Άρθρα

Πριν από 49 χρόνια στην Κύπρο η Τουρκία εισέβαλε παρανόμως και βιαίως. Στις 20 Ιουλίου ο Ελληνισμός θυμάται, αλλά δεν απογοητεύεται. Το κυριότερο όπλο μας είναι η ιστορική μνήμη και η υπενθύμιση της παρανομίας. Η Τουρκία χαρακτήρισε την εισβολή ως δήθεν “ειρηνευτική επιχείρηση”, αλλά εμείς θα επιμένουμε στον σωστό όρο και θα τονίζουμε ότι δεν πρόκειται να νομιμοποιήσουμε τα τετελεσμένα της εισβολής και κατοχής.

Βλέπω ότι ορισμένοι Έλληνες χρησιμοποιούν λανθασμένους όρους. Επί παραδείγματι σε κείμενο εργασίας τεσσάρων επιστημόνων, το οποίο εξέδωσε το ΕΛΙΑΜΕΠ (Ελληνικό Ινστιτούτο Αμυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής) η εισβολή αποκαλείται “Τουρκική στρατιωτική επέμβαση”. Δεν αμφισβητώ την καλή πρόθεση των τεσσάρων ερευνητών, οι οποίοι αναζητούν “μία διαφορετική προσέγγιση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις”, αλλά η οποιαδήποτε προσέγγιση δεν μπορεί να αγνοεί βασικές αλήθειες. Η εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο τον Ιούλιο και Αύγουστο του 1974 είναι καταδικασμένη από τον ΟΗΕ, ακριβώς επειδή ήταν εισβολή. Η χρήση διαφορετικών όρων δημιουργεί την εντύπωση ότι ως Ελληνισμός της Ελλάδος και της Κύπρου είμαστε διατεθειμένοι να συζητήσουμε πράγματα, τα οποία μέχρι τώρα δεν είχαμε διανοηθεί. Ας μην δίδονται λανθασμένες εντυπώσεις υποχωρητικότητας.

Η καταδίκη της τουρκικής εισβολής είναι ελλιπής αν δεν καταδικάζουμε στην Ελλάδα και στην Κύπρο κάθε παράνομη εισβολή σε άλλα σημεία της γης. Στο πνεύμα αυτό όλοι οι Έλληνες πρέπει να είμαστε σαφείς και κατηγορηματικοί ως προς την καταδίκη της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Αστερίσκοι και δικαιολογίες δεν έχουν θέση. Κάθε εισβολή σε ανεξάρτητο κράτος είναι καταδικαστέα είτε γίνεται στην Κύπρο είτε στην Ουκρανία ή οπουδήποτε αλλού. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι και οι δύο εισβολές χρησιμοποίησαν την ίδια δικαιολογία: Προστασία μειονοτήτων. Η Τουρκία το 1974 επικαλέσθηκε την προστασία των Τουρκοκυπρίων. Η Ρωσία το 2022 βρήκε ως επιχείρημα την προστασία των ρωσόφωνων πληθυσμών στο Ντονμπάς και γενικά σε περιοχές της Ουκρανίας.

Γι’ αυτόν τον λόγο είναι χρήσιμο να θυμηθούμε την Εντολή (Order) του Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης της Χάγης, το οποίο στις 16 Μαρτίου 2022 αποφάσισε ότι ανθρωπιστικοί λόγοι, π.χ. η προστασία μιας μειονότητας που υποτίθεται ότι κινδυνεύει, δεν δικαιολογούν τη χρήση στρατιωτικής δύναμης.

Η Ουκρανία είχε προσφύγει κατά της Ρωσικής εισβολής και το Δικαστήριο  αποφάσισε με ψήφους 13 έναντι 2 (μειοψήφισαν ο Ρώσος Γκεβοργκιάν και ο Κινέζος Ξούε) ότι η Ρωσία πρέπει αμέσως να σταματήσει την εισβολή που ξεκίνησε στις 24.2.2022  και να αποσύρει τον στρατό της.

Στην παράγραφο 59 της αποφάσεως αναφέρονται και τα εξής, τα οποία μας ενδιαφέρουν λόγω των αναλογιών με την περίπτωση της Κύπρου. Υπενθυμίζω ότι η Ρωσία είχε επικαλεσθεί την απειλή γενοκτονίας εις βάρος των ρωσόφωνων:

“… Επί πλέον είναι αμφίβολο κατά πόσον η Σύμβαση (για την Πρόληψη και Καταστολή της Γενοκτονίας), υπό το φως του περιεχομένου και των στόχων της, εξουσιοδοτεί ένα συμβαλλόμενο μέρος (Κράτος) σε μονομερή χρήση βίας στο έδαφος ενός άλλου Κράτους με σκοπό την αποφυγή ή τιμωρία μιας ενδεχόμενης γενοκτονίας”.

Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δηλώνει σαφώς ότι δεν δικαιολογείται ούτε νομιμοποιείται οποιαδήποτε εισβολή για ανθρωπιστικούς λόγους με την υποψία ότι κινδυνεύει μία μειονότητα. Άλλωστε οι ειδικοί του Διεθνούς Δικαίου διδάσκουν ότι μία τέτοια ενέργεια μπορεί να γίνει μόνο με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Την παράνομη εισβολή του 1974 θα συνεχίζουμε να την καταγγέλλουμε σε κάθε διεθνές βήμα και θα προσπαθούμε να αποφύγουμε κάθε ενέργεια που νομιμοποιεί τα τετελεσμένα. Ορθώς οι Έλληνες της Κύπρου απέρριψαν το 2004 το Σχέδιο Ανάν και ορθότατα σήμερα η Αθήνα και η Λευκωσία απορρίπτουν κάθε συζήτηση για λύση δύο κρατών στην Κύπρο.

Θα πρέπει να παρακολουθούμε με τεταμένη την προσοχή μας κάθε προσπάθεια της Άγκυρας να επιτύχει αναγνώριση του ψευδοκράτους των Κατεχομένων από διάφορες χώρες. Ήδη επιχειρεί να δώσει στο ψευδοκράτος  το καθεστώς παρατηρητή σε Οργανισμούς, όπως π.χ. στην  Κοινοβουλευτική Συνέλευση των Τουρκόφωνων Κρατών.

Την εισβολή του 1974 πραγματοποίησε μία κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Κεντροαριστερό Ετσεβίτ και συνεταίρο τον Ισλαμιστή Ερμπακάν. Όπως παραδέχθηκε ο πρώην Πρωθυπουργός Νταβούτογλου η Κύπρος είναι στρατηγικά χρήσιμη για την Τουρκία ακόμη κι αν δεν κατοικούσε εκεί ούτε ένας Τουρκοκύπριος.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 22.7.2023

Τον Ιούνιο του 323 π.Χ. απεβίωσε ο Αλέξανδρος ο Μέγας. Ο Μακεδών βασιλεύς είχε φέρει τον στρατό, τη γλώσσα και τον πολιτισμό των Ελλήνων μέχρι τα βάθη της Ασίας. Θεωρείται πολύ πιθανόν ότι από τη Βαβυλώνα η σορός του μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο όπου ο στρατηγός Πτολεμαίος ο Λάγου ανέλαβε να τον θάψει στην Αλεξάνδρεια. Την πρώτη και τη Μεγάλη. Την πιο σημαντική από τις πολλές Αλεξάνδρειες, τις οποίες ίδρυσε ο Μακεδών στρατηλάτης.

Δεν συμπληρώνεται φέτος κάποια επέτειος με αυστηρή μαθηματική λογική. Απλώς το 2023 θυμίζει το 323 και έτσι σκέφθηκα ότι αξίζει να γραφούν λίγα λόγια για το εκπολιτιστικό έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και για την Κοινή Ελληνιστική, που είναι η γλώσσα των Ευαγγελίων.

Το βασίλειό του μοιράσθηκε μεταξύ των Διαδόχων και των Επιγόνων. Τα κυριώτερα βασίλεια ήσαν εκείνα των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο και των Σελευκιδών στη Συρία και στη Μικρά Ασία. Υπήρχε και το βασίλειο της Μακεδονίας, η Πέργαμος των Ατταλιδών κ.ά. Ο πολιτισμός των επομένων αιώνων ονομάσθηκε Ελληνιστικός. Διεθνώς γίνεται αποδεκτός αυτός ο όρος για να χαρακτηρίσει μία πολιτιστική ακμή, η οποία χρησιμοποιεί τη γλώσσα, τη γραμματεία, την πολιτική οργάνωση (¨πόλις¨) και την τέχνη των Ελλήνων, σεβόμενη όμως τους τοπικούς πολιτισμούς.

Ορισμένοι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον πληθυντικό για να μιλήσουν για τους τρεις αιώνες μετά τον Αλέξανδρο: Οι Ελληνιστικοί Κόσμοι (βλέπε το βιβλίο των Ph. Clancier, O Coloru, G. Gorre: Οι Ελληνιστικοί Κόσμοι- Από τον Νείλο στον Ινδό Ποταμό, εκδόσεις Gutenberg). Ίσως έχουν δίκιο. Διότι διαφέρει σημαντικά ο ελληνιστικός πολιτισμός της Αντιόχειας επί Ορόντου της Συρίας από τον ελληνο-ινδικό πολιτισμό της Βακτριανής. Μην ξεχνούμε και την Ατροπατηνή Μηδία, το σημερινό Αζερμπαϊτζάν, τα ελληνικά ερείπια των Μακεδόνων στη νήσο Φαϊλάκα του Κουβέιτ κ.ά. Ο Αλέξανδρος κατά τον ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη δημιούργησε έναν καινούργιο κόσμο, ελληνικό αλλά και οικουμενικό. Ας θυμηθούμε ορισμένους στίχους από το ποίημα «Στα 200 π.Χ.» του ποιητή που γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία

την νικηφόρα, την περίλαμπρη,

την περιλάλητη, την δοξασμένη

ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,

την απαράμιλλη: βγήκαμ’ εμείς·

ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.

Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,

οι Σελευκείς, κι οι πολυάριθμοι

επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,

κι οι εν Μηδία, κι οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.

Με τες εκτεταμένες επικράτειες,

με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών.

Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά

ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς…..

Η Κλεοπάτρα Ζ΄, η τελευταία βασίλισσα της Αιγύπτου, η οποία υπετάγη στους Ρωμαίους, ήταν Ελληνίδα με μακεδονική καταγωγή και όχι Αφρικανή γηγενής. Ήταν η τελευταία των Πτολεμαίων. Στη Ν.Α. Τουρκία σήμερα βλέπουμε πόλεις με αλεξανδρινή κληρονομιά. Αλεξανδρέττα (Ισκεντερούν), Αντιόχεια (Αντάκυα). Στην Ιορδανία επισκεπτόμαστε τα Γέρασα (Τζέρας), τα οποία ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος για να εγκαταστήσει τους απομάχους στρατιώτες του. Τα πάντα είναι ελληνικά εκεί. Και στην περίφημη Πέτρα της Ιορδανίας, το παλαιό βασίλειο των Ναβαταίων εμπόρων, βρίσκουμε επιγραφές για τον Μακεδόνα στρατηγό Λυσίμαχο. Άλλωστε στα χρόνια του Ιησού Χριστού υπάρχει  η Μακεδονική Δεκάπολις στην περιοχή, η οποία σήμερα καλύπτεται από τη Συρία, το Ισραήλ και την Ιορδανία. Πόλεις με ελληνικά ονόματα και με ελληνικούς πληθυσμούς που ήλθαν κυρίως από τη Μακεδονία.

Η σημερινή Ορθόδοξη Μητρόπολις του Χαλεπίου της Συρίας ονομάζεται επισήμως Ιερά Μητρόπολις Βεροίας και Αλεξανδρέττας. Και τα δύο ονόματα παραπέμπουν στον Μέγα Αλέξανδρο και στους διαδόχους του. Θυμίζουν Ελληνική Μακεδονία. Άλλωστε η Ιερά Μητρόπολις Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει αδελφοποιηθεί με τη Βέροια-Χαλέπι της Συρίας. Αρκετές Ορθόδοξες μοναχές από το Χαλέπι μονάζουν σήμερα κοντά στη Βέροια για να αποφύγουν τις ταλαιπωρίες των πολεμικών συγκρούσεων στην περιοχή τους.

Η παρουσία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων του (αλλά και των άλλων Ελλήνων όπως ο Κρητικός ναύαρχος Νέαρχος) δημιούργησε το υπόβαθρο ώστε να ομιλούν όλοι οι κατακτημένοι λαοί μία γλώσσα ελληνική, την Αλεξανδρινή Κοινή.

Τα Ευαγγέλια και γενικώς τα κείμενα της Καινής Διαθήκης εγράφησαν στην Αλεξανδρινή Κοινή, δηλαδή στην απλοποιημένη εξελικτική μορφή της αρχαίας αττικής διαλέκτου (με στοιχεία και από άλλες διαλέκτους), η οποία διαμορφώθηκε στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Επιγόνων του. Στην ίδια γλωσσική μορφή μεταφράσθηκε από Ελληνιστές Εβραίους και η Παλαιά Διαθήκη. Αυτή η μετάφραση, γνωστή ως Μετάφραση των Ο  (Εβδομήκοντα), χρησιμοποιήθηκε διεθνώς περισσότερο και από το Εβραϊκό πρωτότυπο.

Ο Μέγας Αλέξανδρος σεβάσθηκε τα ήθη και τα έθιμα των λαών της Ανατολής. Μετέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά δεν έδειξε προσβλητική συμπεριφορά προς τους λαούς, τους οποίους ενέταξε στην αυτοκρατορία του. Αν και προηγήθηκε, έδρασε όπως ακριβώς και οι Χριστιανοί Ιεραπόστολοι της Βυζαντινής περιόδου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν δύο Έλληνες Μακεδόνες, οι Θεσσαλονικείς αδελφοί Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος. Εστάλησαν τον 9ο αιώνα από τον Πατριάρχη Φώτιο για να μεταδώσουν την Ορθόδοξη Πίστη στη Μεγάλη Μοραβία (Τσεχία) και γενικότερα θεωρούνται οι Φωτιστές των Σλαβικών λαών. Τους βοήθησαν να αποκτήσουν γραπτό αλφάβητο, το γνωστό σήμερα ως Κυριλλικό, βασισμένο στην ελληνική μεγαλογράμματο γραφή των Βυζαντινών, αλλά δεν τους επέβαλαν καταπιεστικά τα ήθη και έθιμα της Κωνσταντινουπόλεως.

Η Ελληνιστική περίοδος τυπικά λήγει το 31 π.Χ. με την υποταγή της Κλεοπάτρας Ζ΄ στους Ρωμαίους. Αλλά στη συνείδηση των Ελλήνων, των Αράβων, των Περσών, των Ινδών, των Αφγανών και άλλων λαών της περιοχής «ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος». Η οικουμενική διάδοση της ελληνικής γλώσσας βοήθησε στη διάδοση του Ευαγγελίου.

Άρθρο στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Ιουλίου 2023

Μιλούσα προσφάτως με σοβαρό και μορφωμένο πολιτικό  της Αλβανίας που αντιπολιτεύεται τον Πρωθυπουργό Έντι Ράμα. Μου έλεγε ότι η δίωξη κατά του Δημάρχου Χειμάρρας Φρέντυ Μπελέρη έχει κυρίως οικονομικό υπόβαθρο και δευτερευόντως εθνικό. Ο συνομιλητής μού εξηγεί ότι ο Ράμα και ορισμένα στελέχη του Υπουργικού Συμβουλίου έχουν επιχειρηματικά ενδιαφέροντα στην τουριστική περιοχή της Χειμάρρας και φοβούνται ότι η παρουσία του ήδη εκλεγμένου Μπελέρη θα έβλαπτε τα συμφέροντά τους. Άλλοι γνώστες του προβλήματος προτάσσουν ως αιτία την ελληνική εθνική καταγωγή του Μπελέρη. Ούτως ή άλλως η κράτηση ενός μέλους της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας επί 60 σχεδόν ημέρες προσβάλλει βαρύτατα τον Ελληνισμό.

Τα Βαλκάνια παραμένουν ταραγμένα. Η Ελληνική Μειονότητα της Αλβανίας χρειάζονται τη συνεχή μέριμνα και στήριξή μας. Στις αρχές Σεπτεμβρίου οι Βορειοηπειρώτες θα αντιμετωπίσουν ακόμη μία απογραφή του πληθυσμού. Υπάρχουν φόβοι ότι δεν θα καταγραφεί αντικειμενικά ο αριθμός των Αλβανών υπηκόων που ανήκουν στην ελληνική εθνότητα. Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει τονίσει ότι η πρόοδος των σχέσεων Αλβανίας με την Ευρ. Ένωση εξαρτάται πλήρως από τον σεβασμό των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας. Καλό είναι από τώρα να εξασφαλίσουμε ευρωπαϊκό και διεθνή έλεγχο στην επικείμενη απογραφή.

Ταυτοχρόνως μας απασχολεί η τουρκική παρουσία στη γείτονα χώρα και οι στενές σχέσεις του Ράμα με τον Ερντογάν. Ο επανεκλεγείς Τούρκος Πρόεδρος αντιμετωπίζει την Αλβανία και όλη τη Βαλκανική με νεο-οθωμανική αντίληψη. Όπου υπάρχουν Μουσουλμάνοι τους αντιμετωπίζει ως δυνητικούς υπηκόους μιας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με νέα μορφή. Άλλωστε μία από τις πρώτες επισκέψεις του, όταν ανέλαβε την Πρωθυπουργία, ήταν στο Σεράγεβο της Βοσνίας. Εκεί έδωσε σκοπίμως μία δική του   ετυμολογική ερμηνεία στο όνομα λέγοντας ότι σημαίνει Saray Bosna: το Σαράι (οθωμανικό ανάκτορο) της Βοσνίας.

Με το κράτος των Σκοπίων η προσοχή μας πρέπει να είναι τεταμένη για να καταγράφουμε τις συνεχείς παραβιάσεις της Συμφωνίας των Πρεσπών. Ο νέος Υπουργός Εξωτερικών κ Γ. Γεραπετρίτης τόνισε στις προγραμματικές δηλώσεις ότι εξ αρχής η Νέα Δημοκρατία είχε επισημάνει τα προβλήματα και τις ατέλειες της Συμφωνίας. Εξήγησε ότι σήμερα η Ελλάς δεσμεύεται από την κύρωση της Συμφωνίας τον Ιανουάριο του 2019 από την Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Πάντως προσέθεσε ότι θα παρεμβαίνουμε με εθνικά ανακλαστικά όταν χρειάζεται. Προτείνω, λοιπόν, να δημιουργηθεί στο Υπουργείο Εξωτερικών ένα Παρατηρητήριο που θα καταγράφει τις συνεχείς παραβιάσεις εκ μέρους των βορείων γειτόνων και αυτό να ανακοινωθεί δημοσίως. Όλοι οι γείτονές μας πρέπει να γνωρίζουν ότι η Ελλάς καταγράφει την καλόπιστη ή κακόπιστη συμπεριφορά τους.

Στις 2 Αυγούστου τα Σκόπια και η Βουλγαρία θα εορτάσουν ξεχωριστά την εξέγερση του Ίλιντεν, η οποία με το Παλαιό Ημερολόγιο εκδηλώθηκε στις 20 Ιουλίου 1903. Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες έκαναν μία τυχοδιωκτική εξέγερση κατά των Οθωμανών στη Μακεδονία, αλλά γρήγορα κρύφτηκαν και άφησαν τους Τούρκους στρατιώτες να τιμωρήσουν τρία κέντρα του Βλαχοφώνου Ελληνισμού. Την Κλεισούρα Καστοριάς, το Νυμφαίο Φλωρίνης και του Κρούσοβο (σήμερα ανήκει στο κράτος των Σκοπίων). Την ώρα που Σκόπια και Βουλγαρία θα διαφωνούν αν οι αρχηγοί της εξεγέρσεως ήταν “Μακεδόνες” ή Βούλγαροι, εμείς μπορούμε να κάνουμε κάτι τεκμηριωμένο ιστορικά. Να αναζητήσουμε επισήμως τι απέμεινε από τον Βλαχόφωνο Ελληνισμό του Μοναστηρίου, του Κρουσόβου, της Αχρίδος και άλλων πόλεων και χωριών που ανήκουν σήμερα στο κράτος των Σκοπίων.

Η Βουλγαρία από την πλευρά της ασχολείται εντόνως με την ανάδειξη και συνταγματική κατοχύρωση της δικής της μειονότητας στα Σκόπια. Η αναφορά στο κείμενο του Συντάγματος ότι και οι Βούλγαροι αποτελούν ιδρυτική εθνότητα του πολυεθνικού κράτος με πρωτεύουσα τα Σκόπια αποτελεί βασική προϋπόθεση για να εγκρίνει η Σόφια την ευρωπαϊκή πορεία των Σκοπίων. Στα Βαλκάνια για να είσαι ισχυρός παίκτης πρέπει να υποστηρίζεις με κάθε νόμιμο μέσο τους ομοεθνείς σου στις γειτονικές χώρες.

Υπάρχει και το Κόσσοβο. Οι πρόσφατοι χειρισμοί του Αλβανο-κοσσοβάρου πρωθυπουργού Άλμπιν Κούρτι εις βάρος των Σέρβων προκάλεσαν την σαφή καταδίκη εκ  μέρους της Ευρ. Ένωσης. Η ελληνική διπλωματία, με κριτήριο τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα, πρέπει να εμμείνει στη θέση της ότι δεν αναγνωρίζουμε την ανεξαρτησία του Κοσσόβου, όπως άλλωστε κάνουν και άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε., όπως η Κύπρος, η Ισπανία, η Ρουμανία και η Σλοβακία.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 15.7.2023

Πολύ σωστή είναι η επίσημη ελληνική απάντηση στο τουρκικό αίτημα για μετονομασία των Στενών (Ελλήσποντος, Δαρδανέλια, Μαρμαράς, Βόσπορος). Δεν δεχόμαστε την ονομασία “Τουρκικά Στενά” ούτε τη διπλή ονομασία. Πρέπει να παραμείνουμε σταθεροί στην άποψή μας και να μην δώσουμε την ευκαιρία στον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν να αλλάξει τις ισορροπίες με βάση τη νεο-οθωμανική λογική του.

Το ζήτημα των Στενών απασχολεί την τουρκική διπλωματία από τον Ιούλιο του 1923. Συγκεκριμένα φέτος στις 24 Ιουλίου, συμπληρώνονται 100 χρόνια ακριβώς από την Συνθήκη Ειρήνης, η οποία υπεγράφη στην ελβετική πόλη Λωζάννη. Από τη μία πλευρά υπέγραψαν οι εκπρόσωποι της ηττημένης στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή για να κυριολεκτήσουμε οι εκπρόσωποι της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης που ίδρυσε στην Άγκυρα ο Μουσταφά Κεμάλ. Από την άλλη πλευρά οι υπογράφουσες είναι οι νικήτριες δυνάμεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή η τότε Βρετανική Αυτοκρατορία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ελλάς, η Ρουμανία, το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (η μετέπειτα Γιουγκοσλαβία), και η Ιαπωνία. Οι ΗΠΑ μετείχαν στη διάσκεψη με καθεστώς παρατηρητή.

Η τελική Συνθήκη Ειρήνης, η οποία ορίζει τα σύνορα της νέας Τουρκίας (η Τουρκική Δημοκρατία ιδρύθηκε μετά από τρεις μήνες, στις 29 Οκτωβρίου 1923), ενοχλεί σήμερα τον νεοεκλεγέντα Τούρκο Πρόεδρο, διότι τη θεωρεί άδικη. Δεν μας εξηγεί ποια κατά τη γνώμη του θα είναι τα δίκαια σύνορα, αλλά θυμίζω ότι σήμερα ο τουρκικός στρατός κατέχει το 37% της Κύπρου και μετέχει σε πολεμικές επιχειρήσεις στη Συρία, στη Λιβύη και αλλού. Στη Συνθήκη προσαρτήθηκαν 16 Πρωτόκολλα. Το πιο γνωστό στους Έλληνες είναι η Σύμβαση Ανταλλαγής των Πληθυσμών της 30ής Ιανουαρίου 1923 μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Ένα άλλο εξ ίσου ενδιαφέρον Πρωτόκολλο αφορούσε το καθεστώς των Στενών και ειδικά για το ζήτημα αυτό εκλήθησαν στη Διάσκεψη οι εκπρόσωποι της Βουλγαρίας και της Σοβιετικής Ένωσης.

Η αρχική πρόβλεψη της Λωζάννης για τα Στενά ήταν η πλήρης ουδετεροποίηση, δηλαδή αποστρατιωτικοποίηση. Για αν μην ανησυχεί η Τουρκία υποχρεώθηκε και η Ελλάς να αποστρατιωτικοποιήσει τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, δηλαδή νησιά που θα μπορούσαν να απειλήσουν τα Στενά. Επίσης η Ελλάς υποχρεώθηκε, ως ηττημένη του 1922,  να παραχωρήσει στην Τουρκία την Ίμβρο, την Τένεδο και τις Λαγούσες Νήσους, δηλαδή τα νησιά που βρίσκονται ακριβώς απέναντι από την είσοδο των Στενών. Το ενδιαφέρον των Άγγλων και των Γάλλων τότε ήταν να μην ελέγχονται τα Στενά από το κομμουνιστικό κράτος που είχε το όνομα ΕΣΣΔ, τη γνωστή μας Σοβιετική Ένωση.

Οι ρυθμίσεις για τα Στενά άλλαξαν τον Ιούλιο του 1936 με τη Συνθήκη του Μοντρέ, η οποία υπεγράφη πάλι σε μία ελβετική πόλη. Τότε δόθηκε το δικαίωμα στην Τουρκία να στρατιωτικοποιήσει και τις δύο πλευρές των Στενών και να ελέγχει τη διέλευση των ξένων πλοίων. Παραχωρήθηκαν κάποια προνόμια στα Παρευξείνια κράτη, αλλά τον τελικό λόγο έχει η Τουρκία. Ως αντίβαρο η Ελλάς ανακοίνωσε ότι παύει να θεωρεί αποστρατιωτικοποιημένες τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη. Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών δήλωσε στην Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας ότι αποδέχεται την ελληνική διακοίνωση. Σήμερα όμως ο Ερντογάν αμφισβητεί το καθεστώς της Λήμνου, της Σαμοθράκης και όχι μόνον αυτών.

Η Συνθήκη του Μοντρέ προβλέπει ότι τα  πολεμικά πλοία μπορούν να περνούν ελεύθερα από τον Βόσπορο μόνον αν είναι μικρά ή ελαφρώς εξοπλισμένα. Για τα βαριά πολεμικά της πρώην ΕΣΣΔ και τώρα της Ρωσίας η Τουρκία κάνει εξυπηρετήσεις κατά καιρούς αναλόγως των συμφερόντων της. Πχ το καλοκαίρι του 1976, με την όξυνση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η Τουρκία επέτρεψε τη διέλευση του σοβιετικού αεροπλανοφόρου «Κίεβ» κατά παράβαση της Συμβάσεως του Μοντρέ ως προς το εκτόπισμα.

Προ δύο ετών ο Ερντογάν ανακοίνωσε ένα σχέδιο, το οποίο θα μπορούσε να αμφισβητήσει σοβαρά τη Λωζάννη και το Μοντρέ. Πρόκειται για τη διώρυγα της Κωνσταντινούπολης, το γνωστό ως Kanal Instanbul. Το κανάλι  θα ενώνει τον Εύξεινο Πόντο με τη θάλασσα του Μαρμαρά, αλλά θα καθυστερήσει λόγω τεχνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Γενικότερα η Τουρκία του Ερντογάν θα αμφισβητήσει τις προβλέψεις της Λωζάννης. Η Ελλάς πρέπει να έχει έτοιμη τη σθεναρή απάντησή της.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 8.7.2023

Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την ίδρυση της Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξίας (ΔΣΟ). Από τις 30 Ιουνίου μέχρι τις 4 Ιουλίου 1993 η Βουλή των Ελλήνων ανέλαβε την πρωτοβουλία να συγκεντρώσει στη Χαλκιδική Ορθοδόξους βουλευτές και επιστήμονες από διάφορες χώρες της Ευρώπης. Υπεύθυνοι της διοργάνωσης ήταν ο αείμνηστος Βασίλης Κοραχάης από τη Νέα Δημοκρατία και ο πολυγραφότατος Στέλιος Παπαθεμελής από το ΠΑΣΟΚ. Η συνέλευση πραγματοποιήθηκε στο Συνεδριακό Κέντρο «Παναγία Φιλανθρωπινή»  στην Ορμύλια της Χαλκιδικής, το οποίο ανήκει στη γυναικεία Ιερά Μονή  Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Στην ιδρυτική συνέλευση έστειλαν χαιρετισμό ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ, ο Πρόεδρος της Ευρ. Επιτροπής Ζακ Ντελόρ κ.ά. Το θέμα των συζητήσεων ήταν: «Η Ορθοδοξία στη νέα Ευρωπαϊκή πραγματικότητα». Επί τρεις ημέρες συζητήθηκαν οι εξελίξεις μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την εδραίωση συνθηκών ελευθερίας για κληρικούς και πιστούς στην Ανατολική Ευρώπη. Είχα την τιμή να συμμετάσχω.

Η φετινή πανηγυρική Γενική Συνέλευση (Χαλκιδική, 29 Ιουνίου-2 Ιουλίου) περιλαμβάνει μία ενδιαφέρουσα συζήτηση για τον ρόλο των Χριστιανικών αξιών στην Ευρώπη και στον κόσμο. Καταθέτω εδώ τον σχετικό  προβληματισμό μου.

Η διαφύλαξη των Χριστιανικών αξιών της ανεκτικότητας, του διαλόγου, της αλληλεγγύης, του σεβασμού κάθε ανθρώπου ως εικόνας του Θεού, οδηγεί την κοινωνία να σέβεται τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Αντιθέτως όσοι απέρριψαν τις Χριστιανικές αξίες οδηγήθηκαν σε αυταρχικά καθεστώτα και σε οδυνηρή καταπίεση των Ελευθεριών και των Δικαιωμάτων. Θυμίζω ότι ο Χιτλερισμός βασίσθηκε στον παγανισμό και στη λατρεία των αρχαίων γερμανικών θεών. Θυμίζω επίσης ότι ο Λένιν κατά την περίοδο της κόκκινης τρομοκρατίας γκρέμιζε ναούς, έκλεινε μοναστήρια και εκτελούσε κληρικούς, κυρίως τους Ορθοδόξους.

Σήμερα  η Ευρώπη απορρίπτει τις διακρίσεις και σέβεται κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως θρησκείας.  Χρειάζεται τις Χριστιανικές αξίες, μακριά από ακρότητες, σε τρεις τομείς:

1. Ανθρώπινα Δικαιώματα, σεβασμός της ετερότητας αλλά και της ταυτότητας, αλληλεγγύη, κοινωνική δικαιοσύνη, σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Σημαντική είναι η συμβολή του Διαφωτισμού αλλά και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ήταν υπερασπιστής των δικαιωμάτων της γυναίκας, του παιδιού, των φτωχών και των αδυνάτων. Δικαιώματα μεν, αλλά και υποχρεώσεις.
2. Παιδεία με στόχο τη δια-μόρφωση, δηλαδή τη διάπλαση ήθους και χαρακτήρων. Όταν λέμε Μόρφωση εννοούμε τη δια-μόρφωση ανθρώπου με συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων αλλά και ηθικών αρχών. Παιδεία και όχι απλώς κατάρτιση. Τα Θρησκευτικά, η Ιστορία και γενικά τα μαθήματα ανθρωπιστικής παιδείας πρέπει να έχουν θέση στα σχολικά προγράμματα της Ευρώπης εμπλουτισμένα, βεβαίως, με τις σύγχρονες δημοκρατικές αξίες.
3. Δημιουργική και όχι καταστροφική χρήση των νέων τεχνολογιών, της ψηφιακής εποχής, της Τεχνητής Νοημοσύνης. Όλες αυτές οι εξελίξεις εξαρτώνται από το χέρι που θα τις προγραμματίσει. Από το ήθος των ανθρώπων που θα τις χρησιμοποιήσουν. Θυμίζω το παράδειγμα με το μαχαίρι. Το χρησιμοποιείς για να κόψεις ψωμί για τον πεινασμένο, αλλά μπορείς με αυτό -ο μη γένοιτο- και να φονεύσεις άνθρωπο. Το ΠΟΙΟΣ, με ποια παιδεία, με ποιες αξίες και ποιες ηθικές αναστολές, χρησιμοποιεί τα νέα όπλα της τεχνολογίας είναι το κρίσιμο ερώτημα: Μία Ευρώπη  που θυμάται τις Χριστιανικές ρίζες της μπορεί να βρει την κοινωνικώς ωφέλιμη χρήση αυτών των συστημάτων.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ 1.7.2023

Ο επανεκλεγείς Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν επισκέφθηκε προ ολίγων ημερών την κατεχόμενη Βόρειο Κύπρο και επανέλαβε τη γνωστή θέση του: Ο διάλογος θα ξαναρχίσει μόνον αν αναγνωρίσουν η Ελλάς και η Κυπριακή Δημοκρατία (την αποκαλεί Ελληνοκυπριακή Διοίκηση) την – παράνομη –  «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου». Και προχωρεί σε πράξεις. Ας κατανοήσουμε τι προτίθεται να κάνει ώστε να σχεδιάσουμε την κοινή αντίδραση Αθηνών  και Λευκωσίας.

Ο Ερντογάν και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ ξεκινούν την ανέγερση κατοικιών στην Κατεχόμενη Κάτω Δερύνεια. Δείχνουν ότι έχουν αποφασίσει να αγνοήσουν κάθε σύσταση του ΟΗΕ και της Ευρ. Ένωσης.

Η Τουρκία ήδη επιχειρεί την αναβάθμιση του διεθνούς καθεστώτος του ψευδοκράτους. Είδαμε τη στρατιωτική άσκηση, από την οποία αποχώρησαν η Ισπανία και η Πολωνία λόγω συμμετοχής των Τουρκοκυπρίων.

Η Άγκυρα χρησιμοποιεί όλα τα διεθνή βήματα, στα οποία συμμετέχει. Για παράδειγμα έχει εντάξει ως παρατηρητή την αυτοαποκαλούμενη  «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση των Τουρκικών Κρατών. Η Συνέλευση, γνωστή με τα αρχικά TUKPA (Turkic States Parliamentary Assembly) έχει δώσει καθεστώς παρατηρητή και σε μία χώρα – μέλος της Ευρ. Ένωσης: Την Ουγγαρία. Μήπως πρέπει να διαμαρτυρηθούμε στην Ουγγρική Βουλή και να θυμίσουμε ότι παρακάθεται σε έναν Οργανισμό με μία παράνομη πολιτειακή οντότητα; Πως γίνεται η Ουγγαρία να παρακάθεται δίπλα στη νόμιμη Κυπριακή Κυβέρνηση στα όργανα της Ευρ. Ένωσης και από την άλλη να συζητεί με ψευδοκράτη, τα οποία δεν αναγνωρίζονται από τον ΟΗΕ και την Ευρ. Ένωση;

Ο Ερντογάν θα κάνει τα πάντα για να προωθήσει μία μορφή διεθνούς αναγνώρισης των Κατεχομένων. Και η Αθήνα με τη Λευκωσία οφείλουν να έχουν προετοιμάσει τους διπλωμάτες τους για να παρατηρούν και να καταγγέλλουν κάθε σχετική παρατυπία. Θυμίζω ότι το 1983 το Πακιστάν και το Μπανγκλαντές είχαν  αναγνωρίσει αρχικά  το ψευδοκράτος, αλλά άλλαξαν γνώμη όταν είδαν την αντίδραση του ΟΗΕ.

40 χρόνια από την ανακήρυξη της παράνομης πολιτειακής οργάνωσης στα Κατεχόμενα (15 Νοεμβρίου 1983) και 100 χρόνια από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923), ο Ερντογάν και οι συνεργάτες του θα αρχίσουν να υλοποιούν τον «αιώνα της Τουρκίας» από την Κύπρο. Ή τουλάχιστον θα το επιχειρήσουν. Εκεί έχουν στρατό, έχουν εποίκους, έχουν πειθήνια όργανα στην διακυβέρνηση. Όσο για τους Τουρκοκύπριους … δεν είναι σαφές πόσοι έχουν απομείνει στα Κατεχόμενα. Και αν υπάρχουν αντιδρώντες είναι δύσκολο να ακουσθούν.

Η Ελλάς και η Κύπρος γνωρίζουν καλά ότι η θεωρία των δύο κρατών στη Μεγαλόνησο δεν αποβλέπει σε αυτό ακριβώς που ορίζουν οι λέξεις, αλλά σε κάτι πιο χρήσιμο για τα τουρκικά σχέδια. Ο Ερντογάν έχει στο μυαλό του τη λύση της χαλαρής Συνομοσπονδίας με δύο αυτόνομες πολιτείες. Δηλαδή δύο κράτη σε συσκευασία ενός. Έτσι θα ελέγχει πλήρως τον Βορρά, αλλά θα έχει παρέμβαση και στον Νότο.

Είναι ευχάριστο γεγονός ότι ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης επιζητεί τη στενότερη συνεργασία με την Ελλάδα. Προέχει ο αμυντικός τομέας, αλλά πρέπει να δράσουμε και σε άλλους τομείς. Χρειαζόμαστε συνεργασία για την κοινή άμυνα των δύο κρατών μας, αλλά και ενίσχυση των δεσμών μας στην Παιδεία και στον Πολιτισμό.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 24.6.2023

Τον γνώρισα όταν ήμουν μαθητής στο Γυμνάσιο του Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδασκε την Ιστορία με ενθουσιασμό και μετέδιδε την ευαισθησία του για τα εθνικά θέματα. Ο Βαλκανιολόγος Αχιλλέας Λαζάρου έφυγε από κοντά μας στις 13 Ιουνίου σε ηλικία 93 ετών. Υπήρξε ένας σύγχρονος διδάσκαλος του Γένους.

Γεννήθηκε στην Ελασσώνα το 1930 και πήρε πτυχίο και διδακτορικό τίτλο από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Δίδαξε ως εντεταλμένος διδάσκων τη βαλκανική γλωσσολογία σε γαλλικά πανεπιστήμια. Η διδακτορική διατριβή του αποδεικνύει με πληθώρα επιχειρημάτων ότι το γλωσσικό ιδίωμα των Βλάχων είναι μεν λατινογενές, αλλά προέρχεται από γλωσσικό εκλατινισμό γηγενών Ελλήνων κατά την εποχή της Ρωμαϊκής κατακτήσεως. Οι Βλάχοι με Β κεφαλαίο είναι Έλληνες και όποιος δηλώνει το αντίθετο είναι ανιστόρητος ή προπαγανδιστής, έλεγε και έγραφε ο Λαζάρου.

Ο Βλαχόφωνος Ελληνισμός έχει γίνει παλαιότερα στόχος προπαγανδιστικών ενεργειών. Τον 19ο αιώνα η ρουμανική προπαγάνδα αγωνίσθηκε για να τους προσεταιρισθεί, αλλά απέτυχε. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Ιταλοί του Μουσσολίνι διέδιδαν ότι οι Βλαχόφωνοι είναι απόγονοι των αρχαίων Ρωμαίων και επιχείρησαν να δημιουργήσουν με τη χρήση βίας το Πριγκηπάτο της Πίνδου. Απέτυχαν οι προσπάθειες, διότι οι Βλαχόφωνοι ήταν, είναι και θα παραμείνουν αναπόσπαστο τμήμα του Ελληνισμού.

Ο Αχιλλέας Λαζάρου έγραψε πολυάριθμα  βιβλία και άρθρα για τους Βλάχους και για τους αρβανιτόφωνους Έλληνες. Αντιμετώπισε με τεκμηρίωση και πλούτο παραπομπών τις απόψεις επιστημόνων του εξωτερικού που αμφισβητούσαν την ελληνική καταγωγή των Βλάχων. Τόνιζε ότι πολλοί Εθνικοί Ευεργέτες ήσαν Βλαχόφωνοι. Και δίδασκε ότι στη Βόρειο Ήπειρο και στα Σκόπια υπάρχουν σήμερα Έλληνες Βλάχοι.

Ο Αχιλλέας Λαζάρου υπηρέτησε την πατρίδα, την επιστήμη και την κοινωνία ως δάσκαλος, ως ερευνητής, ως σύμβουλος, ως συγγραφέας, ως Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαιδεύσεως  και ως  γλαφυρός ομιλητής. Τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος, από την Εκκλησία της Ελλάδος, από την Ακαδημία Αθηνών, από την Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων και από άλλους φορείς. Ήταν ευλαβής Ορθόδοξος Χριστιανός και συνεργάσθηκε στενά με το μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο.

Συλλυπούμαι τη σύζυγό του, τα δύο παιδιά του και τα έξι εγγόνια του. Η πνευματική  προσφορά του Λαζάρου μένει ως “κτήμα ες αεί”, αποθησαυρισμένη σε βιβλία και τόμους με πλουσιωτάτη βιβλιογραφία. Προσωπικά τού οφείλω πολλά. Με βοήθησε να αγαπήσω την Ιστορία. Αιωνία η μνήμη του!