Άρθρα

Εμείς οι Έλληνες είχαμε έναν σοφό παππού, τον Αισχύλο, ο οποίος έλαβε μέρος στους αγώνες κατά των Περσών και κατέγραψε τον παιάνα των Σαλαμινομάχων: Ώ παίδες Ελλήνων ίτε… Για ποια ιδανικά αγωνίσθηκαν τότε οι Έλληνες; Για την πατρίδα, για τις γυναίκες και τα παιδιά (ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας…), για τους ναούς των πατρώων θεών, για τους τάφους των προγόνων. Με αυτές τις αξίες σταμάτησαν την ασιατική απειλή και έσωσαν την Ευρώπη  από ένα τυραννικό καθεστώς.

Εμείς οι Έλληνες είχαμε ένα σοφό δάσκαλο, τον Αριστοτέλη, που δίδαξε πολλά και χρήσιμα  στον Μέγα Αλέξανδρο. Στο έργο του «Αθηναίων Πολιτεία» καταγράφει με ποια κριτήρια η Αθηναϊκή Δημοκρατία των κλασικών χρόνων επέλεγε τους Εννέα Άρχοντες (κεφ. 55). Οι βουλευτές και οι δικαστές πρώτα ρωτούσαν στον υποψήφιο το όνομα του πατέρα του και της μητέρας του. Στη συνέχεια τον ρωτούσαν  αν σέβεται την πατρογονική θρησκεία και αν τιμά τους θεούς της Αθήνας (αν θρησκεύει). Μετά τον ρωτούσαν αν μεταχειρίζεται καλά τους γονείς του και αν πολέμησε υπέρ της πατρίδος.

Αυτές οι αρχές και αξίες ενισχύθηκαν όταν ο Ελληνισμός βαπτίσθηκε στην κολυμβήθρα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η διδασκαλία των Τριών Ιεραρχών καλλιεργεί τον σεβασμό στους γονείς και στην πατρίδα τονίζοντας τον σεβασμό στα πραγματικά Ανθρώπινα Δικαιώματα. Ο τελευταίος αυτοκράτωρ της Ρωμανίας (Βυζαντίου), ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, μία ημέρα πριν από την Άλωση του 1453, κάλεσε τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης να αγωνισθούν για τον Θεό, για την πατρίδα, για τους συγγενείς τους. Πρόσθεσε και για τον βασιλέα, διότι αυτό ήταν τότε το πολίτευμα.

Η παραδοσιακή μορφή οικογένειας κράτησε όρθιο τον Ελληνισμό και στα εύκολα και στα δύσκολα. Στην Τουρκοκρατία η μητέρα είναι εκείνη, η οποία γαλουχεί τα παιδιά της με το όραμα για απελευθέρωση. Οι αγωνιστές του 1821 έμαθαν τα πρώτα γράμματα από την οικογένειά τους ή από έναν καλόγερο (το διηγείται με σαφήνεια ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης).

Τα πρώτα Συντάγματα της Εθνεγερσίας συνδυάζουν τις δημοκρατικές αρχές με την Ορθόδοξη Πίστη και με τον σεβασμό στις παραδοσιακές αξίες του Γένους. Η θρησκευτικότητα και ο σεβασμός στους δύο γονείς, πατέρα και μητέρα, είναι διαχρονικές αξίες του Ελληνισμού. Δεν ανήκουν σε ιδεολογίες ή σε καθεστώτα. Δεν είναι ούτε συντηρητικές ούτε προοδευτικές ιδέες. Αν απεμπολήσουμε αυτές τις αξίες χανόμαστε. Δεν θα έχουμε μέλλον, διότι θα έχουμε αποκοπεί από το παρελθόν μας.

Τα παλληκάρια της ΕΟΚΑ αγωνίσθηκαν για την Ελευθερία κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας (1955-59) έχοντας φοιτήσει στα Κατηχητικά της  Εκκλησίας της Κύπρου. Ήσαν συντηρητικοί ή προοδευτικοί; Τίποτε από τα δύο. Ήσαν ελεύθεροι άνθρωποι και συνέχισαν την πορεία του Ελληνισμού με τα ίδια ιδανικά που είχαν οι Σαλαμινομάχοι και οι ήρωες του 1821.

Και αν καταργήσουμε – ό μη γένοιτο – αυτές τις αξίες, με ποιες θα τις αντικαταστήσουμε; Μας εγγυάται κάποιος ότι το δήθεν προοδευτικό θα φέρει μία καλύτερη κοινωνία;  Θυμίζω ότι τα καθεστώτα σοβιετικού τύπου χλεύασαν τις παραδοσιακές αξίες και τελικά τί οικοδόμησαν;

Βεβαίως η κοινωνία και η επιστήμη εξελίσσονται, αλλά κάποιες κολώνες πρέπει να μείνουν σταθερές. Γιατί να περιφρονήσουμε τις διαχρονικές αξίες 2500 ετών; Άλλωστε το αιώνιο είναι πάντα επίκαιρο.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 20.1.2024

Αξίζουν συγχαρητήρια στην αρχαιολόγο κ. Αγγελική Κοτταρίδη και στους συνεργάτες της για την ανάδειξη του Ανακτόρου του Φιλίππου Β΄ στις αρχαίες Αιγές (κοντά στη σημερινή Βεργίνα). Δικαίως αποκλήθηκε «ο Παρθενώνας της Μακεδονίας». Εκεί έζησε, αλλά και εκεί δολοφονήθηκε ο Φίλιππος, σπουδαίος πολιτικός και στρατιωτικός νους. Εκεί στέφθηκε βασιλεύς ο γιος του, ο Μέγας Αλέξανδρος.

Στη Μακεδονία και οι πέτρες έχουν φωνή. Μιλούν για την ελληνικότητα της ιστορίας, του χώρου, των προσώπων. Από εκεί ξεκίνησε ο νεαρός Αλέξανδρος για να φέρει το όνομα και τη δόξα του Ελληνισμού μέχρι την Αίγυπτο, την Ινδία, τον Καύκασο. Το θαύμα που δημιούργησε η Μακεδονία, όπως το χαρακτήρισε ο Βρετανός ιστορικός Νίκολας Χάμμοντ, ονομάσθηκε Ελληνιστικός Πολιτισμός. Εκατομμύρια άνθρωποι σε κοντινές αλλά και σε εξωτικές χώρες της Ασίας έμαθαν τα ελληνικά. Δημιουργήθηκαν πολιτισμοί με έντονη ελληνική σφραγίδα. Κτίσθηκαν πόλεις με το όνομα του Αλεξάνδρου. Ιδρύθηκε στη Μέση Ανατολή η Μακεδονική Δεκάπολις. Η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου γράφει ακόμη και σήμερα το όνομά της στα ελληνικά, όταν εισέρχεσαι στην πόλη. Και στην Ιορδανία οι ξεναγοί μάς δείχνουν τα Γέρασα (Τζέρας) και την Πέτρα με εμφανή τα ίχνη του Αλεξάνδρου και των Επιγόνων του.

Έλληνες και ξένοι ιστορικοί, όπως ο αείμνηστος Σαράντος Καργάκος και ο καθηγητής του Yale Ian Worthington, έχουν αναδείξει τις απαράμιλλες ικανότητες του Φιλίππου και του Μ. Αλεξάνδρου στους τομείς της πολιτικής, της στρατηγικής, της διπλωματίας, της οικονομίας. Ο λαός μας στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας διατήρησε την εθνική του συνείδηση και την ελπίδα για απελευθέρωση διαβάζοντας τη «Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου», μία εκλαϊκευμένη διήγηση με ιστορικά και φανταστικά στοιχεία. Η Φυλλάδα γνώρισε  τουλάχιστον 60 εκδόσεις στα χρόνια της δουλείας και έκανε τους υπόδουλους να αισθάνονται υπερήφανοι για την καταγωγή τους και για τον πολιτισμό τους.

Και ενώ στη λαϊκή συνείδηση «ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος» ήλθαν κάποιοι ανιστόρητοι Έλληνες και χάρισαν «μακεδονική»  γλώσσα, εθνότητα και ταυτότητα σε ένα πολυεθνικό γειτονικό κράτος. Η Συμφωνία των Πρεσπών με την υπογραφή της κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ  προσβάλλει την ιστορική αλήθεια και την εθνική αξιοπρέπειά μας. Η Βουλγαρία, για να εξασφαλίσει αυτά που εκείνη θεωρεί σημαντικά έναντι των Σκοπίων, έκανε και συνεχίζει να κάνει πολύ σκληρή διαπραγμάτευση.

Δεν θα εγκαταλείψουμε τον αγώνα. Η ύπαρξη ενός θαυμαστού νέου πόλου ιστορικής γνώσης και πολιτιστικής διπλωματίας στις Αιγές πρέπει να αξιοποιηθεί με κάθε τρόπο. Οι λίθοι κεκράξονται. Ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος απαντούν στους διαστρεβλωτές της Ιστορίας μας. Να καλέσουμε και να ξεναγήσουμε εκεί τους διπλωμάτες όλων των χωρών που υπηρετούν στην πατρίδα μας. Να γίνουν οι Αιγές ένα ανοικτό σχολείο για τα παιδιά μας, ένα Ανοικτό Πανεπιστήμιο για τους νέους.

Με χαρά πληροφορούμαι ότι στη Γ΄ Γυμνασίου, με το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα, οι μαθητές και οι μαθήτριες θα διδάσκονται από το πρωτότυπο τον «Αλέξανδρο» του Πλουτάρχου. Οι παλαιότερες γενιές μεγαλώσαμε με τον Αρριανό και το έργο του «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Σε μία εποχή, κατά την οποία ορισμένοι γειτονικοί λαοί συνεχίζουν να διεκδικούν εδάφη, αλλά και κεφάλαια της Ιστορίας μας, θα απαντήσουμε με όπλα την ιστορική αλήθεια, την εθνική αυτοπεποίθηση, την ψυχραιμία και την πολιτιστική διπλωματία.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 13.1.2024

Στις 6-9 Ιουνίου 2024 θα διεξαχθούν οι Ευρωεκλογές. Για την Ελλάδα η ημερομηνία είναι η Κυριακή 9 Ιουνίου. Θεωρώ χρήσιμο να αναλογισθούμε αν η Ευρώπη, ως χώρος πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας, έχει ταυτότητα. Κάθε κράτος -μέλος έχει και πρέπει να διατηρήσει τη δική του εθνική ταυτότητα. Όμως και η Ένωση για να προχωρήσει πρέπει να κάνει συνεχείς αναφορές στους θεμελιωτές της και στις πολιτιστικές αξίες της.

Ο Ζακ Ντελόρ, που έφυγε από κοντά μας προ ολίγων ημερών, έδινε εμπράκτως την απάντηση για την ταυτότητα της Ευρώπης. Ήταν πιστός Καθολικός Χριστιανός και κάθε Κυριακή πήγαινε στην Εκκλησία. Μάλιστα, όταν ήταν Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχε προκύψει η ανάγκη για μία έκτακτη Κυριακάτικη σύσκεψη στις Βρυξέλλες. Ο Ντελόρ άργησε στη συνεδρίαση λόγω του τακτικού εκκλησιασμού της Κυριακής. Σοσιαλδημοκράτης, Ευρωπαϊστής, αλλά και συνειδητός Χριστιανός. Τα γαλλικά ΜΜΕ συνθέτοντας τη νεκρολογία του Ντελόρ τονίζουν τη χριστιανική του πίστη.

Οι Χριστιανικές αξίες αποτελούν το ένα από τα θεμέλια, στα οποία οικοδομήθηκε αρχικά η Ευρώπη και τη συνέχεια η Ευρ. Ένωση. Οι ιδρυτές της ΕΟΚ του 1957, όπως ο Αντενάουερ και ο Ντε Γκάσπερι, δήλωναν ότι εμπνέονται από τις αρχές του Ευαγγελίου. Η κατάργηση της θανατικής ποινής στις χώρες της Ε.Ε. είναι απόρροια των Χριστιανικών αξιών. Η μεγαλύτερη σήμερα πολιτική ομάδα στο Ευρωκοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, προβάλλει τον σεβασμό του στην Χριστιανική παράδοση. Μακάρι και άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί να κάνουν το ίδιο. Όπως το έκαναν ο σοσιαλιστής Ντελόρ, ο φιλελεύθερος Ζισκάρ Ντ’ Εσταίν κ.ά.

Ο Γάλλος διανοητής Φιλίπ Νεμό στο βιβλίο του «Τι είναι η Δύση;» μάς θυμίζει ότι η άρνηση της Χριστιανικής κληρονομιάς οδηγεί σε αντιδημοκρατικές και επικίνδυνες ατραπούς. Γράφει σχετικά:

«Οι πολιτικοί φιλόσοφοι που τήρησαν εχθρική στάση απέναντι στη βιβλική κληρονομιά, όλοι, σαν από σύμπτωση, υπήρξαν κήρυκες ενός μη δημοκρατικού κρατισμού, δηλαδή της επαν-ιεροποίησης του κράτους, είτε υπό αυταρχική ή απολυταρχική μορφή (Μακιαβέλλι, Χομπς, Ρουσσώ, Χέγκελ, Μωρράς κ.ά.), είτε υπό ολοκληρωτική μορφή (Μαρξ, Λένιν, οι νεοπαγανιστές Ναζί)».

Και η αρχαία ελληνική γραμματεία, φιλοσοφία και ιστοριογραφία ήταν και πρέπει να παραμείνει θεμελιώδης πυλώνας της Ευρώπης. Μπορεί σε μερικά Πανεπιστήμια των ΗΠΑ να ακούγονται φωνές κατά των Κλασικών Σπουδών, αλλά Ευρώπη χωρίς κλασική παιδεία δεν νοείται. Ευτυχώς βλέπουμε ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες, όπως αυτή του Γάλλου Προέδρου Μακρόν, ο οποίος θεωρεί ως βασικό μάθημα για τα γαλλικά Λύκεια τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά (grec-latin). Η χώρα μας έχει δικαίωμα και υποχρέωση να πρωταγωνιστήσει στη ανάδειξη της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς της Ευρώπης. Όλοι μαζί να αντισταθούμε στην τάση υποβάθμισης των Ανθρωπιστικών Σπουδών.

Ευρώπη σημαίνει σεβασμός στις δημοκρατικές διαδικασίες και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να είναι υποψήφιες για ένταξη- έστω και πολύ μακρινή- χώρες με καθεστώτα που έχουν αυταρχικές και καταπιεστικές τάσεις, όπως η Τουρκία. Και ας μην λησμονούμε ότι ο σεβασμός στα δικαιώματα του Ανθρώπου- και όχι οι υπερβολές των δικαιωματιστών- θεμελιώνεται, πολλούς αιώνες πριν από τον Διαφωτισμό, στα κείμενα των Πατέρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Αντλώντας χυμούς από τις ρίζες της η Ευρώπη θα αξιοποιήσει καλύτερα τις προκλήσεις του μέλλοντος.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 5.1.2024

Καλή Χρονιά με υγεία και ειρήνη! Να τολμήσουμε κάποιες προβλέψεις για την καινούργια χρονιά που έρχεται; Ομολογώ ότι έχει καταστεί δύσκολο έργο μετά από την αποτυχία των διεθνολόγων να προβλέψουν την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, τη νέα ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή και άλλα γεγονότα.

Πάντως θα καταγράψω μόνο τρία σημεία, τα οποία θεωρώ  πιθανά. Έτσι για να τηρήσουμε το έθιμο των προβλέψεων.

Στον τομέα των εθνικών θεμάτων στο επίκεντρο θα είναι η Κύπρος και μάλιστα 50 χρόνια από την εισβολή του τουρκικού στρατού (Αττίλας 1 και 2).  Πιστεύω ότι θα κορυφωθεί η προσπάθεια της Τουρκίας να επιτύχει έστω και από μία χώρα τη διεθνή αναγνώριση του ψευδοκράτους των Τουρκοκυπρίων. Είναι  δηλωμένη η πρόθεση αυτή στο πλαίσιο της τουρκικής ιδέας για δύο κράτη, ίσον Συνομοσπονδία με τουρκικό έλεγχο στη Μεγαλόνησο. Οι χώρες στις οποίες στρέφεται η Άγκυρα είναι κυρίως οι μουσουλμανικές και οι λεγόμενες Τουρκογενείς και Τουρκόφωνες.

Από τον ευρύτερο μουσουλμανικό χώρο θεωρώ πιθανή την αναγνώριση από το Πακιστάν. Άλλωστε ήταν η μόνη χώρα που αναγνώρισε το ψευδοκράτος, όταν ανακηρύχθηκε τον Νοέμβριο του 1983, αλλά υπαναχώρησε λόγω της διεθνούς πίεσης και των αποφάσεων του ΟΗΕ. Από τις χώρες του Οργανισμού των Τουρκόφωνων (και Τουρκογενών) χωρών πιθανόν να δυσκολευτεί ο Ερντογάν να βρει ανταπόκριση. Έχουμε το πρόσφατο παράδειγμα του Καζακστάν, το οποίο αρνήθηκε να καλέσει τον Τουρκοκύπριο ψευδοπρόεδρο Ερσίν Τατάρ στη συνάντηση του Οργανισμού των Τουρκόφωνων και Τουρκογενών Κρατών (Organization of Turkic States).

Η άρνηση του Καζακστάν οφείλεται στις καλές σχέσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο. Δεν είναι τυχαίο ότι προ ολίγων ημερών ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης αποφάσισε το άνοιγμα Πρεσβείας της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Καζακστάν.

Θα φανεί περίεργο, αλλά ο κίνδυνος βρίσκεται εντός των ευρωπαϊκών τειχών. Ο Ούγγρος Πρωθυπουργός Ορμπάν μετέχει ως παρατηρητής στον Οργανισμό των Τουρκόφωνων και Τουρκογενών Κρατών, διότι η ουγγρική γλώσσα έχει κοινές ρίζες με την τουρκική. Δηλώνει φανατικός υποστηρικτής του Ερντογάν και είναι το «άτακτο παιδί» της Ευρώπης. Δεν χάνει ευκαιρία να φωτογραφίζεται μπροστά από τη σημαία του ψευδοκράτους! Το Κυπριακό Υπουργείο Εξωτερικών έχει κάνει σχετικό διάβημα διαμαρτυρίας προς την Ουγγαρία.

Η δεύτερη πρόβλεψη αναφέρεται στο γενικότερο ευρωπαϊκό πλαίσιο: Το μεταναστευτικό πρόβλημα θα οδηγήσει και άλλες κυβερνήσεις να λάβουν αυστηρότερα μέτρα. Επίσης θα επηρεάσει την ψήφο των πολιτών στις Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024 στρέφοντας την Ευρώπη σε μία πιο συντηρητική και εθνοκεντρική κατεύθυνση. Εθνικό κράτος, σύνορα, κριτική στην πολυπολιτισμικότητα, θα είναι στοιχεία που θα παραμείνουν στην επικαιρότητα. Βεβαίως πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί σε όσους υπόσχονται άμεσες και εύκολες λύσεις. Θυμίζω ότι στην Ιταλία εξελέγη η κυρία Μελόνι που υποσχέθηκε λύση στο μεταναστευτικό, αλλά τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησής της αυξήθηκε η εισροή μεταναστών. Τελικά ζήτησε τη βοήθεια της Ευρ. Ένωσης!

Τρίτη πρόβλεψη: Σε διεθνές επίπεδο το μόνο  βέβαιο είναι η συνεχής άνοδος της Ινδίας. Είναι η ανερχόμενη νέα Υπερδύναμη, στρατιωτική, οικονομική, τεχνολογική, πληθυσμιακή κ.ά. Είναι χρήσιμο να βελτιώσουμε τις ήδη καλές σχέσεις μας με αυτή τη χώρα.

Θυμίζω  και δύο σημαντικά γεγονότα της Ελληνικής Επαναστάσεως: Το 2024 συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Καταστροφή της Κάσου (7 Ιουνίου 1824) και από την Καταστροφή των Ψαρών (21-22 Ιουνίου 1824).

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 30.12.2023

Καλά Χριστούγεννα! Τις Άγιες αυτές ημέρες όλοι θυμόμαστε τις παραδόσεις του λαού μας. Όλες, όμως, οι τοπικές παραδόσεις εντάσσονται στη μεγάλη, την πανελλήνια παράδοση. Την κληρονομιά που βιώνουμε έστω και αν δεν το συνειδητοποιούμε. Κάποιοι την μελέτησαν και την ερμήνευσαν με λόγο ποιητικό  αυτή τη μεγάλη Ελληνική παράδοση. Ένας εκ των κορυφαίων εκφραστών της ήταν και ο Νομπελίστας ποιητής, δοκιμιογράφος και διπλωμάτης  Γιώργος Σεφέρης (1900-1971).

Στις 10 Δεκεμβρίου συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από την τελετή απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Σεφέρη από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών. Αξίζει να θυμηθούμε μία ιστορική φράση του από την ομιλία που εκφώνησε στις 10.12.1963 στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης:

“Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που την χαρακτηρίζει είναι ότι διαδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να  μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται κάθε τι ζωντανό, μα δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα….”.

Παράδοση για τον Σεφέρη είναι η γλώσσα. Είναι και η γεωγραφική εξάπλωση και η οικουμενική διάσταση του Ελληνισμού. Γνωρίζει καλά τη Μικρά Ασία ως πρόσφυγας Μικρασιάτης και ο ίδιος. Γνώρισε τη Βόρειο Ήπειρο ως Πρόξενος στην Κορυτσά. Αγάπησε τον Ελληνισμό της Κύπρου και του αφιέρωσε ολόκληρη συλλογή ποιημάτων (Κύπρον οὗ μέ ἐθέσπισεν).

Καταγράφει ο Σεφέρης στο έργο του τη μακρά  διαχρονία του Ελληνικού Έθνους. Παράδοση είναι η Αρχαία Ελλάδα με τους ποιητές και τους φιλοσόφους της. Τους διαβάζει, τους κατανοεί, τους αναφέρει συχνά.

Σέβεται την Ορθοδοξία, μελετά τα κείμενα, την Αγιογραφία και την Υμνογραφία. Το βλέπουμε χαρακτηριστικά στο ποίημά του για τον Άγιο Νεόφυτο της Κύπρου (Νεόφυτος ο Έγκλειστος Μιλά).

Εκτιμά την αξία του Βυζαντινού Πολιτισμού και περιγράφει με συγκίνηση τις υπόσκαφες Εκκλησίες της Καππαδοκίας και την τεχνοτροπία των εικόνων.

Διαβάζει με συγκίνηση τα Απομνημονεύματα των ηρώων του 1821 και θεωρεί δάσκαλό του τον Στρατηγό Μακρυγιάννη. Ο Σεφέρης βρίσκει γοητευτική και διδακτική την γραφή του αγωνιστή από τη Φωκίδα. Τον αναφέρει πολύ συχνά. Ουσιαστικά ο Γιώργος Σεφέρης ανέδειξε την ελληνορθόδοξη παράδοση του λαού μας, την οποία εκπροσωπεί ο Μακρυγιάννης με το ιδιόρρυθμο και ενίοτε παραπονεμένο ύφος του.

Ο Σεφέρης διαβάζει τον Διονύσιο Σολωμό, θαυμάζει τον Κωστή Παλαμά. Διαπιστώνει ότι η αξία των μεγάλων λογοτεχνών  μας είναι η βαθιά γνώση τους για τη συνέχεια του Ελληνισμού. Η επίδραση που δέχονται και από τους Αρχαίους και από τους Βυζαντινούς και από τους Νεομάρτυρες της Τουρκοκρατίας και από τους Αγωνιστές των Νεωτέρων χρόνων.

Όποιοι ενδιαφέρονται για την παιδεία  ας διαβάσουν την ομιλία που εκφώνησε ο Σεφέρης στις 11.12.1963 στους Σουηδούς συγγραφείς. Τονίζει την ενότητα του ελληνικού πνεύματος από τον Όμηρο μέχρι τους νεώτερους δημιουργούς.

Ορθοδοξία, γλώσσα, ελευθερία, διαχρονικός Ελληνισμός: Είναι η παράδοσή μας, η οποία και σήμερα μπορεί να εμπνεύσει τους σύγχρονους Έλληνες. Αυτή η παράδοση ενέπνευσε τον Σεφέρη. Μία παράδοση, η οποία σέβεται το παρελθόν, αλλά δίνει απαντήσεις και στα σύγχρονα προβλήματα.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 23.12.2023

Στο πλαίσιο της πρόσφατης επίσκεψης του  Προέδρου Ερντογάν στην Αθήνα ακούσθηκε σε τηλεοπτικές συζητήσεις η πρόταση για τη συγγραφή κοινού βιβλίου Ιστορίας Ελλάδος-Τουρκίας. Οι οπαδοί της πρότασης πιστεύουν ότι θα βελτιωθεί το κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αν διδάσκονται οι μαθητές στην Ελλάδα και στην Τουρκία ένα κοινό βιβλίο για τη νεώτερη Ιστορία.

Θεωρώ λανθασμένη την πρόταση έστω κι αν προέρχεται από καλοπροαίρετα πρόσωπα. Και εξηγώ γιατί.

Πρώτον. Η πρόταση αυτή επιμερίζει εξ ίσου την ευθύνη του ψυχρού κλίματος στην Ελλάδα και στην Τουρκία  Παραβλέπει γεγονότα όπως είναι η τουρκική κατοχή στην Κύπρο, το Casus Belli, ο νέος Οθωμανισμός και πολλές άλλες τουρκικές προκλήσεις. Ουσιαστικά η πρόταση απαλλάσσει την Τουρκία από μεγάλο μέρος των ευθυνών της.

Δεύτερον. Επικαλούνται οι οπαδοί του κοινού βιβλίου την αντίστοιχη εμπειρία της συγγραφής βιβλίου Ιστορίας για τους μαθητές των γαλλικών και γερμανικών σχολείων. Υπάρχει όμως μία ουσιαστική διαφορά. Η σημερινή Γερμανία έχει παραδεχθεί και έχει καταδικάσει τα εγκλήματα του Χίτλερ και του Ναζισμού. Στα σχολεία τα παιδιά μαθαίνουν ότι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα είναι εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητος και ότι η ιδεολογία που τα δημιούργησε δεν πρέπει να αναβιώσει. Αντιθέτως η σημερινή Τουρκία δεν έχει καταδικάσει τη Γενοκτονία των Ελλήνων, των Αρμενίων και άλλων Χριστιανών από τους Οθωμανούς και τους Νεοτούρκους. Υπάρχει κίνδυνος ένα κοινό βιβλίο να σβήσει από τη Μνήμη μία Γενοκτονία και μάλιστα τώρα που συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την Ανταλλαγή των Πληθυσμών.

Τρίτον. Για να γραφεί ένα κοινό βιβλίο πρέπει να υπάρχει μία στοιχειώδης σύμπτωση απόψεων σε ορισμένα κρίσιμα θέματα. Εκ των πραγμάτων δεν υπάρχει τέτοια σύμπτωση. Εμείς θεωρούμε την Ελληνική Επανάσταση ως απελευθερωτική, ενώ η τουρκική ιστοριογραφία τη καταγράφει ως μία εξέγερση ξυπόλητων ρέμπελων, οι οποίοι τόλμησαν να αμφισβητήσουν τον Σουλτάνο. Τι θα γράφει το κοινό βιβλίο για τα Σεπτεμβριανά του 1955; Πώς θα χαρακτηρίζει την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974; Παράνομη εισβολή και κατοχή, όπως την αναγνωρίζει ο ΟΗΕ και  η Ελλάς, ή ως “ειρηνευτική επιχείρηση”, όπως είναι η επίσημη τουρκική ορολογία;

Τέταρτον. Η διπλωματία των σχολικών βιβλίων δοκιμάσθηκε και απέτυχε. Θυμίζω το πολυσυζητημένο βιβλίο του “συνωστισμού”, το οποίο παραγγέλθηκε με το ΦΕΚ της 13.3.2003 και εμφανίσθηκε στα σχολεία μετά από 3 χρόνια, δηλαδή κατά την περίοδο 2006-2007. Ορισμένοι Έλληνες επιστήμονες υιοθέτησαν την εσφαλμένη άποψη ότι θα βελτιωθούν οι σχέσεις με τη γείτονα αν ξεχάσουμε τους ήρωες και τους μάρτυρες και αν εξωραΐσουμε την Τουρκοκρατία και τη Γενοκτονία. Η άλλη πλευρά ουδόλως ανταποκρίθηκε. Τα τουρκικά σχολικά βιβλία παρέμειναν  εθνικιστικά και γενικότερα αυξήθηκαν οι προκλήσεις εκ μέρους της Άγκυρας. Ευτυχώς το επίμαχο βιβλίο αποσύρθηκε. Είναι αφέλεια να πιστεύουν κάποιοι ότι η Τουρκία θα αλλάξει πολιτική αν εμείς ξεχάσουμε τον Αθανάσιο Διάκο και τον Άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης.

Άλλωστε  και η Γαλλία που έχει άριστες  σχέσεις με τη σημερινή Γερμανία προσέχει τους συμβολισμούς και σέβεται την ιστορία της. Όταν εξελέγη για την πρώτη πενταετία ο Πρόεδρος Μακρόν, πριν επισκεφθεί επισήμως το Βερολίνο κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο των εκτελεσθέντων κατά τη Γερμανική Κατοχή Γάλλων αντιστασιακών.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 16.12.2023

Ήλθε, άκουσε, μίλησε και απήλθε. Ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν είπε λίγα κατά τις επίσημες δηλώσεις του και ας ξεκινήσουμε με αυτές.

Διαφωνώ με όσα είπε για τον καταυλισμό προσφύγων στο Λαύριο. Ουσιαστικά κατηγόρησε την Ελλάδα ότι υποθάλπει την τρομοκρατία, εννοώντας τους Κούρδους. Ενώ η Χαμάς κατά τον Ερντογάν είναι απελευθερωτικό κίνημα!

Διαφωνώ με την επιμονή του να αναφέρεται σε τουρκική μειονότητα στη Θράκη. Ορθώς τον διόρθωσε ο Έλληνας Πρωθυπουργός θυμίζοντας τη Συνθήκη της Λωζάννης και τη Σύμβαση Ανταλλαγής των Πληθυσμών. Τα κείμενα που υπεγράφησαν το 1923 αναφέρονται σε μουσουλμανική (θρησκευτική) μειονότητα στη Θράκη και σε ελληνική (εθνική) μειονότητα στην Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο.

Διαφωνώ με τη μονομερή θεώρησή του για την σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. Θεωρεί αποκλειστικά υπεύθυνο το Ισραήλ, αθωώνοντας ουσιαστικά τη Χαμάς για την τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου. Η ελληνική θέση είναι η ορθή: Το Ισραήλ έχει το δικαίωμα νομίμου αμύνης σεβόμενο, όμως,  τους αμάχους και το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο.

Διαφωνώ με τη δήλωσή του ότι μεταξύ των στοιχείων που μας συνδέουν είναι ο κοινός πολιτισμός. Η Ιστορία δεν επιβεβαιώνει αυτόν τον ισχυρισμό. Ποιον πολιτισμό εκφράζει η τουρκική εμμονή να μην αναγνωρίζει τη Γενοκτονία των Ελλήνων, των Αρμενίων και άλλων Χριστιανικών κοινοτήτων;

Διαφωνώ και με άλλες απόψεις του Τούρκου Προέδρου και όχι μόνο με αυτά που είπε στις επίσημες δηλώσεις. Επί παραδείγματι, στη συνέντευξή του στην Καθημερινή της 6.12.2023, τόνισε ότι δεν θα μας απειλήσουν αν δεν απειλήσουμε  εμείς. Ποιες θεωρεί ελληνικές προκλήσεις και απειλές; Μήπως εννοεί το νόμιμο δικαίωμα να εξοπλίζουμε τα νησιά μας που έχουν απέναντί τους τη Στρατιά του Αιγαίου; Και η επιχείρηση εργαλειοποίησης των μεταναστών που έγινε από την Άγκυρα τον Φεβρουάριο του 2020 πως δικαιολογείται; Είχε προκαλέσει η Ελλάς;

Ο Ερντογάν δεν μιλά μόνο με τα λόγια, αλλά και με τα έργα. Υπάρχουν τουρκικές κινήσεις, οι οποίες γίνονται εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων και δεν έχει υπάρξει καμία ενημέρωση. Για παράδειγμα θυμίζω τα έργα που γίνονται στην περιοχή της Αδριανούπολης για εκτροπή και αξιοποίηση ορισμένων ποσοτήτων των υδάτων του Έβρου. Πιθανόν να έχουν στόχο  την άρδευση τουρκικών χωραφιών, ίσως όμως να υπάρχουν και  άλλες σκοπιμότητες. Έχει ενημερωθεί επισήμως η ελληνική πλευρά;

Χαίρομαι διότι ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε σαφώς ότι το Κυπριακό δεν μπαίνει στο ράφι και ότι δεν δεχόμαστε τις λύσεις που ονειρεύεται η Τουρκία. Η Ελλάς οφείλει να παρακολουθεί με προσοχή τις τουρκικές δηλώσεις περί δύο κρατών, αλλά και τις ενέργειες του κατοχικού Αττίλα στη Μεγαλόνησο (Αμμόχωστος, ουδέτερη ζώνη κ.ά.). Ο Ελληνισμός είναι ενιαίος και δεν μπορεί να γίνει η οποιαδήποτε σοβαρή συζήτησή αν δεν τοποθετηθεί το Κυπριακό στην ορθή βάση του: Είναι πρόβλημα εισβολής και κατοχής. Δεν είναι μία απλή διαμάχη μεταξύ δύο εθνικών κοινοτήτων.

Σε τελευταία ανάλυση ας μην μας αποπροσανατολίζει η εμφάνιση του Τούρκου Προέδρου στην Αθήνα. Τα προβλήματα παραμένουν. Και ο νεο-οθωμανισμός παραμένει η κυρίαρχη ιδεολογία. Η Τουρκία του Ερντογάν πιστεύει ότι είναι μία μεγάλη περιφερειακή δύναμη, διεκδικεί την ηγεσία των Σουνιτών μουσουλμάνων και θεωρεί την Ελλάδα ως εμπόδιο σε διάφορα σχέδιά της.

Παραμένω επιφυλακτικός ως προς την ειλικρίνεια του Ερντογάν.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 9.12.2023