Το 1896 ο Άγιος Νεκτάριος συνέγραψε μία τεκμηριωμένη και συγκινητική μελέτη με τίτλο: «Η Ελληνική Φιλοσοφία ως Προπαίδεια του Χριστιανισμού». Ο Άγιος είχε γενικότερα ενδιαφερθεί για τον πολιτιστικό ρόλο του Ελληνισμού και για την συμβολή του Ελληνικού Έθνους στην Παγκόσμια Ιστορία. Ο Άγιος Νεκτάριος, του οποίου τιμούμε τα 100 χρόνια από την κοίμησή του, αποδεικνύει αυτό που βλέπουμε και στα έργα των Πατέρων της Εκκλησίαw. Ότι, δηλαδή, μέσα στην Ορθόδοξη Παράδοση η Οικουμενικότητα και ο πατριωτισμός συνυπάρχουν. Ο Άγιος Νεκτάριος είναι όντως Οικουμενικός, διότι τιμάται και αναγνωρίζεται από όλους τους Ορθοδόξους λαούς της Οικουμένης, αλλά είναι και πατριώτης. Μελέτησε και ανέδειξε την πολιτιστική κληρονομιά των Ελλήνων, Αρχαίων και Βυζαντινών, και ενδιαφέρθηκε για το μέλλον και την πορεία του Ελληνικού Έθνους.
Από το κείμενο του 1896 παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:
«…Ἡ φιλοσοφία εἶναι ἀληθῶς ἀναφαίρετον κτῆμα τοῦ Ἕλληνος· διαδιδομένη ἀνὰ τὰ ἔθνη προσηλυτίζει αὐτὰ καὶ καθιστᾷ αὐτὰ ἑλληνικά, οὐδέποτε δὲ παύεται οὖσα Ἑλληνική· οἱ ὁπαδοὶ αὐτῆς, οἱ ὁμιληταὶ αὐτῆς ἀποβάλλοντες τὸ ξένον καὶ βάρβαρον περιβάλλονται τὸ ἑλληνικὸν καὶ τὴν εὐγένειαν· ἡ Ἑλληνικὴ φιλοσοφία προώρισται ἵνα καταστήσῃ τοὺς πάντας Ἕλληνας· ἐγεννήθη ὑπὲρ τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ συνεταυτίσθη μετ᾿ αὐτοῦ, ὅπως ἐργασθῆ πρὸς σωτηρίαν τῆς ἀνθρωπότητος. Ἕλλην καὶ φιλοσοφία εἰσὶ δυὸ τινὰ ἀναπόσπαστα· μαρτυρεῖ δὲ καὶ ὁ Ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν Παῦλος λέγων: Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσιν. Ὁ Ἕλλην ἀληθῶς ἐγεννήθη, ἵνα φιλοσοφῇ· διότι ἐγεννήθη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀλλ᾿ ἐὰν ἡ φιλοσοφία ἐγένετο παιδαγωγὸς εἰς Χριστὸν ἕπεται ὅτι ὁ Ἕλλην πλασθεὶς φιλόσοφος ἐπλάσθη χριστιανός, ἐπλάσθη ἵνα γνωρίσῃ τὴν ἀλήθειαν καὶ διαδῷ αὐτὴν τοῖς ἔθνεσιν.
Ναὶ ὁ Ἕλλην ἐγεννήθη κατὰ θείαν πρόνοιαν διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος· τοῦτο τὸ ἔργον ἐκληρώθη αὐτῷ· αὕτη ἦν ἡ ἀποστολὴ αὐτοῦ· αὕτη ἡ κλῆσις αὐτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν· μαρτύριον ἡ ἐθνικὴ αὐτοῦ ἱστορία· μαρτύριον ἡ φιλοσοφία αὐτοῦ· μαρτύριον ἡ κλίσις αὐτοῦ· μαρτύριον αἱ εὐγενεῖς αὐτοῦ διαθέσεις· μαρτύριον ἡ παγκόσμιος ἱστορία· μαρτύριον ἡ μακροβιότης αὐτοῦ, ἐξ ἣς δυνάμεθα ἀδιστάκτως νὰ συμπεράνωμεν καὶ τὴν αἰωνιότητα αὐτοῦ, διὰ τὸ αἰώνιον ἔργον τοῦ Χριστιανισμοῦ μεθ᾿ οὗ συνεδέθη ὁ Ἑλληνισμός· διότι ἐνῷ ὅλα τὰ ἔθνη τὰ ἐμφανισθέντα ἐπὶ τῆς παγκοσμίου σκηνῆς ἦλθον καὶ παρῆλθον, μόνον τὸ Ἑλληνικὸν ἔμεινε ὡς πρόσωπον δρῶν ἐπὶ τῆς παγκοσμίου σκηνῆς καθ᾿ ὅλους τοὺς αἰῶνας· καὶ τοῦτο, διότι ἡ ἀνθρωπότης δεῖται αἰωνίων διδασκάλων· μαρτύριον τέλος ἡ ἐκλογὴ αὐτοῦ μεταξὺ τῶν ἐθνῶν ὑπὸ τῆς θείας προνοίας, ὅπως ἐμπιστευθῇ αὐτῷ, τὴν ἱερὰν παρακαταθήκην τὴν ἁγίαν πίστιν, τὴν θρησκείαν τῆς ἀποκαλύψεως καὶ τὸ θεῖον ἔργον τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς, τὸ αἰώνιον ἔργον τῆς σωτηρίας διὰ τῆς διαπλάσεως ἁπάσης της ἀνθρωπότητος κατὰ τὰς ἀρχὰς τῆς ἀποκαλυφθείσης θρησκείας. Τὸ ἔργον τοῦτο ἀληθῶς ἀνετέθη τῇ Ἑλληνικῇ φυλῇ· τοῦτο μαρτυρεῖται ὑπὸ τῆς ἱστορίας· ἓν μόνον βλέμμα ῥιπτόμενον εἰς τὴν ἱστορίαν τοῦ χριστιανισμοῦ ἐπαρκεῖ ὅπως πιστώση τὴν ἀλήθειαν ταύτην. Ἐν τῇ ἱστορίᾳ τοῦ χριστιανισμοῦ ἀπὸ τῆς πρώτης σελίδος αὐτῆς ἀναφαίνεται ἡ τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς ἐν τῷ χριστιανισμῷ δρᾶσις, καὶ ἡ κλῆσις αὐτῆς, ἵνα ἀναλάβῃ τὸ μέγα της ἀποστολῆς τοῦ χριστιανισμοῦ ἔργον. Οἱ θεῖοι τοῦ Σωτῆρος λόγοι «νῦν ἐδοξάσθη ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου», ὅτε ἀνηγγέλθη αὐτῷ, ὅτι Ἕλληνες ἤθελον ἰδεῖν αὐτόν, ἐνεῖχον βαθεῖαν ἔννοιαν· ἡ ῥῆσις ἦν προφητεία, πρόῤῥησις τῶν μελλόντων· οἱ ἐκεῖ ἐμφανισθέντες Ἕλληνες ἦσαν οἱ ἀντιπρόσωποι ὅλου τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους· ἐν τῇ παρουσίᾳ αὐτῶν διεῖδεν ὁ θεάνθρωπος Ἰησοῦς τὸ ἔθνος ἐκεῖνο, εἰς ὃ ἔμελλε νὰ παραδώσῃ τὴν ἱερὰν παρακαταθήκην, ἵνα διαφυλαχθῇ τῇ ἀνθρωπότητι. Ἐν τῇ ἐπιζητήσει αὐτῶν διέγνω τὴν προθυμίαν τῆς ἀποδοχῆς τῆς ἑαυτοῦ διδασκαλίας, διεῖδε τὴν ἑαυτοῦ δόξαν, τὴν ἐκ τῆς πίστεως τῶν ἐθνῶν, καὶ ἀνεγνώρισε τὸ ἔθνος, ὅπερ πρὸς τὸν σκοπὸν τοῦτον προώριστο ἀπὸ καταβολῆς κόσμου».
Η Ελληνικη Φιλοσοφία γεννήθηκε χάριν του Χριστιανισμού και ταυτίσθηκε μ’ αυτόν για να εργασθεί για τη σωτηρία της Ανθρωότητος. Αυτό πρεσβεύει ο Άγιος και συνεχίζει: Έλληνες και Φιλοσοφία είναι έννοιες αξεχώριστες. Διότι ο Έλληνας είναι πραγαματικά γεννημένος για να φιλοσοφεί, επειδή είναι γεννημένος για να διδάσκει την Ανθρωπότητα.
Οι λόγοι αυτοί του θαυματουργού και σοφού Επισκόπου Πενταπόλεως δεν γράφονται για να μεταδώσουν καύχηση και έπαρση στους Έλληνες, αλλά για να υποδείξουν τη διακονία και την υπηρεσία που έχει να προσφέρει ο Ελληνισμός. Η Ελληνική Παιδεία, αρχαία, βυζαντινή και νεώτερη, αποτελεί ασφαλή οδηγό για να να μην χάσει ο άνθρωπος τον προσανατολισμό του στον Θεό, στον συνάνθρωπο, στο καθήκον. Η αποστολή του Ελληνισμού κατά τον Άγιο Νεκτάριο είναι μία συνεχής μαρτυρία Χριστιανικής πίστεως. Και ως Χριστιανοι οφείλουμε οι Έλληνες να είμαστε ταπεινοί, μετριόφρονες και να μεταδίδουμε σε όλον τον κόσμο τα οικουμενικά μηνύματα της Αρχαίας Φιλοσοφίας και τα πανανθρώπινα διδάγματα του Χριστιανισμού.
Ως προς τη αξία των αρχαίων ελληνικών κειμένων ο Άγιος συμφωνεί, όπως είναι αναμενόμενο, με τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος στον Επιτάφιο προς τον Μέγα Βασίλειο δηλώνει: Ούκουν ατιμαστέον την παίδευσιν, δηλαδή δεν θα καταδικάσουμε τα αρχαία ελληνικά κείμενα, απλώς και μόνον επειδή κάποιοι φανατικοί Χριστιανοί ήσαν τότε απορριπτικοί. Αλλά και ο Μέγας Βασίλειος καταφάσκει την αξία της κλασσικής παιδείας, αρκεί να έχουμε σωστό κριτήριο και να αποφεύγουμε τις δοξασίες περί των δώδεκα Θεών και άλλα παρόμοια. Στο περίφημο κείμενό του «Προς τους νέους όπως αν εξ Ελληνικών ωφελοίντο λόγων» ο Επίσκοπος Καισαρείας δίνει συμβουλές στους Χριστιανούς νέους πώς να μελετούν τα κείμενα των αρχαίων: Επιλεκτικά και αποφεύγοντας τα «αγκάθια».
Για την αποστολή διακονίας και μαρτυρίας του Ελληνικού Έθνους παρόμοιες απόψεις με τον Άγιο Νεκτάριο έχει εκφράσει και ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης: «Τέτοια κληρονομιά που μας έχει αφήσει ο Χριστός δεν έχουμε δικαίωμα να την εξαφανισουμε στις μέρες μας. Θα δώσουμε λόγο στον Θεό. Εμείς, το μικρό αυτό έθνος, πιστέψαμε στον Μεσσία, μας δόθηκε η ευλογία να διαφωτίσουμε όλον τον κόσμο. Η Παλαιά Διαθήκη μεταφράσθηκε στην ελληνική γλώσσα εκατό χρόνια πριν από την έλευση του Χριστού» (Με πόνο και αγάπη για τον σύγχρονο άνθρωπο, Τόμος Α΄).
Η Ελληνική Φιλοσοφία οδηγούσε (εποδηγέτει) το Ελληνικό Έθνος προς τον Χριστιανισμό, διαπιστώνει στη συνέχεια του κειμένου του ο Άγιος Νεκτάριος. Το μήνυμά του είναι επίκαιρο και διαχρονικό. Στα σχολεία μας είναι ωφέλιμο να διδάσκουμε τα κείμενα των Αρχαίων Ελλήνων, αλλά και την Ορθόδοξη Πίστη, το Ευαγγέλιο, τους Πατέρες. Σε μία εποχή υλιστική και τεχνοκρατούμενη δεν πρέπει να υποβαθμισθεί η Ανθρωπιστική Παιδεία. Τώρα που πλησιάζει η επέτειος των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, ας δώσουμε στα παιδιά μας την ελληνορθόδοξη παιδεία, η οποία κράτησε όρθιο το Έθνος υπό τον ζυγό της δουλείας. Ας τους μιλήσουμε για Χριστό και Ελλάδα, όπως έκανε ως διδάσκαλος και ο Άγιος Νεκτάριος, ο οποίος γεννήθηκε στη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης.
Αγαπούσε αγνά την ελληνική πατρίδα ο Άγιος Νεκτάριος. Το διατυπώνει ευστόχως ο π. Ανανίας Κουστένης στον πρόλογο που έγραψε για το επιτραπέζιο Ημερολόγιο του 2020 της Ιεράς Μητροοόλεως Πειραιώς, το αφιερωμένο στον Άγιο Νεκτάριο. Γράφει σχετικά:
«Μεγάλος πατριώτης ο άγιος Νεκτάριος….Και γράφει και επαναλαμβάνει ακριβώς στα συγγράματά του εκείνο που λέγει ο Μέγας Βασίλειος. Ότι ο επίσκοπος, μεταξύ των άλλων, είναι και πατρίδος προστάτης. Πατρίδος Προστάτης: Ποιος κράτησε την Ορθοδοξία; Ποιος κράτησε τον Ελληνισμό, την Ελληνορθοδοξία, αιώνες τώρα; Οι επίσκοποι. Και οι πρεσβύτεροι και οι διάκονοι και οι καλόγεροι και οι πιστοί Έλληνες Ορθόδοξοι».
Ας παρακαλέσουμε τον Άγιο Νεκτάριο να μεσιτεύει υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου και υπέρ της ελληνορθόδοξης πατρίδας μας!
Άρθρο στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, Νοεμβρίου 2020
