Κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου η μνήμη μας στρέφεται στον μεγαλύτερο εκκλησιαστικό ρήτορα του 19ου αιώνος: Τον Κωνσταντίνο Οικονόμο τον εξ Οικονόμων, ο οποίος εκοιμήθη στις 8.3.1857. Το προσωνύμιο «εξ Οικονόμων» το προσέθεσε ο ίδιος για να δείξει ότι πολλοί πρόγονοί του-όπως και αυτός- ήσαν έγγαμοι κληρικοί με το οφφίκιον του Οικονόμου. Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε στις 27.8.1780 στην Τσαριτσάνη της Θεσσαλίας, όπου και πήρε την βασική μόρφωση από τον λόγιο ιερέα πατέρα του. Σπούδασε στην ακμάζουσα τότε σχολή των Αμπελακίων όπου και διακρίθηκε για το ήθος και την ευφυία του. Σε ηλικία 21 ετών χειροτονήθηκε διάκονος και 25 ετών χειροτονήθηκε πρεσβύτερος.
Από τη νεαρή ηλικία του είχε τη λάμψη του πολύ μορφωμένου και του αρίστου ρήτορος. Ήδη ως μαθητής, όπως γράφει ο Νικόλαος Βέης, «περιήγε κώμας της Θεσσαλίας και Μακεδονίας ευαγγελιζόμενος». Παρέμεινε επί δύο χρόνια κηρύττοντας στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια μετέβη στη Σμύρνη όπου υπηρέτησε ως καθηγητής και διευθυντής του Φιλολογικού Γυμνασίου.
Εκτιμώντας τις ικανότητές του ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ τον διόρισε ιεροκήρυκα του Οικουμενικού Θρόνου στην Κωνσταντινούπολη. Πολυάριθμοι ήσαν οι ακροατές του και πανελλήνια η φήμη του. Το 1821 πήγε στη Ρωσία για να συνεχίσει το έργο του μακριά από την εκδικητική μανία των Οθωμανών. Έγραψε πολλά συγγράμματα φιλολογικού και θεολογικού περιεχομένου.
Κατά τη συζήτηση για την ίδρυση Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος μετά την Απελευθέρωση τόνιζε ότι αυτό πρέπει να γίνει μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Συγκρούσθηκε με τις απόψεις του Θεοκλήτου Φαρμακίδη, ο οποίος ως κληρικός και καθηγητής μετέφερε δυτικότροπα και μη Ορθόδοξα ήθη στον εκκλησιαστικό χώρο. Όταν εκοιμήθη το 1857 ο Οικονόμος ετάφη στο προαύλιο του Ναού των Ταξιαρχών της Ιεράς Μονής Πετράκη, δίπλα στο σημερινό Συνοδικό Μέγαρο των Αθηνών.
Η συμβολή του στην ηθική στήριξη των αγωνιστών του 1821 υπήρξε πολύτιμη. Ο Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Οικονόμος θεμελίωσε την Ορθόδοξη Θεολογία του Πατριωτισμού και της Απελευθερώσεως, συνδυάζοντας αριστοτεχνικά τα διδάγματα της Αγίας Γραφής και των Πατέρων, με τον υγιή και αφανάτιστο πατριωτισμό, ο οποίος εμπνέει τους ευγενείς αγώνες για την εθνική ελευθερία.
Παραθέτω χαρακτηριστικά δύο αποσπάσματα ομιλιών του. Το πρώτο από τον λόγο του με τίτλο «Η της Πατρίδος αγάπη» το αφήνω στο γλωσσικό ιδίωμα του ιδίου για να πάρουμε μία χαρακτηριστική γεύση της γραφίδος του και της ρητορείας του:
«… Λέγω πρώτον ότι χρεωστείς, χριστιανέ, καθό χριστιανός, να αγαπάς και να ευεργετής την Πατρίδα. Σε προστάζει ο θείος νόμος «αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν». Πλησίον σου είναι βέβαια πας άνθρωπος, αλλά ποίος δύναται να είναι πλησιέστερός σου παρά τους συγγενείς και ομοπίστους και συμπολίτας σου; Ούτοι είναι αδελφοί σου, οίτινες συγκατοικούσι μετά σού εις μίαν και την αυτήν χώραν, ως εάν εις μίαν και την αυτήν οικίαν. Ούτοι έχουσιν τον αυτόν και συ πατέρα, τον Θεόν, την αυτήν και σύ μητέρα, την Εκκλησίαν, το αυτό γενέθλιον έδαφος, και τας αυτάς τροφάς, τους αυτούς νόμους, τους αυτούς άρχοντας και ποιιμένας και διδασκάλους, τας αυτάς προς τας κοινάς πανηγύρεις και απολαύσεις και λύπας και χαράς. Όσον, λοιπόν, ειλικρινέστερον αγαπάς τους συμπατριώτας και την Πατρίδα, τόσον βεβαιότερον εκπληρώνεις τον νόμον του Θεού. Και πάλιν εξ εναντίας όσον αμελείς και προδίδεις πολλάκις της Πατρίδος τα συμφέροντα, τόσον εξελέγχεσαι παραβάτης του Θείου νόμου και του πλησίον σου εχθρός χειρότερος απίστου…. Τόσον ιερόν και θείον δώρον είναι η Πατρίς ώστε εν εκ των μεγίστων σημείων της κατά των ανθρώπων δικαίας οργής του Θεού γίνεται πολλάκις η στέρησις της Πατρίδος»!
Το δεύτερο απόσπασμα προέρχεται από τον περίφημο Επιτάφιο Λόγο, τον οποίο εκφώνησε ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ενώπιον του λειψάνου του Αγίου Εθνομάρτυρος Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄, στην Οδησσό της τότε Μικράς Ρωσίας και νυν Ουκρανίας, στις 19.6.1821. Όπως γνωρίζουμε ο απαγχονισθείς Πατριάρχης ρίχτηκε στη θάλασσα από τους Τούρκους και τον περισυνέλεξε ο Κεφαλλονίτης πλοίαρχος Σκλάβος, ο οποίος μετέφερε το σεπτό λείψανο στην Οδησσσό. Θα χρησιμοποιήσω τη νεοελληνική απόδοση του Βενεδίκτου Ιερομονάχου, Αγιορείτου:
«Έφθασε η Μεγάλη Εβδομάδα και ο γενναίος Γρηγόριος ανάμεσα σε μύρια βαρβαρικά όπλα και κραυγές και σφαγές, τέλεσε με ευλάβεια την ακολουθία των Παθών υπέρ της σωτηρίας του κόσμου, θρηνώντας συγχρόνως και για τα πάθη των θλιβομένων ομοφύλων του. Φθάνει τέλος και η ένδοξη ημέρα της Αναστάσεως και συνανατέλλει μαζί με αυτήν ο φαεινότατος ήλιος της δόξας του. Αφού έψαλλε με απόλυτη γαλήνη τους ιερούς ύμνους της Αναστάσεως, λειτούργησε την τελευταία του στην γη ιερουργία και έφαγε πάνω στην αγία τράπεζα το τελευταίο Πάσχα το μυστικό… Μόλις βγήκε από την Εκκλησία, και να, οι υπηρέτες της ασεβείας τον αρπάζουν βίαια, τον βάζουν σε ένα ελεεινό πλοίο και τον κατεβάζουν σε σκοτεινή φυλακή… Εκεί βρίσκει ο Πατριάρχης την αγία του Σύνοδο δεμένη με αλυσίδες να πάσχη και αυτή για χάρι της Εκκλησίας του Χριστού».
Αιωνία η μνήμη του Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων, ευσεβούς Ορθοδόξου κληρικού, εμψυχωτού των επαναστατημένων Ελλήνων και διδασκάλου του Γένους!
Άρθρο μου στην εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, Τετάρτη 9.3.2016
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κωνσταντίνου Σκουτέρη: Κείμενα του Νέου Ελληνισμού, Εκκλησία της Ελλάδος, Αθήναι 1971.
Ανωνύμου Συγγραφέως: Βίος και Πολιτεία του Αγίου Ιερομάρτυρος Γρηγορίου του Ε΄ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, απόδοσις στη Νεοελληνική υπό Βενεδίκτου Ιερομονάχου Αγιορείτου,. Εξεδόθη από τη Συνοδεία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγίου Παύλου, Άγιον Όρος, α.χ.
