Άρθρα

Χριστός Ανέστη!  Ως Ορθόδοξος Έλληνας σκέπτομαι με συγκίνηση εκείνες τις κοινότητες των Ομογενών μας που εορτάζουν την Ανάσταση του Κυρίου με δυσκολίες και με αγωνία για το μέλλον. Τις Ορθόδοξες ελληνικές ενορίες στην Κωνσταντινούπολη, στην Ίμβρο, στην Τένεδο, στην Κατεχόμενη Βόρειο Κύπρο, στην Βόρειο Ήπειρο και αλλού.

Θα ήθελα, όμως, αγαπητοί αναγνώστες, να στρέψω σήμερα την προσοχή σας στους δοκιμαζομένους Ορθοδόξους Χριστιανούς της Συρίας και του Λιβάνου, οι οποίοι έχουν ως μητρική την αραβική γλώσσα, αλλά αυτοαποκαλούνται Ρουμ Ορτοντόξ, δηλαδή Ρωμηοί (Βυζαντινοί) Ορθόδοξοι. Αποτελούν ποίμνιο του Πατριαρχείου Αντιοχείας και προσπαθούν με κάθε τρόπο να επιβιώσουν από τις επιθέσεις των ακραίων Ισλαμιστών. Τα βάσανά τους αποκρυσταλλώνονται στο πρόσωπο του απαχθέντος το 2013 Μητροπολίτου Χαλεπίου, Βεροίας και Αλεξανδρέττας  Παύλου, αδελφού του Πατριάρχου Ιωάννου. Ο Παύλος απήχθη  καθώς επέστρεφε από τις ενορίες που ποιμαίνει στην Αλεξανδρέττα της Τουρκίας. Μαζί του απήχθη και ένας Επίσκοπος των Συροϊακωβιτών. Ο απαχθείς πρόλαβε και έστειλε μήνυμα μέσω κινητού ότι απήχθη από την Αλ-Κάιντα. Η τύχη του αγνοείται.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα αγωνίας για το μέλλον των διωκομένων Ελληνορθοδόξων του Λιβάνου και της Συρίας θεωρώ χρήσιμες τις πληροφορίες που μάς έδωσε τη Μεγάλη Τρίτη 26.4.2016 η τηλεοπτική έρευνα του Αλέξη Παπαχελά στον ΣΚΑΪ. Από την εκπομπή αυτή μάθαμε μεταξύ άλλων τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία:

Υπάρχουν πρόσφατες πληροφορίες ότι οι δύο απαχθέντες Μητροπολίτες μπορεί να είναι ζωντανοί. Η αισιοδοξία των φίλων και συνεργατών του Σεβασμιωτάτου κ. Παύλου είναι συγκρατημένη, αλλά υπαρκτή.

Ο Μητροπολίτης Χαλεπίου Παύλος, ο οποίος ποιμαίνει την περιοχή της ελληνιστικής Βέροιας που δημιούργησαν οι Μακεδόνες του Αλεξάνδρου,  διατηρούσε στενότατες σχέσεις με τη Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Εκεί φυγάδευσε αρκετές Ορθόδοξες μοναχές από τη Συρία.

Ως απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης έμαθε άριστα τα ελληνικά και  την αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό μεταλαμπάδευσε σε όλους τους κληρικούς του, αλλά και στους φοιτητές της Ορθοδόξου Θεολογικής Σχολής στο όρος Μπαλαμάν του Λιβάνου. Ως σχολάρχης επί πολλά χρόνια αυτής της σχολής (στην Ελλάδα την αποκαλούμε Μπελεμέντειο) έδωσε τη δυνατότητα σε όλους τους Ορθοδόξους σπουδαστές από  αραβόφωνες χώρες, να μάθουν καλά τα Αρχαία και τα Νέα Ελληνικά. Ήθελε να μετατρέψει την Σχολή σε μία καθαρά ελληνόφωνη νησίδα μέσα σε ένα περιβάλλον αραβικό και σε μεγάλη  πλειοψηφία μουσουλμανικό.

Όλοι οι κληρικοί που μίλησαν στην εκομπή παραδέχθηκαν ότι και η Εκκλησία της Ελλάδος και το Υπουργείο Εξωτερικών  έχουν βοηθήσει όσο μπορούσαν τους Ρουμ Ορτοντόξ του Πατριαρχείου Αντιοχείας.

Ας μην λησμονούμε, λοιπόν, την αγωνία των Ελληνορθοδόξων της Συρίας. Αυτοί είναι τα μεγαλύτερα θύματα των συγκρούσεων!

Άρθρο μου στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Κυριακή του Πάσχα 1/5/2016

Στίς 20 μέ 22 Νοεμβρίου 1953 ὁ Γιῶργος Σεφέρης, τότε Πρέσβυς τῆς Ἑλλάδος στόν Λίβανο, ἐπισκέφθηκε μαζί μέ τή σύζυγό του καί Κυπρίους φίλους του τήν Πάφο τῆς Κύπρου. Δύο χρόνια πρίν ἀπό τήν ἔκρηξη τοῦ Ἂγῶνος τῆς ΕΟΚΑ γιά τήν Ἕνωση τῆς Κύπρου μέ τήν Ἑλλάδα ἡ Μεγαλόνησος βρισκόταν κάτω ἀπό τόν βρετανικό ζυγό. Ἀπό τήν ἐπίσκεψή του στήν Πάφο ὁ ποιητής μας, ὁ ὁποῖος τό 1963 βραβεύθηκε μέ Νόμπελ Λογοτεχνίας, κατέγραψε σέ ἕνα σπουδαῖο ποίημα τίς ἐντυπώσεις του. Τόν συγκίνησε ἰδιαιτέρως ἡ Ἐγκλείστρα, δηλαδή τό μοναστῆρι τοῦ Ἁγίου Νεοφύτου. Ἔγραψε, λοιπόν, τό ἀκόλουθο ποίημα μέ τήν ὑποσημείωση: Ἐγκλείστρα, 21 Νοεμ. ’53:

ΝΕΟΦΥΤΟΣ Ο ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΣ ΜΙΛΑ-

Ὑπέρογκες ἀρχιτεκτονικές. Λαρίων Φαμαγκούστα Μπουφαβέντο. Σχεδόν σκηνικά.

Ἤμασταν συνηθισμένοι νά τό στοχαζόμαστε ἀλλιῶς τό «Ἰησοῦς Χριστός Νικᾶ».

Πού εἴδαμε κάποτε στά τείχη τῆς Βασιλεύουσας, τά φαγωμένα ἀπό γυφτοτσάντιρα καί στεγνά χορτάρια,

Μέ τούς μεγάλους πύργους κατάχαμα σάν ἑνός δυνατοῦ πού ἔχασε, τά ριγμένα ζάρια.

Γιά μᾶς ἦταν ἄλλο πράγμα ὁ πόλεμος γιά τήν πίστη τοῦ Χριστοῦ!

Καί γιά τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου καθισμένη στά γόνατα τῆς Ὑπερμάχου Στρατηγοῦ,

Πού εἶχε στά μάτια ψηφιδωτό τόν καημό τῆς Ρωμιοσύνης,

ἐκείνου τοῦ πελάγου τόν καημό σάν ἧβρε τό ζύγιασμα τῆς καλοσύνης.

Ἄς παίζουν τώρα μελοδράματα στά σκηνικά τῶν σταυροφόρων Λουζινιά

Κι ἄς φλομώνουνε μέ τόν καπνό πού μᾶς κουβάλησαν ἀπό τόν βοριά.

Ἄσ’τους νά τρώγονται καί ν’ ανεμοδέρνονται ὡσάν τό κάτεργο πού δένει μοῦδες.

Καλῶς μᾶς ἤρθατε στήν Κύπρο, ἀρχόντοι. Τράγοι καί μαϊμοῦδες!

Ὁ Ἅγιος Νεόφυτος ὑπῆρξε μία σημαντική μορφή τοῦ Κυπριακοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ καί τῆς Βυζαντινῆς Ρωμιοσύνης. Γεννήθηκε στά Λεύκαρα τό 1134 καί ἐκοιμήθη τό 1219 στό σπήλαιό του, τήν Ἐγκλείστρα ὅπου ἔμενε Ἔγκλειστος καί ἀσκητεύων. Μέχρι τά 18 του ἦταν ἀναλφάβητος βοσκός, ἀλλά ἔγινε αὐτοδίδακτος κάι ἔμαθε γράμματα ἀπό τά ἐκκλησιαστικά βιβλία. Στό φημισμένο ἀσκητήριο, τήν Ἐγκλείστρα κοντά στήν Πάφο, ἔγραψε πολλά συγγράμματα θεολογικοῦ κάι ἱστορικοῦ περιεχομένου. Ὁ ἴδιος ἔγραψε κάι δύο Διαθῆκες, μέ τή μορφή Τυπικῆς Διατάξεως, δηλαδή ὅρισε τόν Κανονισμό τῆς Μονῆς, ἡ ὁποία λειτουργεῖ ὡς ἀνδρικό μοναστῆρι καί σήμερα.

Ὁ Ἅγιος ἔζησε τήν ἐποχή, κατά τήν ὁποία ὁ Βυζαντινός Διοικητής τοῦ νησιοῦ Ἰσαάκιος Κομνηνός ἀποστάτησε ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη μέ ἀποτέλεσμα τήν ἅλωση τῆς Μεγαλονήσου ἀπό τούς Ἄγγλους Σταυροφόρους τοῦ Ριχάρδου τοῦ Λεοντόκαρδου. Ἁκολούθησε μακρά περίοδος Φραγκοκρατίας ὑπό τήν γαλλική δυναστεία τῶν Λουζινιάν, τούς ὁποίους ἀναφέρει περιπαικτικά στό ποίημα ὁ Σεφέρης.

Ὁ Ἅγιος Νεόφυτος κατέγραψε τά δεινά τῆς Κύπρου καί τῶν Ἁγίων Τόπων ἀπό τούς Μουσουλμάνους καί ἀπό τούς Σταυροφόρους στό σύντομο ἱστορικό κείμενό του μέ τίτλο «Περί τῶν κατά τήν χώραν Κύπρον Σκαιῶν». Τό κείμενο αὐτό διάβασε ὁ Σεφέρης καί ἐμπνεύσθηκε τό ποίημα τό ὁποῖο μελετοῦμε. Ὁ Σεφέρης θεώρησε τόν Ἅγιο Νεόφυτο ὡς τή βυζαντινή συνείδηση τοῦ Κυπριακοῦ Ἑλληνισμοῦ, πού διεκτραγωδεῖ τά βάσανα τῶν Ὀρθοδόξων ἀπό τή διπλῆ εἰσβολή: Ἐξ Ἀνατολῶν τό Ἰσλάμ καί ἐκ δυσμῶν οἱ δῆθεν Χριστιανοί Φράγκοι Σταυροφόροι. Φύγαμε ἀπό τά σκυλιά καί πέσαμε στά λιοντάρια, γράφει ὁ Ἅγιος Νεόφυτος, καί τή φράση αὐτή μετατρέπει ὁ Σεφέρης σέ «Τράγοι κάι μαϊμοῦδες» στόν τελευταῖο στίχο τοῦ ποιήματός του.

¨Ο Σεφέρης καταγγέλλει στό ποίημα αὐτό τή δυσαρμονία τῶν Φράγκικων κτισμάτων πρός τό ἑλληνικό τοπίο τῆς Κύπρου. Χρησιμοποιεῖ σκοπίμως τίς ὀνομασίες πού ἔδωσαν οἱ Φράγκοι κατακτητές. Δηλαδή Λαρίων εἶναι τό φρούριο τοῦ Ἁγίου Ἰλαρίωνος στόν Πενταδάκτυλο, Φαμαγκούστα εἶναι ἡ Ἀμμόχωστος, Μπουφαβέντο εἶναι τό φρούριο Βουφαβέντο πάλι στόν Πενταδάκτυλο. Ἀντιδιαστέλλει τούς ἀμυντικούς ἀγῶνες τῶν Βυζαντινῶν Ἐλλήνων ὑπέρ Πίστεως καί Πατρίδος πρός τούς κατακτητικούς πολέμους τῶν Δυτικῶν Εὐρωπαίων. Χρησιμοποιεῖ ξανά μία παλαιότερη φράση του «τόν καημό τῆς Ρωμιοσύνης» γιά νά ἐκφράσει τόν πόνο καί συνάμα τό ἀντιστασιακό πνεῦμα τοῦ Ὀρθοδόξου Ἑλληνισμοῦ, ὁ ὁποῖος ὑφίσταται κατακτήσεις καί συμφορές ἀπό διάφορες φυλές, ἀλλά ἐπιβιώνει ὑπό τήν προστασία τῆς Ὑπερμάχου Στρατηγοῦ, τῆς Παναγίας.

Ἄν καί ὁ Σεφέρης δέν μπορεῖ νά χαρακτηρισθεῖ ὡς κατ’ἐξοχήν «Χριστιανός ποιητής», ἐν τούτοις ἠ Ἐγκλείστρα καί ὁ τάφος τοῦ Ἁγίου Νεοφύτου, λαξευμένα μέσα στόν βράχο, καθώς καί τά ἀγωνιστικά κείμενα τοῦ Ἀγίου, τόν ἐντυπωσίασαν σέ τέτοιο βαθμό ὥστε νά γράψει αὐτόν τόν ὕμνο στόν Ὀρθόδοξο καί ἑλληνικό χαρακτῆρα τῆς Κύπρου μας. Ἕναν ὕμνο πού ἔρχεται θαυμάσια νά συμπληρώσει τό ποίημα τοῦ Κυπρίου βάρδου Βασίλη Μιχαηλίδη γιά τή σφαγή τῶν Ἐπισκόπων τῆς Μεγαλονήσου άπό τούς Τούρκους. Τιμῶντας τήν θυσία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κυπριανοῦ στίς 9 Ἰουλίου 1821, ὁ Β. Μιχαηλίδης ἔγραψε:

«Ἣ Ρωμιοσύνη ἔν νά χαθεῖ ὅντας ὁ κόσμος λείψη», δηλαδή ὁ Ὀρθόδοξος Ἑλληνισμός θά ἐπιβιώσει παρά τίς δυσκολίες μέχρι τή συντέλεια τοῦ κόσμου!

Ὁ Σεφέρης κατά τήν παραμονή του ἐπί ἔνα μῆνα στήν Κύπρο τό 1953 ἐπισκέφθηκε πολλά μέρη καί μελέτησε τή Χριστιανική καί Βυζαντινή Ἱστορία τοῦ νησιοῦ. Στούς δώδεκα στίχους τοῦ ἐν λόγῳ ποιήματος συμπύκνωσε ὅλο τό μεγαλεῖο τοῦ Βυζαντίου καί τήν θριαμβεύουσα κυπριακή Ρωμιοσύνη. Τό Βυζάντιο-Ρωμανία ὑμνεῖται στούς στίχους 2-6, ἡ λουζινιανή φραγκοκρατία στηλιτεύεται στούς στίχους 1,9,11, ἡ εἰσβολή τῶν Ἄγγλων τοῦ Ριχάρδου ἀναφέρεται στόν στίχο 10 μέ μία φράση ἐπηρεασμένη ἀπό τό κείμενο τοῦ Ἁγίου Νεοφύτου καί ἡ Ἐνετοκρατία σκιαγραφεῖται στόν στίχο 12.

Προτείνω στούς μελετητές τοῦ Βυζαντίου καί τῆς Φραγκοκρατίας νά μελετήσουν τό ἱστορικό χρονικό πού ἔγραψε ὁ Ἅγιος Νεόφυτος τῆς Κύπρου κάι νά δοῦν πῶς ἕνας Ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας μας τονίζει τήν ἐθνική του ταυτότητα. Τό «κείμενο «Περί τῶν κατά τήν χώραν Κύπρον σκαιῶν», πού ἐνέπνευσε τόν Σεφέρη, εἶναι ἔνα κατ’ ἐξοχήν πατριωτικό κείμενο. Ὁ πατριωτισμός τοῦ Ἁγίου δέν εἶναι τοπικισμός οὔτε ἀφορᾶ μόνο τήν Πάφο καί τήν Κύπρο. Θεωρεῖ ὡς πατρίδα του τήν ἑλληνορθόδοξη αὐτοκρατορία πού σήμερα συνηθίζουμε νά ὀνομάζουμε Βυζαντινή. Τότε τό ὄνομα τοῦ κράτους ἦταν Ρωμανία (ἀπό τήν Νέα Ρώμη -Κωνσταντινούπολη). Γράφει χαρακτηριστικά ὁ Ἅγιος στό προαναφερθέν ἱστορικό ἔργο του: «Χώρα ἐστίν Ἰγκλιτέρρα, πόρρω τῆς Ρωμανίας κατά βορρᾶν, ἐξ ἧς νέφος Ἰγκλίνων σύν τῷ ἄρχοντι αὐτῶν εἰς πλοῖα μεγάλα λεγόμενα νάκκας συνεισελθόντες τόν πλοῦν πρός Ἱεροσόλυμα ἔδρων». Δηλαδή: Ὑπάρχει μία χώρα πού λέγεται Ἀγγλία καί βρίσκεται μακρυά πρός βορρᾶν τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, ἀπό τήν ὁποία μεγάλος ἀριθμός Ἄγγλων μαζί μέ τό ἡγεμόνα τους εἰσῆλθαν σέ μεγάλα πλοῖα πού ὀνομάζονται νάκκαι καί ξεκίνησαν τό ταξίδι πρός τά Ἱεροσόλυμα. Ὁ πατριωτισμός τοῦ Ἁγίου Νεοφύτου δέν εἶναι ἕνας παθολογικός ἐθνοφυλετισμός, ἀλλά ἡ συνείδηση τῆς ἑλληνορθοδόξου Ρωμιοσύνης, ἡ ὁποία θεμελιώνεται στήν Ὀρθόδοξη Πίστη, στήν ἑλληνική γραμματεία καί στήν οἰκουμενική ἀντίληψη τοῦ πολιτισμοῦ μας.

Αὐτή τήν Οἰκουμενική Ἑλληνορθοδοξία γνώρισε καί τίμησε ὁ Γιῶργος Σεφέρης στήν Κύπρο, δέκα χρόνια πρίν κερδίσει τό βραβεῖο Νόμπελ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γιώργου Σεφέρη, Ποιήματα, ἐκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, Ἀθήνα 2014.

Γιώργου Γιωργῆ, Ὁ Σεφέρης περί τῶν κατά τήν χώραν Κϋπρον σκαιῶν, ἐκδόσεις ΣΜΙΛΗ, Ἀθήνα 1991.

Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου, Ἅπαντα, τόμος Ε΄, ἔκδοσις Ἱερᾶς Βασιλικῆς καί Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Ἁγίου Νεοφύτου, Πάφος 2005

Άρθρο μου στο περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, τεύχος ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2016

Ήταν Απρίλιος του 1826, ξημερώνοντας των Βαίων. Πριν από 190 χρόνια. Η φρουρά των Ελευθέρων Πολιορκημένων του Μεσολογγίου πραγματοποίησε την ηρωική Έξοδό της. Πολλοί έπεσαν, λίγοι σώθηκαν. Η πείνα και οι στερήσεις εξάντλησαν τους Μεσολογγίτες, τους Σουλιώτες, τους Φιλέλληνες και τους αγωνιστές από όλη την Ελλάδα. Εμάχοντο χωρίς έξωθεν βοήθεια κατά των πολυαρίθμων Αιγυπτίων του Ιμπραήμ και των Τούρκων του Κιουταχή.

Οι Εξοδίτες πραγματοποίησαν το μεγάλο άλμα προς την Ελευθερία, την Ελπίδα, την Αιωνιότητα. Δεν πρόδωσαν, δεν δείλιασαν, δεν παραδόθηκαν. Η επιταγή του διαχρονικού Ελληνισμού είναι επί αιώνες η ίδια: Η φρουρά πεθαίνει αλλά δεν παραδίδεται. Οι λίγοι δεν φοβούνται τους πολλούς. Κι αν ηττηθούν φαινομενικά, τελικά θα είναι αυτοί οι νικητές. Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι διδάσκουν ήθος και αξιοπρέπεια σε Έλληνες και ξένους, στο παρόν και στο μέλλον.

Ελληνορθόδοξα ήσαν τα ιδανικά τους. Για την Πίστη του Χριστού, για τη διαχρονική Ελληνική Δόξα. Διαβάζουμε την απόφαση της Εξόδου που υπαγόρευσε στον Κοζανίτη Νικόλαο Κασομούλη ο Εθνομάρτυς Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ: «Εν ονόματι της Αγίας Τριάδος…. Θεωρούντες ότι μάς εξέλιπεν κάθε ελπίς βοηθείας και προμηθείας… αποφασίσαμεν ομοφώνως. Η έξοδός μας να γίνη βράδυ εις τας δύο ώρας της νυκτός 10 Απριλίου ημέρα Σάββατον και ξημερώνοντας των Βαΐων, κατά το εξής σχέδιον, ή έλθη ή δεν έλθη βοήθεια…».

Ας δούμε το ιδεολογικό περιεχόμενο της Εξόδου, όπως το υπογραμμίζει ο Διονύσιος Σολωμός στους στοχασμούς για το αριστούργημά του «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»: «Σκέψου βαθιά και σταθερά (μια φορά για πάντα) τη φύση της Ιδέας πριν πραγματοποιήσεις το ποίημα. Εις αυτό θα ενσαρκωθεί το  ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής ανθρώπινης φύσης, η Πατρίδα και η Πίστις»!

Και ο σπουδαίος ποιητής μας Νικηφόρος Βρεττάκος τόνισε μιλώντας στο Μεσολόγγι, στις εορτές της Εξόδου του 1989: «Έχουμε κι εμείς σήμερα ανάγκη από μία Έξοδο. Μία Έξοδο από τον ασφυκτικό κλοιό της ίδιας της ολιγωρίας μας, του ίδιου του ψεύδους μας, του ίδιου του εαυτού μας. Οφείλουμε να αντιτάξουμε άμυνα στην εθνική μας φθορά. Έχουμε ανάγκη σαν Έθνος από ένα άλλο τείχος, μίαν άλλη τάφρο. Οι ψυχές των παιδιών μας μέσα στη γενική κρίση που τα περιβάλλει έχουν μείνει ανοχύρωτες….. Θα έπρεπε οι πολιτικοί μας αρχηγοί σε κάθε επέτειο του Μεσολογγίου να έρχονται εδώ…. Να απλώνουν το χέρι τους και να ορκίζονται πάνω από αυτό το χώμα, ενθυμούμενοι τους πολιορκημένους, που νεκροί σχεδόν από την πείνα, εβάδιζαν προς την Έξοδο, ως να είχαν αγγελοποιηθεί και να μην πατούσαν στο χώμα».

Ας δώσουμε σήμερα στα παιδιά μας περισσότερο Μεσολόγγι και περισσότερο Διονύσιο Σολωμό. Ας τους δώσουμε Ελληνορθόδοξη Παιδεία. Καλή Ανάσταση!

Άρθρο μου στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Κυριακή των Βαΐων 24/4/2016

Στις 12 Απριλίου 1204 η Ρωμανία (Βυζαντινή Αυτοκρατορία) καταλύθηκε και λεηλατήθηκε από τους Φράγκους Σταυροφόρους. Στην πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη εγκαταστάθηκε Φράγκος Αυτοκράτωρ και Λατίνος Πατριάρχης. Ο Ελληνισμός διασώθηκε κυρίως με τα τρία κράτη που σχηματίσθηκαν, την Αυτοκρατορία της Νικαίας, την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Ιδιάζουσα ήταν η σημασία της Νικαίας της Βιθυνίας, στη Μικρά Ασία. Εκεί μεταφέρθηκε από την Βασιλεύουσα ο νόμιμος Αυτοκράτωρ και ο Ορθόδοξος Πατριάρχης. Εκεί οργανώθηκε για πρώτη φορά ένα ελληνικό εθνικό κράτος. Από εκεί ξεκίνησαν τα στρατεύματα του Μιχαήλ Παλαιολόγου και απελευθέρωσαν την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους το 1261. Η μικρασιατική αυτή πόλη υπήρξε η έδρα σπουδαίων λογίων, οι οποίοι καλλιέργησαν τον ελληνικό πολιτισμό.

Στο κράτος της Νικαίας βασίλευσε η δυναστεία των Λασκαριδών. Ο Θεόδωρος Α’ Λάσκαρις ( 1204-1222), ο γαμβρός του Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης (1222-1254), λαμπρός στρατηγός από το Διδυμότειχο, ο γιος του Βατάτζη Θεόδωρος Β Λάσκαρις (1254-1258) και ο σφετεριστής του θρόνου, αλλά ικανός διπλωμάτης, Μιχαήλ Παλαιολόγος, ο οποίος επανέφερε την έδρα του κράτους στη Κωνσταντινούπολη το 1261.

Στη Νίκαια η ελληνική παιδεία και τα κλασσικά γράμματα γνώρισαν μεγάλη ακμή. Ο Νικηφόρος Βλεμμύδης με εντολή του Ιωάννου Βατάτζη συνέλεξε όλα τα αρχαία ελληνικά κείμενα που υπήρχαν στις βιβλιοθήκες του βασιλείου, το οποίο κατελάμβανε τα βορειοδυτικά παράλια της Μικράς Ασίας και έφθανε μέχρι την Έφεσο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πεπαιδευμένου ανδρός με θεολογική και φιλοσοφική κατάρτιση ήταν ο αυτοκράτωρ Θεόδωρος Β Λάσκαρις, ο ποιητής του Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνος προς την Θεοτόκον.

Οι αυτοκράτορες της Νικαίας συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τον επίσημο τίτλο των προκατόχων τους της Κωνσταντινουπόλεως, δηλαδή Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων. Ο τίτλος αναφέρεται στη Νέα Ρώμη –Κωνσταντινούπολη και όχι στην Παλαιά Ρώμη. Όμως σε κάθε ευκαιρία τόνιζαν και την ελληνική τους καταγωγή και τον σεβασμό τους στην Αρχαία Ελλάδα, χωρίς αυτό να μειώνει την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη τους. Το κράτος της Νικαίας αποδεικνύει ότι οι Έλληνες δημιουργήσαμε εθνικό κράτος πολύ νωρίτερα από άλλους λαούς. Οι φανατικοί οπαδοί του Διαφωτισμού διαδίδουν ότι τα εθνικά κράτη δημιουργήθηκαν μετά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Ο Ελληνισμός μετά την πνευματική επικράτησή του στη πολυεθνική αυτοκρατορία της Ρωμανίας-Βυζαντίου ιδρύει ένα αμιγώς ελληνικό κράτος στη Νίκαια. Με συνείδηση ορθόδοξη και ελληνική το κράτος αυτό αγωνίζεται επιτυχώς εναντίον πολυαρίθμων αντιπάλων. Ο στρατός του βασιλείου δεν είναι μισθοφορικός ούτε πολυεθνικός. Είναι στο συντριπτικό ποσοστό του ελληνικός.

Κορυφαία μορφή του βασιλείου της Νικαίας υπήρξε αναμφισβήτητα ο Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης. Συνδύαζε τη Χριστιανική ελεημοσύνη, την ελληνική αυτοσυνειδησία, την λιτή διαχείριση των οικονομικών και την στρατιωτική ικανότητα. Νίκησε όλους τους γειτονικούς λαούς, στήριξε τα ελληνικά γράμματα και έδινε το παράδειγμα στους υπηκόους του αποφεύγοντας τον πολυτελή βίο. Ο λαός τον ονόμασε Ελεήμονα και η Εκκλησία μας τον τιμά ως Άγιο την 4η Νοεμβρίου. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης γράφει στον Συναξαριστή του ότι επτά χρόνια μετά την ταφή του Βατάτζη το λείψανο βρέθηκε άφθαρτο και ευωδιάζον. Ετάφη στη Μονή Σωσάνδρων κοντά στο Νύμφαιο της Μικράς Ασίας όπου είχε μεταφέρει την πρωτεύουσα. Οι Μικρασιάτες της Εφέσου και της Μαγνησίας τον τιμούσαν ως Άγιο ήδη από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Ο Βατάτζης διατρανώνει την ελληνική του συνείδηση με την περίφημη επιστολή του προς τον Πάπα Γρηγόριο Θ τό 1237. Τοὐ γράφει ότι οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες είναι ελληνικής καταγωγής και ότι από το γένος των Ελλήνων μετεδόθη η σοφία σ’ όλον τον κόσμο. Προσθέτει ότι στους Έλληνες έδωσε την Κωνσταντινούπολη ο Μέγας Κωνσταντίνος, γι’ αυτό και το κράτος της Νικαίας θα αγωνισθεί με κάθε τρόπο να απελευθερώσει την Βασιλεύουσα από τους Φράγκους Σταυροφόρους, συμμάχους του Πάπα.

Σπουδαία και άγνωστη στους περισσοτέρους μορφή είναι ο γιος του, ο Θεόδωρος Β Λάσκαρις, ο οποίος κυβέρνησε μόνον επί τέσσερα χρόνια, διότι απεβίωσε από ασθένεια. Ο Θεόδωρος είχε δάσκαλο τον Νικηφόρο Βλεμμύδη και τα θεολογικά συγγράμματά του καταδεικνύουν μία σπάνια γνώση της Ορθοδόξου Δογματικής, της αρχαιοελληνικής γραμματείας και των επιστημονικών δεδομένων της εποχής εκείνης. Ο Ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Χρίστος Κρικώνης βρήκε σε ξένες βιβλιοθήκες και εξέδωσε με επιστημονικό σχολιασμό τα θεολογικά έργα του Θεοδώρου Β . Ο νέος σε ηλικία αυτοκράτωρ υπό την επίδραση του δασκάλου του Νικηφόρου Βλεμμύδη επεδίωξε να ενσαρκώσει τον ιδανικό ηγεμόνα, συνδυάζοντας την πρακτική εξουσία και την θεολογική- φιλοσοφική παιδεία.

Ο Θεόδωρος Β ἀνεδείχθη σε υπερασπιστή του Ελληνισμού. Στον ζ Λόγον των θεολογικών δοκιμίων του διαπιστώνει ότι: «Ἑλλήνων γάρ Χριστωνυμούμενον κλέος οὐ σβέννυται», ότι δηλαδή η δόξα των Ελλήνων δεν θα σβήσει ποτέ, διότι ο Ελληνισμός αναβαπτίσθηκε στο όνομα του Χριστού. Η πολιτική του διορατικότητα τον οδήγησε σε καίριες διαπιστώσεις, οι οποίες έχουν διαρκή επικαιρότητα, όπως η ακόλουθη: «Οι έχθροί είναι πολυάριθμοι, Βούλγαροι, Ιταλοί, Σέρβοι, Πέρσαι (=Τούρκοι) και το Ελληνικόν (δηλ. Γένος) είναι μόνον του και πρέπει να υπερασπίσει εαυτόν μόνο του»!

Η Αυτοκρατορία της Νικαίας (1204-1261) χαλύβδωσε την ελληνορθόδοξη ταυτότητά μας. Τα κείμενα της εποχής εκείνης απαντούν σε όσους αμφισβητούν σήμερα τη συνέχεια του Ελληνισμού.

Άρθρο μου στην εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, Τετάρτη 20 Απριλίου 2016

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Χρίστου Κρικώνη: Θεοδώρου Β΄ Λασκάρεως, Περί Χριστιανικῆς Θεολογίας Λόγοι, Ἀνάλεκτα Βλατάδων 49, Γ ΄ἔκδοσις, UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσσαλονίκη 1990.

Ἀποστόλου Βακαλοπούλου: Πηγές τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, τόμος Α΄, Θεσσαλονίκη 1965 (γιά τό πρωτότυπο κείμενο τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Βατάτζη πρός τόν Πάπα).

Ο νους μου αυτές τις ημέρες στρέφεται στην Κύπρο. Τον Ακρίτα του Ελληνισμού, το νησί που «πολλούς αφέντες άλλαξε, δεν άλλαξε ψυχή» κατά τον Κωστή Παλαμά. Πολλά τα μηνύματα από την Ιστορία και την επικαιρότητα:

Φέτος συμπληρώνονται εξήντα χρόνια από τον απαγχονισμό των οκτώ εκ των εννέα  ηρωομαρτύρων της αγχόνης. Πλην του Ευαγόρα Παλληκαρίδη που απαγχονίσθηκε το 1957, τα άλλα παλληκάρια απαγχονίσθηκαν το 1956 από τους Βρετανούς αποικιοκράτες. Σε λιγότερο από ένα μήνα, στις 10 Μαΐου θα συμπληρωθούν εξήντα ακριβώς χρόνια από την εκτέλεση των δύο πρώτων: Του Μιχαλάκη Καρολή και του Ανδρέα Δημητρίου.

Στις 13.4.2016 πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία η παρουσίαση της πλήρους ποιητικής συλλογής του αιωνίου εφήβου της Κύπρου, του απαγχονισθέντος Ευαγόρα Παλληκαρίδη. 500 ποιήματα πρόλαβε και έγραψε ως μαθητής και ως αγωνιστής της ΕΟΚΑ. Ορισμένα από αυτά τα έστειλε  μέσα από τη φυλακή στην αδελφή του, η οποία και τα έδωσε στη δημοσιότητα.

Μιλώντας σε δημόσια εκδήλωση ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Β΄τόνισε ότι το σχέδιο της Τουρκίας είναι να καταλύσει και να καταργήσει την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω μιας δήθεν «λύσης» του προβλήματος.

Λόγω της έξαρσης των κουρδικών επιθέσεων στη ΝΑ Τουρκία ένα τάγμα καταδρομέων έφυγε από την Κατεχόμενη Βόρειο Κύπρο και επέστρεψε στην Τουρκία.

Μέσα σε όλα αυτά οι Ελληνοκύπριοι ετοιμάζονται για βουλευτικές εκλογές. Η Βουλή της Κυπριακής Δημοκρατίας έκλεισε στις 14 Απριλίου και στις 22 Μαΐου θα εκλεγούν οι 54 νέοι βουλευτές. Μετά την έξοδο της Κύπρου από το Μνημόνιο επανέρχεται το εθνικό θέμα στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος. Η λύση την οποία συζητούν οι κκ Αναστασιάδης και Ακιντζί δεν βρίσκει σύμφωνα όλα τα κόμματα. Συγκεκριμένα:

Ο κεντροδεξιός ΔΗΣΥ (Δημοκρατικός Συναγερμός) υπό τον Αβέρωφ Νεοφύτου και το Κομμουνιστικό ΑΚΕΛ, θα καταλάβουν την πρώτη και δεύτερη θέση αντιστοίχως με βάση τις δημοσκοπήσεις. Σε μεγάλο βαθμό στηρίζουν τις διαβουλεύσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Αναστασιάδη με τον Τουρκοκύπριο Μουσταφά Ακιντζί.

Το κεντρώο ΔΗΚΟ με πρόεδρο τον Νικόλα Παπαδόπουλο, γιο του αειμνήστου Τάσσου, η σοσιαλιστική ΕΔΕΚ υπό τον Μαρίνο Σιζόπουλο, η Συμμαχία Πολιτών του πρώην Υπουργού Γιώργου Λιλλήκα και το νέο κόμμα Αλληλεγγύη υπό την Ευρωβουλευτή Ελένη Θεοχάρους, που αποχώρησε από τον ΔΗΣΥ, εκφράζουν έντονες ανησυχίες για τις συζητήσεις Αναστασιάδη-Ακιντζί και για τις προθέσεις της Άγκυρας να ελέγξει πλήρως τη Μεγαλόνησο. Βεβαίως η εκλογή των βουλευτών δεν θα αλλάξει την κυβέρνηση, λόγω του ισχύοντος Προεδρικού συστήματος. Θα καταγράψει, όμως, θετικές και αρνητικές απόψεις για τη  συζητούμενη «λύση».

Υποχρέωση  του Έθνους είναι  η διαφύλαξη της ελληνικότητος της Κύπρου!

Άρθρο μου στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Κυριακή 17 Απριλίου 2016

Στην εποχή της πολύπλευρης κρίσης η ελληνορθόδοξη παιδεία, ο διαχρονικός ελληνικός πολιτισμός και η συνειδητοποίηση της εθνικής μας ταυτότητας είναι τα στηρίγματά μας. Για να βγούμε από το τέλμα και για να ξεπεράσουμε τη διάχυτη απαισιοδοξία πρέπει να θυμηθούμε ποιοι είμαστε και να καταλάβουμε πού πηγαίνουμε, χωρίς αλαζονεία αλλά και χωρίς ηττοπάθεια.

Η ιδεολογία του συριζαϊσμού δεν έχει ελληνικά θεμέλια. Η κυβερνώσα Αριστερά δεν πιστεύει στην Ορθόδοξη παράδοση ούτε στην Ιστορία μας. Αρνείται τη συνέχεια του Ελληνισμού, φέρνει απίθανους ξένους για να διευθύνουν τα Φεστιβάλ μας, μετατρέπει τον Εθνικό Διάλογο για την Παιδεία σε χώρο καλλιεργείας ουτοπικών διεθνισμών. Τα πρόσωπα, τα οποία έχουν ορισθεί σε θέσεις ευθυνης δεν συνειδητοποιούν το πολύτιμο θησαυρό που έχουν στα χέρια τους. Δεν θέλουν ή δεν μπορούν να εκτιμήσουν τις ρίζες μας, οι οποίες καθοδηγούν και το μέλλον μας.

Η αναβάπτιση στον Ελληνισμό, στην Παιδεία και στον Πολιτισμό είναι η μόνη απάντηση. Όποιος θέλει να εργασθεί για την αναγέννηση της Ελλάδος οφείλει να μετατρέψει την πατρίδα μας σε ένα απέραντο εργαστήριο μελέτης της Αρχαίας, της Βυζαντινής, της Εκκλησιαστικής και της Νεοελληνικής Γραμματείας. Να δώσει κίνητρα σε Έλληνες και ξένους επιστήμονες να μελετήσουν τη φιλολογία, την ιστορία, τη δημοτική ποίηση του Ελληνισμού, να εγκύψουν στην Ορθόδοξη υμνογραφία και αγιογραφία, να γνωρίσουν τον πολιτισμό του Βυζαντίου (Ρωμανίας) που επηρέασε δημιουργικά εκατομμύρια Ορθοδόξων της Ανατολικής Ευρώπης, να σπουδάσουν την ενιαία ελληνική γλώσσα, η οποία πάντα τροφοδοτεί τις άλλες γλώσσες. Αξίζει αν μετατρέψουμε την Ελλάδα σε παγκόσμιο εργαστήριο ελληνικής σκέψης, σε οικουμενικό εκδοτικό κέντρο Πατερικών Σπουδών, σε ερευνητικό κέντρο διεθνούς ακτινοβολίας.

Η αναζήτηση και κατανόηση της εθνικής μας ταυτότητας αξιζει να γίνει με διπλό προσανατολισμό. Πρώτον για να θυμηθούμε ποιοι είμαστε και τί μας πρέπει. Δεύτερον για να μεταδώσουμε παιδεία και πολιτισμό σε όλους τους λαούς. Στην Ευρώπη, η οποία έχει χάσει τις ελληνικές και χριστινικές ρίζες της, στα Βαλκάνια και στον ρωσικό κόσμο, που βαπτίσθηκαν στην κληρονομιά του Κυρίλλου και του Μεθοδίου, στους λαούς της Ανατολής, οι οποιοι ακόμη τιμούν τον Μέγα Αλέξανδρο, σε όλους. Ο Ελληνισμός και η Ορθοδοξία ήσαν πάντοτε οικουμενικά μεγέθη και η ταυτότητά μας δεν είναι φοβική ούτε κλεισμένη σε στενά σύνορα. Θέλουμε να παραμείνουμε Έλληνες για να είμαστε πραγματικοί Ευρωπαίοι, για να σεβόμαστε τους άλλους πολιτισμούς, χωρίς να απεμπολούμε τον δικό μας.

Στα σχολεία μας η μελέτη των Αρχαίων Ελληνικών, η αποφυγή αποδομητικών   ερμηνειών στην Ιστορία, η διατήρηση του Ορθοδόξου περιεχομένου των Θρησκευτικών και ο σεβασμός στους Νεοέλληνες κλασσικούς θα είναι το πρώτο βήμα. Οδηγοί μας το Ευαγγέλιο, ο Αριστοτέλης, ο Διονύσιος Σολωμός.

Άρθρο μου στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Κυριακή 10 Απριλίου 2016

«Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμιάν απ’ όσες γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον των διοικήσεών των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήτο ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ήτο με ένα λαόν, όπου ποτέ δεν ηθέλησε να αναγνωριστεί ως τοιούτος, ούτε να ορκισθεί, παρά μόνο ό,τι έκαμνε η βία… Μία φοράν, όταν επήραμε το Ναύπλιο, ήλθεν ο Άμιλτον να με ιδεί. Μου είπε ότι: «Πρέπει οι Έλληνες να ζητήσουν συμβιβασμό, και η Αγγλία να μεσιτεύσει». Εγώ του αποκρίθηκα, ότι: «Αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος. Εμείς, καπιτάν Άμιλτον, ποτέ συμβιβασμό δεν εκάμαμε με τους Τούρκους. Άλλους έκοψε, άλλους σκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς ημείς, εζούσαμε ελεύθεροι από γενεά εις γενεά. Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε παντοτινό πόλεμο με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα». Με είπε: «Ποία είναι η βασιλική φρουρά του, ποία είναι τα φρούρια;» – «Η φρουρά του βασιλέως μας είναι  οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά».

Δημοσιεύω αυτούσιο το ανωτέρω απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη,  διότι εμπεριέχει αποστομωτικές απαντήσεις προς εκείνους που αμφισβητούν τη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού. Ο Κολοκοτρώνης δηλώνει ότι είναι συνεχιστής του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, δηλαδή θέλει να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Επιπλέον χαρακτηρίζει το 1821 ως επανάσταση έθνους εναντίον έθνους και καταδεικνύει ότι ήμασταν και είμαστε έθνος και όχι «συλλογικότητα», όπως μας χαρακτήρισε ο κ. Φίλης. Τέλος διευκρινίζει ότι η Ελληνική Επανάσταση ΔΕΝ είναι γνήσιο τέκνο της Γαλλικής του 1789, διότι εκείνη ήταν εμφύλιος πόλεμος με διαφορετική ιδεολογία.

Είναι ανιστόρητη η θέση όλων όσοι μιλούν για εθνογένεση το 1821. Η Επανάσταση δημιούργησε κράτος, αλλά το έθνος των Ελλήνων προϋπήρχε. Μάς το θυμίζουν και άλλα κείμενα της Τουρκοκρατίας και του 1821. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Νεκτάριος στα μέσα του 17^ου αιώνος γράφει: «Ἰδε τοιγαρούν οποία νύν η Ελλάς και η Ορθόδοξος Ανατολίς… Ει και εάλω η Κωνσταντινούπολις και εδουλώθη, το έθνος ουδαμώς εξερριζώθη». Δηλαδή: Ιδού η Ελλάς και η Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία… Αν και κατελήφθη από τους Τούρκους η Κωνσταντινούπολις, το έθνος δεν ξεριζώθηκε»!

Στις 26 Μαρτίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και οι πρόκριτοι της Αχαίας αποστέλλουν διακήρυξη προς τους Ευρωπαίους Προξένους λέγοντας ότι «ημείς, το Ελληνικόν Έθνος των Χριστιανών…. απεφασίσαμεν σταθερώς ή να αποθάνωμεν όλοι ή να ελευθερωθώμεν».

Και αν είσαι ο Φίλης, στην Ιστορία οφείλεις. Οι ιστορικές πηγές αποδεικνύουν τη συνέχεια του Ελληνισμού.

Άρθρο μου στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, Κυριακή 3 Απριλίου 2016