρθρο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, 7 Μαΐου 2017

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Επί 20 περίπου χρόνια η εξωτερική πολιτική μας βασίσθηκε σε ορισμένες παραδοχές, οι οποίες τελικά αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές. Πρέπει το συντομότερο να συνειδητοποιήσουμε τις αλλαγές στη γειτονιά μας και να αναπροσαρμόσουμε την τακτική μας.

Πρώτη «σταθερά», η οποία καταρρέει, είναι η ελπίδα για εξευρωπαϊσμό της Τουρκίας. Οι οπαδοί αυτής της αντιλήψεως πίστεψαν ότι, αν η Ελλάς βοηθήσει την Τουρκία να ενταχθεί στην Ευρ. Ένωση, θα έχουμε δίπλα μας ένα γείτονα λιγότερο επιθετικό και περισσότερο συνεργάσιμο. Σήμερα η ωραία παράσταση έλαβε τέλος. Η ημιδικτατορική Τουρκία του Ερντογάν ετοιμάζεται να επαναφέρει τη θανατική ποινή, ενώ καθημερινά διώκει και φυλακίζει τους πολιτικούς αντιπάλους του καθεστώτος. Ούτε η Ευρ. Ένωση ούτε η Τουρκία ενδιαφέρονται πλέον για προενταξιακές συνομιλίες. Εμείς τί θα κάνουμε; Αφού το θηρίο δεν εξημερώνεται οφείλουμε να αλλάξουμε πορεία. Η πρότασή μου είναι να αυξήσουμε τη στρατιωτική θητεία, να ενισχύσουμε την άμυνα των συνόρων μας στο Αιγαίο και στη Θράκη και να πάυσουμε να ελπίζουμε στον «ρεαλιστή» Ερντογάν. Οι Κεμαλιστές μάς απειλούσαν με casus belli αν επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα. Τώρα το καθεστώς Ερντογάν θέτει για πρώτη φορά διεκδίκηση για κατοικημένο νησί. Το Αγαθονήσι ας μάς αφυπνίσει. Και επιτέλους ας σταματήσει ο ΣΥΡΙΖΑ τα παιχνίδια με την αναθεώρηση της σχολικής Ιστορίας. Εθνικό φρόνημα αναπτύσσεις όταν διδάσκεις τους ήρωες του Μαραθώνα και του 1821 και όχι όταν περιγράφεις αναλυτικά ποια εμπορεύματα διακινούσε τον 19^ο αιώνα το λιμάνι του Πειραιά.

Δεύτερη «σταθερά» που καταρρέει είναι η αντίληψη ότι το Κυπριακό θα το λύσουν οι δύο κοινότητες, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι. Αποδεικνύεται ότι ακόμη και ο δήθεν ήπιος Ακιντζί είναι όργανο της Άγκυρας και εκφράζει τη βούληση του τουρκικού στρατού κατοχής, ο οποίος παραμένει στην Κύπρο. Ο Ακιντζί στήριξε την επιθυμία της Άγκυρας για την διατήρηση των εγγυήσεων, δηλαδή επιθυμεί την παραμονή του κατοχικού Αττίλα και στη νέα Κύπρο, η οποία προβλέπεται να αντικαταστήσει τη σημερινή Κυπριακή Δημοκρατία. Επί πλέον ο Τουρκοκύπριος εντολοδόχος του Ερντογάν απαίτησε να έχει λόγο για τον τρόπο που διδάσκουν την Ιστορία τους στα σχολεία οι Έλληνες της Κύπρου. Σκεφθείτε τί θα γίνει να επικρατήσει μία λύση τύπου Αννάν! Είναι, λοιπόν, ανάγκη η Αθήνα και η Λευκωσία να απαγκιστρωθούν από το σχέδιο λύσης που υπάρχει στο τραπέζι και να διακηρύξουν ότι δεν γίνεται συζήτηση αν δεν αποχωρήσουν τα τουρκικά στρατεύματα. Η ελληνική πρόταση να προβλέπει την πλήρη εφαρμογή του Κοινοτικού Κεκτημένου με δικαίωμα των Ελληνοκυπρίων να κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλο το νησί τους. Προς το παρόν πρέπει να επανενεργοποιήσουμε το δόγμα του ενιαίου αμυντικού χώρου και να αξιοποιήσουμε τη συνεργασία με την Αίγυπτο και το Ισραήλ.

Τρίτη «σταθερά», που αποδεικνύεται λανθασμένη, είναι η αντίληψη ότι με την Αλβανία οι σχέσεις μας θα βελτιώνονται σταδιακά και το μόνο που χρειάζεται είναι να θυμίζουμε κατά καιρούς τα δικαιώματα των Βορειοηπειρωτών. Ο Πρωθυπουργός Ράμα μάς προσγειώνει απότομα. Αλλοιώνει δημογραφικά τις περιοχές της Ελληνικής Μειονότητας, προωθεί το όραμα της Μεγάλης Αλβανίας και θέτει συνεχώς ζήτημα επιστροφής των Τσάμηδων εγκληματιών πολέμου. Απαιτείται μία διαφορετική αντίδραση από την Ελλάδα, η οποία θα βασίζεται στην Ιστορία και στο Διεθνές Δίκαιο. Ας επαναφέρουμε, λοιπόν, το αίτημα για Αυτονομία της Βορείου Ηπείρου εντός αλβανικού εδάφους, με βάση το Πρωτόκολλο της Κερκύρας του 1914.

Η τέταρτη «σταθερά», που απεδείχθη… ασταθής, είναι η πολιτική μας προς τα Σκόπια. Συζητούμε τα τελευταία χρόνια για παραχώρηση του ονόματος Μακεδονία με γεωγραφικό προσδιορισμό και προωθούμε κάποια ατελέσφορα Μέτρα Οικοδομήσεως Εμπιστοσύνης. Με όλα αυτά οι ψευδομακεδόνες αποθρασύνηκαν ακόμη περισσότερο και κακοποιούν την Ιστορία μας. Εξ άλλου οι πρόσφατες ταραχές και οι απαιτήσεις των Αλβανών για καθεστώς ισότιμης μεταχείρισης, μάς φέρνουν αντιμέτωπους με το ερώτημα αν η ΠΓΔΜ θα συνεχίσει να υπάρχει ως ενιαίο κράτος ή μήπως θα διαλυθεί μεταξύ Αλβανίας, Βουλγαρίας και Σερβίας. Η πρότασή μου είναι να σταματήσουμε κάθε συζήτηση για παραχώρηση του ονόματος και της ιστορίας της Μακεδονίας σε ένα κράτος με αβέβαιο μέλλον. Επιπλέον θεωρώ ότι συμφέρον της Ελλάδος είναι να αποκτήσει μία ομοσπονδιακή μορφή το κράτος των Σκοπίων (καντονοποίηση). Έτσι θα φανεί ότι οι λεγόμενοι «Μακεδόνες» αποτελούν μειοψηφία μεταξύ Αλβανών, Βουλγάρων, Ελλήνων, Σέρβων κ.ά., άρα δεν δικαιούνται να επιβάλουν το όνομά τους σε ένα πολυεθνικό κράτος.

Θαρσείν χρη. Ας μην μένουμε προσκολλημένοι σε ξεπερασμένες αντιλήψεις και ας εφαρμόσουμε μία δυναμική εξωτερική πολιτική.

Άρθρο δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα www.liberal.gr – 5 Μαΐου 2017

Ο Βυζαντινός Ιστορικός και πολιτικός, Νικήτας Χωνιάτης

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Ο Μάιος είναι ο μήνας της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτές τις ημέρες η Βασιλεύουσα και γενικότερα το κράτος της Ρωμανίας, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μάς έρχονται πιο συχνά στον νου. Στις 11 Μαΐου 330 ο Μέγας Κωνσταντίνος τέλεσε τα εγκαίνια της Νας Ρώμης, της Κωνσταντίνου-πόλεως. Στις 21 Μαΐου τιμούμε τη μνήμη του ιδρυτού, Αγίου Κωνσταντίνου και της μητρός του Αγίας Ελένης. Στις 29 Μαΐου θυμόμαστε αυτούς που έπεσαν στα τείχη της Πόλης κατά την Άλωση του 1453 με ηγέτη τον Εθνομάρτυρα Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.

Αναλογίζομαι, λοιπόν, αν εμείς οι Νεοέλληνες γνωρίζουμε και εκτιμούμε την προσφορά του Βυζαντινού κράτους, το οποίο τότε απεκαλείτο Ρωμανία. Τι μαθαίνουν οι μαθητές και οι φοιτητές μας σήμερα για τον Ελληνορθόδοξο Πολιτισμό μιας Αυτοκρατορίας, της οποίας ο βίος διήρκεσε επί 11 αιώνες; Φοβούμαι ότι υποτιμούμε το δικό μας Βυζάντιο. Στα σχολικά βιβλία γίνεται προσπάθεια συρρικνώσεως της σχετικής ύλης ή υπερτονίζονται οικονομικές παράμετροι της βυζαντινής περιόδου εις βάρος του σημαντικού πολιτιστικού μεγέθους και της οικουμενικής πνευματικής ακτινοβολίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Β΄ Λυκείου οι εκπαιδευτικοί έχουν λάβει οδηγία να μην διδάσκουν το κεφάλαιο για τους Θεσσαλονικείς ιεραποστόλους, τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο. Είναι επίσης δυσάρεστο ότι, στις εκφράσεις που χρησιμοποιεί ο λαός μας, ο όρος «βυζαντινισμός» έχει λάβει αρνητική σημασία. Αν διαβάσουμε ξένους ιστορικούς και μελετητές θα διαπιστώσουμε ότι πολλοί Δυτικοί μελετούν και εκτιμούν το Βυζάντιο/Ρωμανία περισσότερο από τους Έλληνες.

Διάβαζα προσφάτως το μυθιστόρημα «Μπαουντολίνο» του διάσημου Ιταλού συγγραφέως και πανεπιστημιακού Ουμπέρτο Έκο. Ο Έκο, ο οποίος απεβίωσε τον Φεβρουάριο του 2016, στο πολυσέλιδο αυτό βιβλίο παρουσιάζει την καταστροφή της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροφόρους το 1204. Ο ήρωάς του, ο Ιταλός παραμυθάς Μπαουντολίνο, συναντά στην Κωνσταντινούπολη τον γνωστό Βυζαντινό ιστορικό και πολιτικό Νικήτα Χωνιάτη και υποτίθεται ότι τον διασώζει από τη φονική και ληστρική μανία των Ευρωπαίων Σταυροφόρων. Μέσα από τους διαλόγους των δύο πρωταγωνιστών ο Έκο παρουσιάζει τη μορφωτική διαφορά μεταξύ του άξεστου Ιταλού και του λογιωτάτου και θεολογούντος Νικήτα Χωνιάτη. Ο Χωνιάτης, καταγόμενος από τις Χώνες της Μικράς Ασίας όπου έγινε και το θαύμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που εορτάζουμε στις 6 Σεπτεμβρίου, κατέγραψε στη «Χρονική Διήγηση» την ιστορία της περιόδου των Αυτοκρατόρων Κομνηνών και Αγγέλων μέχρι το 1206. Είναι αυτόπτης μάρτυς των απαράδεκτων λεηλασιών, στις οποίες προέβησαν οι Σταυροφόροι της Δ΄ Σταυροφορίας εις βάρος των ελληνικών και χριστιανικών θησαυρών της Κωνσταντινουπόλεως. Από τον Χωνιάτη μαθαίνουμε με λεπτομέρεια τι και πώς εκλάπη από την Βασιλεύουσα και μεταφέρθηκε στη Δύση. Ο Έκο έχει μελετήσει όλο το έργο του Νικήτα Χωνιάτη. Πόσοι Έλληνες άραγε γνωρίζουν σήμερα το όνομα και την προσφορά του σπουδαίου Βυζαντινού ιστορικού;

Σεβασμό προς το Βυζάντιο δείχνει και ο αείμνηστος Βρετανός ιστορικός Στήβεν Ράνσιμαν. Το βιβλίο «Ο Βυζαντινός Πολιτισμός» (ελληνική έκδοση από τον Γαλαξία) αποτελεί μία λεπτομερή και αντικειμενική, κατά το δυνατόν, παρουσίαση του πολιτισμού αυτού που στηρίχθηκε επάνω σε τρία θεμέλια: Την Ορθοδοξία, την Ελληνική Γλώσσα και Παιδεία και την πολιτειακή και νομική υποδομή της Ρώμης. Ο Ράνσιμαν θαυμάζει το μορφωτικό επίπεδο των Βυζαντινών, οι οποίοι μάθαιναν από στήθους μεγάλα αποσπάσματα από τα Ομηρικά έπη.

Στο βιβλίο του με τίτλο «Ο Αριστοτέλης στο Μον-Σαιν-Μισέλ- Οι ελληνικές ρίζες της χριστιανικής Ευρώπης» (εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, 2009) ο Γάλλος ιστορικός Συλβαίν Γκουγκενέμ αμφισβητεί την αντίληψη ότι η Δύση ανακάλυψε την ελληνική γνώση κατά τον Μεσαίωνα χάρη στις αραβικές μεταφράσεις. Αποδεικνύει ότι η Ευρώπη διατηρούσε πάντα επαφή με τον ελληνικό κόσμο. Το αββαείο του Μον-Σαιν-Μισέλ αποτελούσε ένα δραστήριο κέντρο μετάφρασης των έργων του Αριστοτέλη ήδη από τον 12ο αιώνα, ενώ οι πρώτες μεταφράσεις των ευρωπαίων λογίων προηγήθηκαν αρκετές δεκαετίες των αραβικών, οι οποίες ήταν κυρίως έργο των χριστιανών Αράβων. Ακόμα και ο τομέας της ισλαμικής φιλοσοφίας (Αβικένας, Αβερρόης) παρέμεινε εν μέρει ξένος προς το ελληνικό πνεύμα. Μέσα από τεκμηριωμένη έρευνα και μελέτη των πηγών, ο συγγραφέας επιχειρεί να αποδείξει ότι οι ρίζες της σημερινής Ευρώπης είναι χριστιανικές και ελληνικές.

Ο επίσης Γάλλος ιστορικός Ζεράρ Βαλτέρ στο βιβλίο του «Η Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο» (εκδόσεις Παπαδήμα) μιλά με θαυμασμό για την τεχνολογία των Βυζαντινών. Είχαν κατορθώσει να εξαφανίζουν ηθοποιό από την σκηνή την ώρα της παραστάσεως! Στον τομέα της στρατιωτικής τεχνολογίας είναι γνωστό ότι οι Βυζαντινοί πρόγονοί μας αμύνθηκαν έναντι διαφόρων εισβολέων με το θαυμαστό «υγρόν πυρ».

Ο Αμερικανός Τίμοθυ Μίλλερ έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με την πρόοδο των Βυζαντινών στην Ιατρική. Περιγράφει το Νοσοκομείο της Μονής Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη (γύρω στο 1100), το οποίο παρείχε δωρεάν περίθαλψη σε απόρους άνδρες και γυναίκες. (Το βιβλίο του «Η γέννησις του Νοσοκομείου στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία» εξεδόθη στα ελληνικά από την Ιερά Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας).

Το Βυζαντινό κράτος βοήθησε τους Σλαβικούς λαούς να γνωρίσουν την Ορθοδοξία και να αποκτήσουν αλφάβητο, τέχνη και νομοθεσία. Σήμερα εκατομμύρια Ρώσων, Ουκρανών, Σέρβων, Βουλγάρων κ.ά. χρησιμοποιούν το Κυριλλικό αλφάβητο, δηλαδή μία παραλλαγή της ελληνικής γραφής των βυζαντινών χρόνων. Ο Ρωσικής καταγωγής Βρετανός Βυζαντινολόγος Ντιμίτρι Ομπολένσκι έγραψε ότι οι Ορθόδοξοι λαοί στη Θεία Λατρεία διατηρούν το πνεύμα μιας «Βυζαντινής Κοινοπολιτείας».

Άρθρο στην εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 3 Μαΐου 2017