Άρθρα

Δύο τάσεις επηρέασαν κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια την αντιμετώπιση της Τουρκίας από τη χώρα μας. Η πρώτη τάση μπορεί να ονομασθεί «ο κατευνασμός του θηρίου» και διαπνέεται από φόβο και υποχωρητικότητα. Η δεύτερη τάση μας καλεί να υποτιμούμε την Τουρκία λόγω των προβλημάτων της. Θεωρώ και τις δύο απόψεις λανθασμένες.

Η πρώτη σχολή σκέψης μάς καλούσε να βοηθήσουμε  την Τουρκία να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι εκφραστές της έκαναν απαράδεκτες υποχωρήσεις και αναγνώρισαν «ζωτικά συμφέροντα της Τουρκίας» στο Αιγαίο. Πρότειναν να αλλάξουμε τα σχολικά βιβλία Ιστορίας και να αθωώσουμε τους Οθωμανούς και τους Νεοτούρκους για τα εγκλήματά τους. Διαστρέβλωσαν την Ιστορία μας για «να μην ενοχλούμε τους Τούρκους».  Χόρευαν ζεϊμπέκικα με μία τουρκική κυβέρνηση, η οποία είχε Αντιπρόεδρο τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αρχηγό του ακραίου Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης.

Η πολιτική αυτή απέτυχε. Οδήγησε σε αποθράσυνση της Τουρκίας. Σήμερα στην Ευρώπη ουδείς συζητεί σοβαρά για το ενδεχόμενο εντάξεως της Τουρκίας στην Ε.Ε. Όσο δε για τα σχολικά βιβλία η γείτων χώρα ακολουθεί  εθνικιστική κατεύθυνση.

Η άλλη τάση μάς καλεί να θεωρήσουμε αποτυχημένο τον Ερντογάν. Προβάλλει τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας, χαρακτηρίζει φαιδρούς τους πολιτικούς ηγέτες της και υπόσχεται ότι σύντομα η Τουρκία θα υποστεί διάφορες ταπεινώσεις και καταστροφές.

Θεωρώ εσφαλμένη αυτή την υποτίμηση της Τουρκίας. Ο Ερντογάν είναι ακόμη ισχυρός στο εσωτερικό, αλλά και αν φύγει από την εξουσία οι διάδοχοί του, ασχέτως ιδεολογίας, πιθανόν να είναι εξ ίσου ή ακόμη πιο επιθετικοί έναντι της Ελλάδος. Η τουρκική λίρα όντως κατρακυλά, αλλά υπάρχει και μία πολύ ισχυρή παραοικονομία, η οποία στηρίζει αφανώς την οικονομία. Παρά τα προβλήματά της η Τουρκία παραμένει ένας υπολογίσιμος παράγοντας στην περιοχή. Δεν είναι περιφερειακή υπερδύναμη, όπως θα ήθελαν οι ηγέτες της, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι στρατιωτικά και γεωπολιτικά αμελητέα.

Μεταξύ φόβου και υποτίμησης η πραγματιστική αντιμετώπιση, η οποία ακολουθήθηκε από σοβαρούς πολιτικούς, υπαγορεύει ενδυνάμωση της αμυντικής μας θωράκισης, αξιοποίηση των ευρωπαϊκών και διεθνών στηριγμάτων μας, καθώς και συνεργασίες με χώρες όπως είναι η Αίγυπτος, το Ισραήλ κ.ά.

Στο πλαίσιο αυτό θεωρώ επιτυχή την αντιμετώπιση από την κυβέρνηση το Κυριάκου Μητσοτάκη της απόπειρας μεθοδευμένης εισβολής μεταναστών από τον Έβρο πέρσι. Επίσης πιστεύω ότι ήταν έξυπνη κίνηση ή πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού στη Λιβύη. Στις ορθές κινήσεις εντάσσεται και η προχθεσινή απάντηση του Νίκου Δένδια στον Μεβλούτ Τσαβούσογλου.

Η αξιοπιστία της ελληνικής διπλωματίας θα κριθεί σε δύο εβδομάδες στην  Πενταμερή Διάσκεψη για την Κύπρο υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Αν η Τουρκία επιμείνει για λύση δύο κρατών δεν πρέπει να συνεχίσουμε τη συζήτηση. Αν δεχθούμε τη νομιμοποίηση των τετελεσμένων της εισβολής του 1974 θα γκρεμίσουμε ό,τι καλό οικοδομήσαμε στον τομέα της αποτροπής.

Η Ελλάς και η Κύπρος βρίσκονται στο  σταυροδρόμι των ενεργειακών δρόμων και μάλιστα ανάμεσα σε δύο σημαντικά στενά θαλάσσια περάσματα. Το πολύτιμο για όλους Σουέζ, που έκλεισε για λίγες ημέρες και όλη η Υφήλιος ταράχθηκε. Και τον Βόσπορο, πέρασμα πλοίων από τον Εύξεινο προς τη Μεσόγειο, που τον θυμηθήκαμε λόγω των σχεδίων για τη Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης. Ας αξιοποιήσουμε τη στρατηγική θέση μας!

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 17.4.2021

Για να τιμήσουμε τα 200 χρόνια από τη Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821 αξίζει να θυμηθούμε αυτούς που προετοίμασαν το έδαφος διαφυλάσσοντας τη Χριστιανική Πίστη, την εθνική συνείδηση και την ελληνική γλώσσα. Επιλέγω πέντε φωτεινούς φάρους, οι οποίοι φώτισαν το Γένος κατά τα σκοτεινά χρόνια της δουλείας.

1. ΑΓΙΟΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ

Στόν χειμαζόμενο από την τουρκική κατάκτηση Ελληνισμό έστειλε η Θεία Πρόνοια μία μεγάλη μορφή κατά τον 16ο αιώνα. Πρόκειται για τον Άγιο Δαμασκηνό Στουδίτη, τον οποίο η Εκκλησία μας τιμά στις 27 Νοεμβρίου. Κληρικός, λόγιος,  μαχητικός Ορθόδοξος, συγγραφεύς θαυμαστών βιβλίων, σοφός, σεμνός και ασκητικός, ο Δαμασκηνός υπήρξε άριστος Ποιμενάρχης στις δύο Επισκοπές όπου τον απέστειλε το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Πρώτα στην Επισκοπή Λητής και Ρεντίνης (σημερινή Μητρόπολη Λαγκαδά) και στη συνέχεια στην Μητρόπολη Ναυπάκτου και Άρτης, όπως ονομαζόταν τότε.

Ο Δαμασκηνός γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη μάλλον το 1520. Σπόυδασε στην Κωνσταντινούπολη και είχε δάσκαλο τον διάσημο στην εποχή του Θεοφάνη Ελεαβούλκο Νοταρά. Συνδέθηκε με την ιστορική Μονή Στουδίου, γι’ αυτό και ονομάσθηκε Στουδίτης. Συνεργάσθηκε στενά με σπουδαίους Πατριάρχες όπως ο Μητροφάνης, ο Ιωάσαφ Β΄ ο Μεγαλοπρεπής  και ο Ιερεμίας ο Τρανός. Εξελέγη Επίσκοπος Λητής και Ρεντίνης το 1560 και η χειροτονία του έγινε στη Θεσσαλονίκη και μάλιστα στον γνωστό Ναό της Ροτόντας, σήμερα Ναό του Αγίου Γεωργίου. Λόγω της Τουρκοκρατίας ο Μητροπολιτικός Ναός της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης είχε μετατραπεί σε τζαμί και για ένα διάστημα ως Μητροπολιτικός Ναός εχρησίμευσε η Ροτόντα, γνωστή τότε  ως Ναός των Αρχαγγέλων.

Ο Δαμασκηνός υπήρξε πραγματικός δάσκαλος του υποδούλου Γένους. Ο 16ος αιώνας ήταν μία σκοτεινή περίοδος με διώξεις των Χριστιανών από τους Οθωμανούς δυνάστες, εξισλαμισμούς,  ταπεινώσεις, απαγορεύσεις και άλλα δεινά. Η Ορθόδοξη Εκκλησία αγωνίσθηκε να διατηρήσει όχι μόνον την Πίστη, αλλά και τη γλώσσα και την εθνική ταυτότητα. Όποιος εξισλαμιζόταν, έλεγαν ότι τούρκεψε. Με απλά λόγια: Όποιος χανόταν για την Ορθοδοξία χανόταν και για τον Ελληνισμό. Ο Δαμασκηνός είχε πλήρη συνείδηση των δυσκολιών και των ευθυνών. Έδωσε βάρος στη Χριστιανική και στην ελληνοπρεπή παιδεία.

Το πιο διάσημο και πολυδιαβασμένο έργο του εγράφη όταν ο Δαμασκηνός ήταν απλός υποδιάκονος. Έχει τον τίτλο: «Θησαυρός Δαμασκηνού του υποδιακόνου και Στουδίτου του Θεσσαλονικέως, μετά της προσθήκης εν τω τέλει και ετέρων επτά λόγων ψυχωφελετάτων και της εξηγήσεως του Πάτερ ημών». Το βιβλίο περιέχει 36 αγιολογικούς, πανηγυρικούς και ηθικούς λόγους, γραμμένους σε γλώσσα κατανοητή από τον απλό λαό. Ο Θησαυρός μεταφράσθηκε σε όλες σχεδόν τις γλώσσες των Βαλκανίων και ωφέλησε τα μέγιστα τους Ορθοδόξους, οι οποίοι έπρεπε να σταθούν όρθιοι απέναντι στο καταπιεστικό Οθωμανικό Ισλάμ και στις προπαγάνδες των Δυτικών Χριστιανών.

2. ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΛΟΥΚΑΡΙΣ

Ὁ Κύριλλος Λούκαρις γεννήθηκε στό Ἡράκλειο τῆς Κρήτης τό 1572 καί σπούδασε στή Βενετία καί στήν Πάδοβα τῆς Ἰταλίας. Ἀπεστάλη ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στή νότιο Ρωσία, Μολδαβία, Οὐκρανία καί Πολωνία γιά νά ἐργασθεῖ κατά τῆς Οὐνίας. Τό 1601 διεδέχθη στόν θρόνο τῆς Ἀλεξανδρείας τόν σοφό Πατριάρχη Μελέτιο Πηγᾶ. Τόν Νοέμβριο τοῦ 1620 ἐξελέγη Οἰκουμενικός Πατριάρχης στήν Κωνσταντινούπολη. Οἱ ραδιουργίες τῶν ξένων θρησκευτικῶν προπαγανδῶν τόν κατέστησαν ὕποπτο στά μάτια τῶν Τούρκων, οἱ ὁποῖοι τόν στραγγάλισαν στίς 27 Ἰουνίου 1638. Γιά τίς θεολογικές του διατριβές ἔχουν γραφεῖ πολλά καί ἀφήνω τό θέμα αὐτό στούς εἰδικούς. Θά ἤθελα ὡς μελετητής τῆς Ἱστορίας καί τῆς ἐθνικῆς μας ταυτότητας νά μείνω περισσότερο στήν ἐθνική ἀφύπνιση τῶν ὑποδούλων, τήν ὁποία ἐπιχειρεῖ ὁ Λούκαρις μέ τά δυό περίφημα κείμενα τοῦ 1616, γραμμένα σέ γλώσσα δημώδη της ἐποχῆς ἐκείνης. Ἔχουν σήμερα ἰδιαίτερη ἀξία αὐτά τά κείμενα, διότι ἀπό τούς διαστρεβλωτές τῆς ἱστορίας μας ἀμφισβητεῖται ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Λέγουν, δηλαδή, ὅτι κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας δέν ὑπῆρχε ἑλληνική ἐθνική συνείδηση καί ὅτι ὁ δυτικός Διαφωτισμός τόν 18ο αἰῶνα μᾶς δίδαξε ὅτι εἴμαστε Ἕλληνες!

Ἀφήνω νά τούς ἀπαντήσει ὁ μαχητικός Ἱεράρχης. Παραθέτω αυτούσιο κείμενο τοῦ Λουκάρεως με τίτλο «Διάλογος βραχύς μεταξύ Ζηλωτῆ καί Φιλαλήθη» καί ἐπιλέγω τό ἀκόλουθο χαρακτηριστικό ἀπόσπασμα, στό ὁποῖο φαίνεται ἡ δυναμική ἀπόκρουση τῆς προπαγάνδας τῶν Ἰησουιτῶν καί ἡ ἄρρηκτη σύνδεση Ὀρθοδοξίας καί Ἑλληνισμού:

«Πρέπον εἶναι , ὦ ἄνδρες Ἕλληνες καί τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας γνήσια παιδία, ἄν ἴσως (λέγω) καί ἤμασθεν ξεπεσμένοι ἀπό βασιλείαν καί ἀπό πλούτη καί ἀνάπαυσες ὅπου ἔχει ὁ κόσμος, νά μήν προδώσωμεν κατά τήν εὐγένειαν τῆς ψυχῆς μας… Ἐνθυμηθῆτε, ἄνδρες Ἕλληνες, τούς περασμένους καιρούς καί θέλετε ἰδεῖ ὅτι κανένα καιρόν οἱ Λατίνοι τοῦ γένους μας φίλοι δέν ἤτονε. Ὁ Πάπας καί οἱ ὑπερασπισταί του πάντοτε ἤσαν ἐχθροί του γένους μας, πάντοτε τήν ἀπώλειαν τῆς βασιλείας μας ἤθελαν…. Δία τοῦτο ὅταν σᾶς λέγουσι «ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης καί τῆς Κωνσταντινουπόλεως εἶναι μία καί δέν εἶναι ἀνά μέσον μας διαφορά» , μέ κακήν διάθεσίν σᾶς τό λέγουν διότι αὐτοί ὅλοι, καί Γεζουίται καί Φράροι, εἰς τά βιβλία τά βιβλία ὁπού γράφουν καί εἰς ταίς διδαχαίς ὁπού κάμνουν, ἡμᾶς τούς Ἕλληνας μᾶς κράζουν σχισματικούς καί αἱρετικούς ἀποστάτας καί κάθε ἄλλον κακό ὄνομα…».

Ὁ Λούκαρις χρησιμοποιεῖ τόν ὄρο «ἡ  βασίλεία μας»  γιά νά ὑποδηλώσει τήν Βυζαντινή Αὐτοκρατορία (Ρωμανία), ἀποδεικνύοντας ὅτι οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες αἰσθάνονταν συνεχιστές καί κληρονόμοι της. Τόν ὅρο Φράροι χρησιμοποιεῖ γιά τούς Ρωμαιοκαθολικούς μοναχούς ἀπό τήν γαλλική λέξη freres= ἀδελφοί. Τονίζω μέ ἔμφαση τή χρήση τοῦ ἐθνικοῦ ὀνόματος Ἕλληνες, διότι ἀπαντᾶ σέ ἐκείνους οἱ ὁποῖοι σταματοῦν τόν Ἑλληνισμό στό τέλος τῆς κλασσικῆς Ἑλλάδος καί τόν ξαναβρίσκουν γύρω στό 1780!

3. ΗΛΙΑΣ ΜΗΝΙΑΤΗΣ

Ο Ηλίας Μηνιάτης γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφλληνίας το 1669. Ήταν υιός του ιερέως Φραγκίσκου Μηνιάτη και της πρεσβυτέρας του Μαρεζίας. Σε ηλικία δέκα ετών, το 1679, εισήλθε ως τρόφιμος στο Φλαγγινιανόν Φροντιστήριον των Ελλήνων της Βενετίας όπου διέπρεψε στα θεολογικά και φιλοσοφικά γράμματα. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του η σχολική Εφορεία (επιτροπή) τον διόρισε καθηγητή των ελληνικών μαθημάτων επί τρία έτη και έτσι απέκτησε αγαθή φήμη. Παράλληλα προς τη διδασκαλία εξελίχθηκε σε άριστο ιεροκήρυκα. Οι Κεφαλλονίτες και οι Ζακυνθηνοί πληροφορήθηκαν τα διδακτικά και ρητορικά του τάλαντα και τον κάλεσαν να μορφώσει τους νέους των Επτανήσων, όπου εργάσθηκε επί ένδεκα έτη. Το 1696- 1698 κήρυξε τον Θείο Λόγο στην Ενετοκρατούμενη Κέρκυρα. Η παρουσία του στα Ιόνια νησιά τόνωσε το φρόνημα των κατοίκων, οι οποίοι είχαν να αντιμετωπίσουν την αντιορθόδοξη προπαγάνδα των Ενετών.. Έζησε επτά χρόνια στην Κωνστντινούπολη, όπου τα κηρύγματά του απέσπασαν την επιδοκιμασία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το 1710 εξελέγη Μητροπολίτης Κερνίκης και Καλαβρύτων της Πελοποννήσου. Απεβίωσε στην Πάτρα την 1.8.1714 από άγνωστη αιτία σε ηλικία μόλις σαρανταπέντε ετών.

Πιστεύω ότι αξίζει να παραθέσω λίγες φράσεις από ένα ιστορικό κήρυγμά του στη Βενετία με αφορμή την εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόικου. Ο Μηνιάτης με γλαφυρή γλώσσα, κατανοητή και σήμερα, ικετεύει την Θεοτόκο να ελευθερώσει τους ταλαιπωρουμένους Έλληνες και παρουσιάζει, με την παράθεση ονομάτων Αγίων και πόλεων, την αντίληψή του για τα πνευματικά όρια του Ελληνισμού. Αν και την εποχή εκείνη χρησιμοποιείτο και ο όρος Ρωμηός για να υποδηλώσει τον Ορθοδόξο Έλληνα, ο Μηνιάτης εμμένει στη χρήση των όρων Ελλάς και Έλλην, υπογραμμίζοντας την πίστη του στη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού. Αντιγράφω από το βιβλίο του αειμνήστου καθηγητού Κωνσταντίνου Σκουτέρη «Κείμενα του Νέου Ελληνισμού» (έκδοση Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1971):

« Έως πότε πανακήρατε Κόρη, το τρισάθλιον γένος των Ελλήνων έχει να ευρίσκεται εις τα δεσμά μιάς ανυποφέρτου δουλείας;….. Ας σε παρακινήσωσιν αι φωναί και αι παρακλήσεις των Αγίων σου, όπου ακαταπαύστως φωνάζουσιν από όλα τα μέρη της τρισθλίου Ελλάδος. Φωνάζει ο Ανδρέας από την Κρήτη, φωνάζει ο Σπυρίδων από την Κύπρον, φωνάζει ο Ιγνάτιος από την Αντιόχειαν, φωνάζει ο Διονύσιος από τας Αθήνας, φωνάζει ο Πολύκατρπος από την Σμύρνην, φωνάζει η Αικατερίνα από την Αλεξάνδρειαν, φωνάζει ο Χρυσόστομος από την βασιλεύουσαν πόλιν και δείχνοντάς σου την σκληροτάτην τυραννίαν των αθέων Αγαρηνών, ελπίζουσιν από την άκραν σου ευσπλαγχνίαν, του Ελληνικού γένους την απολύτρωσιν. Αποδέξου, λοιπόν, Παναγία, τα δάκρυά μας, τα οποία σημαδεύουσι το μυστήριον, όπου εις εσέ ετελειώθη. Διότι καθώς τα δάκρυα τρέχουσιν χωρίς βλάψιμον των ομμάτων (ματιών), έτσι και ο θείος Λόγος έτρεξεν από την καθαράν σου μήτραν χωρίς βλάψιμον της παρθενίας σου…» .

4. ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ

Στις 24 Αυγούστου 1779 στο Κολικόντασι της τουρκοκρατούμενης τότε Βορείου Ηπείρου απαγχονίσθηκε με εντολή του Κουρτ Πασά ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Πατροκοσμάς όπως κατεγράφη στη συνείδηση του λαού μας. Ξεκίνησε από το Μέγα Δένδρο της Αιτωλίας, δίπλα από το Θέρμο, την αρχαία πρωτεύουσα της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Έμαθε γράμματα σε κρυφά και φανερά σχολειά και κατέληξε στο Άγιον Όρος, στη Μονή Φιλοθέου. Με τις ευλογίες των εκάστοτε Οικουμενικών Πατριαρχών εξήλθε από τον Άθωνα τουλάχιστον τρεις φορές και περιόδευσε τα περισσότερα μέρη του Ελληνισμού για να αποτρέψει τους εξισλαμισμούς. Ιδιαιτέρως έντονη παραμένει η μνήμη του στην Ήπειρο και στη Δυτική Μακεδονία. Δίδασκε με τον απλό λόγο του, την ασκητική ζωή του, με τις προφητείες του για την απελευθέρωση του Γένους, με το πάθος του για την κοινωνική δικαιοσύνη, με τον ζήλο του για την Ελληνορθόδοξη Παιδεία. Από τα πρώτα χρόνια μετά το μαρτύριό του αναγνωρίσθηκε ως Άγιος από τον λαό μας και η αγιοκατάταξή του επισημοποιήθηκε το 1961 από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο πρώτος βιογράφος του είναι ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο περίφημο «Νέον Μαρτυρολόγιον», το οποίο εξεδόθη το 1799.

Τα σύγχρονα σχολικά βιβλία έχουν την τάση να αγνοούν τον Άγιο Κοσμά ή να τον παρουσιάζουν σαν έναν δυτικού τύπου Διαφωτιστή. Όμως ο Πατροκοσμάς δεν είχε την παραμικρή επιρροή από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, ο οποίος άλλωστε αμφιβητούσε τον Χριστιανισμό. Ο Άγιος Κοσμάς δεν άνοιγε απλώς σχολεία, αλλά τόνιζε ότι το σχολείο είναι προθάλαμος της Εκκλησίας. Η επιτυχημένη προσπάθειά του να σταματήσει τους εξισλαμισμούς βοήθησε την επιβίωση του Έθνους, διότι εκείνη την εποχή όποιος χανόταν για την Ορθοδοξία χανόταν και για τον Ελληνισμό. Ο εξισλαμισμένος τούρκευε, γινόταν φανατικός ανθέλληνας, γι’ αυτό και έχει μείνει ως αρνητική για το Γένος μας έννοια ή λέξη «γενίτσαρος» . Η παιδεία, στην οποία πίστευε ο Άγιος Κοσμάς, δεν ήταν μία απλή κατάρτιση και εκμάθηση τεχνοκρατικών γνώσεων, όπως θα ήθελαν σήμερα ορισμένοι. Αλλά μιλούσε για μία Παιδεία, η οποία πρωτίστως θα δια-μορφώνει ανθρώπους, θα διαπλάθει ανθρωπίνους χαρακτήρες.

Από το σπουδαίο κείμενο «Το Άγιον Όρος και η παιδεία του Γένους μας» , το οποίο συνετάγη και εξεδόθη από την Ιερά Μονή Ιβήρων, πρώτα το 1994 και βελτιωμένο το 2003, παραθέτουμε ορισμένες εύστοχες επισημάνσεις για τις διδαχές του Πατροκοσμά: «… Ανοίξτε σχολεία ελληνικά. Να βάλετε όλοι σας, για να σπουδάζουν όλα τα παιδιά, χωρίς να πληρώνουν. Να μάθουν τα παιδιά την ελληνική γλώσσα, για να ξεσκεπάσουν όλα τα μυστήρια της ζωής και της Εκκλησίας μας, που είναι εκεί κρυμμένα. Από το σχολείον μανθάνομεν το κατά δύναμιν τί είναι Θεός, τί είναι Αγία Τριάς, τί είναι άγγελοι, αρχάγγελοι, τί είναι δαίμονες, τί είναι παράδεισος, τί είναι κόλασις, τί είναι αμαρτία, αρετή. Από το σχολείον μανθάνομεν τί είναι Αγία Κοινωνία, τί είναι Βάπτισμα, τί είναι το Άγιον Ευχέλαιον, ο τέλειος γάμος, τί είναι ψυχή, τί είναι κορμί… το σχολείον ανοίγει τες εκκλησίες, το σχολείον ανοίγει ατ μοναστήρια. Ανίσως και δεν ήτανε σχολεία, πού ήθελα εγώ να μάθω να σας διδάσκω;…. Είναι αληθινός επαναστάτης, ανανεωτής των πάντων. Κρίνει τον πλούσιο που δεν δίνει στον φτωχό. Διοργανώνει δωρεάν παιδεία. Σέβεται τη γυναίκα. Βλέπει ότι την καταπιέζουν. Φανερώνεται πραγματικός υπερασπιστής της. Ρίχνει όλους στο φιλότιμο».

5. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ

Γεννήθηκε τό 1749 στή Νάξο (τό κοσμικό ὄνομά του ἦταν Νικόλαος Καλλιβρούτσης) καί ἐκοιμήθη στίς 14 Ἰουλίου 1809 στό κελλί τῶν Σκουρταίων κοντά στίς Καρυές τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Σπούδασε στήν περίφημη Εὑαγγελική Σχολή τῆς Σμύρνης καί ἔμαθε ἄριστα ὅλες τίς μορφές τῆς Ἑλληνικής γλώσσας, ὅπως ἐπίσης τή Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τίς Φυσικές Ἐπιστῆμες, τά Λατινικά καί τά Γαλλικά. Εἶχε θαυμαστή μνήμη καί σέ πολλά συγγράμματά του, ὅπως τό Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον, παραθέτει φράσεις ἀπό Ἀρχαίους συγγραφεῖς καί ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, χωρίς νά χρησιμοποιεῖ βοηθήματα ἀλλά ἀξιοποιῶντας τή μνήμη του. Θεωρεῖται ἐκ τῶν κορυφαίων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων τῆς περιόδου τῆς Τουρκοκρατίας. Ἡ μνήμη του τιμᾶται στίς 14 Ἰουλίου.

Πέραν τῶν πολλῶν πνευματικῶν καί ψυχωφελῶν συγγραμμάτων του ὁ Ἅγιος Νικόδημος προσέφερε σημαντική ὑπηρεσία στήν ἐπιβίωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί στή διαφύλαξη τῆς ἐθνικῆς ταυτότητος καί αὐτογνωσίας. Μία πτυχή τῆς ἐθνικῆς προσφορᾶς του εἶναι καί ἡ χρήση ὅλων τῶν μορφῶν τῆς διαχρονικῆς γλώσσας μας. Ὁ Ἅγιος ἔγραφε καί τά Ἑλληνικά τοῦ Ὁμήρου καί τά Ἑλληνικά τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τή δημώδη τῆς ἐποχῆς του. Ἀπέδειξε μέ τήν εὐρυμάθειά  του ὅτι ὁ Ἑλληνισμός συνεχίζει τήν ἀδιάκοπη πορεία του μέσα στούς αἰῶνες μέ κύρια ἀπόδειξη τήν ἑνιαία Ἑλληνική γλῶσσα. ¨Η Ἑλληνική εἶναι ἡ ἴδια γλῶσσα ἐπί αἰῶνες. Ἀλλάζει ἡ γραμματική, ἀλλάζουν κάποιες καταλήξεις, ἀλλά οἱ περισσότερες λέξεις καί οἰ ρίζες τῶν λέξεων παραμένουν ἴδιες. Ὁ Ἅγιος ἀποτελεῖ χαρακτηριστικό παράδειγμα τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ καλή γνώση τῆς Ἀρχαίας καί τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἑλληνικῆς βοηθεῖ στήν ὀρθή χρήση καί τῆς καθομιλουμένης.

Ὁ Νάξιος λόγιος καί μοναχός ἀπέδωσε στό Ὅμηρικό Ἡρωικό  Ἑξάμετρο τήν εὐαγγελική περικοπή πού ἀναγιγνώσκεται στόν Ἑσπερινό τῆς Ἀγάπης, τήν ἡμέρα τοῦ Πάσχα. Χρησιμοποίησε δηλαδή κατά τρόπο ἔντυπωσιακό τόν γλωσσικό τύπο τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν γιά νά μεταγλωττίσει τήν περικοπή. Διερωτῶμαι εἰλικρινῶς: Πῶς κατόρθωναν τά φτωχά Ἑλληνόπουλα ἐπί Τουρκοκρατίας, μέ ἕνα τριμμένο ράσο καί ἕνα κερί γιά νά φωτίζονται, χωρίς ἀνέσεις καί Ἠλεκτρονικούς Ὑπολογιστές, καί μάθαιναν ἄριστα ὅλες τίς γλωσσικές μορφές τῆς ἑλληνικῆς ἀπό τόν Ὅμηρο μέχρι τήν ἐποχή τους, ἐνῶ σήμερα πτυχιοῦχοι Πανεπιστημίου δυσκολεύονται νά βάλουν μία δασεῖα ἤ μία περισπωμένη;

Ἡ κορυφαία ἐθνική προσφορά τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου πιστεύω ὅτι εἶναι ἡ συγγραφή τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου. Πρόκειται γιά ἕνα βιβλίο, τό ὁποῖο περιλαμβάνει τό συναξάρι (βίο και μαρτύριο) 87 ἀγωνιστικῶν μορφῶν πού προτίμησαν νά θυσιασθοῦν παρά νά ἀλλαξοπιστήσουν. Αὐτοί εἶναι οἱ Νεομάρτυρες, οἱ πρῶτοι ἀντιστασιακοί τῆς δουλείας. Παράλληλα μέ τό Κρυφό Σχολειό καί τούς κλεφταρματολούς, οἱ ταπεινοί αὐτοί ἀγωνιστές τῆς Πίστεως καί τοῦ Γένους, μέ τήν προσευχή τους καί τήν Ὁμολογία τους «εἶμαι Χριστιανός, δέν τουρκεύω» ἄνοιξαν τόν δρόμο γιά τή λευτεριά, στερέωσαν τήν ἑλληνορθόδοξη συνείδηση, ἔδωσαν μαρτυρία Χριστοῦ καί Ἑλλάδος, τόνωσαν τό φρόνημα τῶν ἀδελφῶν τους, μείωσαν καί περιόρισαν τούς ἐξισλαμισμούς. Μέ τό βιβλίο του αὐτό, τό ὁποῖο φέρει ἡμερομηνία 1794, ἀλλά ἐτυπώθη στήν Βενετία τό 1799, ὁ Ἅγιος Νικόδημος τολμᾶ κάτω ἀπό τή μύτη τοῦ κατακτητῆ νά δώσει μήνυμα ἀντιστάσεως, νά καλλιεργήσει ἐλπίδα Ἀναστάσεως ψυχικῆς καί ἐθνικῆς, νά προτείνει καί σέ ἄλλους νά μιμηθοῦν τούς Νεομάρτυρες.

ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Ιανουαρίου 2021

104 Τούρκοι απόστρατοι Ναύαρχοι καταγγέλλουν τον Ερντογάν ότι με την κατασκευή του Καναλιού της Κωνσταντινούπολης μήκους 45 χιλομέτρων, σκοπεύει να αποδεσμευθεί από τη Συνθήκη του Μοντραί του 1936. Ο Τούρκος Πρόεδρος τους κατηγορεί για απόπειρα πραξικοπήματος και συλλαμβάνει αρκετούς, ενώ δηλώνει ότι παραμένει πιστός στη Σύμβαση του Μοντραί. Τι σημαίνουν για την Ελλάδα όλα αυτά;

Πρώτον. Η Σύμβαση του Μοντραί κατήργησε  τα άρθρα της Σύμβασης της Λωζάννης περί αποστρατιωτικοποιημένων νησιών. Η Τουρκία με το Μοντραί απέκτησε δικαίωμα εξοπλισμού της Ίμβρου, της Τενέδου και των Λαγουσών νήσων. Επίσης η Ελλάδα απέκτησε το δικαίωμα να έχει στρατό στη Λήμνο και στη Σαμοθράκη. Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών αποδέχθηκε τη στρατιωτικοποίηση των δύο νησιών μας, όταν μιλούσε στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση για την κύρωση της Σύμβασης. Σήμερα η Τουρκία λησμονεί αυτές τις δηλώσεις και θεωρεί παράνομη την αμυντική ενίσχυση της Λήμνου και της Σαμοθράκης. Αν αρχίσει η συζήτηση για απομάκρυνση της Τουρκίας από τις προβλέψεις του Μοντραί, τότε θα ενταθεί η τουρκική πίεση προς τη χώρα μας ώστε να απομακρυνθεί ο στρατός από τα δύο νησιά.

Δεύτερον. Όπως εξηγεί ο Καθηγητής (και νυν υφυπουργός) Άγγελος Συρίγος στο βιβλίο του: Ελληνοτουρκικές Σχέσεις, με τη Σύμβαση του Μοντραί η Τουρκία ελέγχει τη διάβαση ξένων πλοίων από τα στενά του Βοσπόρου, αλλά η Σύμβαση θεσπίζει ευνοϊκή μεταχείριση των Παρευξείνιων χωρών. Αν τώρα υποθέσουμε ότι η Τουρκία κατασκευάσει το Κανάλι της Κωνσταντινούπολης και αναγγείλει την προσωρινή παύση λειτουργίας του Βοσπόρου π.χ. για περιβαλλοντικούς λόγους (ή ό,τι άλλο τέχνασμα σκεφθεί) τότε ακυρώνονται τα προνόμια των χωρών που έχουν παράλια στον Εύξεινο. Όλοι θα ζητούν την τουρκική άδεια  και θα καταβάλλουν το σχετικό αντίτιμο για να περνούν από το νέο Κανάλι.

Τρίτον. Ο Συρίγος θυμίζει ότι τα πολεμικά πλοία μπορούν να περνούν ελεύθερα από τον Βόσπορο μόνον αν είναι μικρά ή ελαφρώς εξοπλισμένα. Για τα βαρειά πολεμικά της πρώην ΕΣΣΔ και τώρα της Ρωσίας η Τουρκία κάνει εξυπηρετήσεις κατά καιρούς αναλόγως των συμφερόντων της. Πχ το καλοκαίρι του 1976 με την όξυνση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις η Τουρκία επέτρεψε τη διέλευση του σοβιετικού αεροπλανοφόρου «Κίεβ» κατά παράβαση της Συμβάσεως του Μοντραί ως προς το εκτόπισμα. Αν κλείσει ο Βόσπορος (βλέπε ατύχημα τύπου Evergiven στο Σουέζ) τότε όλα τα πλοία θα εξαρτώνται από την τουρκική άδεια για να περάσουν από το κανάλι της Κωνσταντινούπολης. Και η γείτων χώρα θα είναι σε θέση να παίζει με τις Υπερδυνάμεις. Θα μπορούσε π.χ. να πουλήσει εκδούλευση στο ΝΑΤΟ και στις ΗΠΑ ότι θα είναι αυστηρή με τα ρωσικά πολεμικά και έτσι να αναβαθμίσει τη γεωπολιτική θέση της. Ακόμη θα μπορούσε να παίξει και το αντίθετο παιχνίδι για να εκβιάσει τις ΗΠΑ.

Τέταρτον. Η Ελλάδα προσπαθεί να καταστήσει ενεργειακό κόμβο την Αλεξανδρούπολη ώστε να θωρακίσει τη Θράκη. Αν το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης γίνει απαραίτητο για τη τροφοδοσία  ΗΠΑ και Ευρώπης σε φυσικό αέριο, δύσκολα θα επιτεθεί ο οποιοσδήποτε. Δεν αποκλείεται μία από τις στοχεύσεις του Ερντογάν, μέσω του υπερφιλόδοξου καναλιού της Κωνσταντινούπολης, να είναι η προβολή της Τουρκίας ως σημαντικότερου ενεργειακού κόμβου.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 10.4.2021

Πηγή φωτογραφίας: Murat Tueremis /laif.

Την 1^η Απριλίου η Κύπρος εορτάζει την επέτειο του απελευθερωτικού αγώνα του 1955- 1959 με στόχο την Αυτοδιάθεση, δηλαδή την Ένωση με την Ελλάδα. Ο αγώνας  κατά της Βρετανικής αποικιοκρατίας  ήταν η συνέχεια της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 και ανέδειξε ήρωες και Εθνομάρτυρες, τους οποίους πρέπει να προβάλλουμε ως πρότυπα στη νεολαία μας. Δεν είναι  τυχαίο ότι ο Γρηγόρης Αυξεντίου, υπαρχηγός της Εθνικής Οργανώσεως Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ), έπαιξε στο σχολείο τον ρόλο του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού, ο οποίος θανατώθηκε μαρτυρικά στις 9 Ιουλίου 1821. Εξ άλλου πριν από τη θυσία του στη Μονή Μαχαιρά ο Αυξεντίου διάβαζε τα «Ματωμένα Ράσα», ένα βιβλίο  του Σπύρου Μελά για την Ελληνική Επανάσταση.

Την ημέρα της επετείου αυτής επέλεξε σκοπίμως η Τουρκική κρατική τηλεόραση για να αρχίσει τη προβολή μιας σειράς, η οποία θα παρουσιάσει την τουρκική προπαγάνδα για την ανταρσία των Τουρκοκυπρίων του 1963-64. Η ανταρσία κατέληξε στον βομβαρδισμό Ελληνοκυπρίων από τουρκικά αεροπλάνα και στη χάραξη της Πράσινης Γραμμής. Η σειρά θα παρουσιάζει ως αιτίους όλων των κακών τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον Στρατηγό Γρίβα- Διγενή και τους Ελληνοκυπρίους αγωνιστές. Είναι αξιοσημείωτο ότι η διαφημιστική προαναγγελία πλαισιώνεται από επαινετικά σχόλια του Τουρκοκυπρίου ψευδοπροέδρου Ερσίν Τατάρ. Τρεις εβδομάδες πριν απο την Πενταμερή για το Κυπριακό η προπαγάνδα του Ερντογάν αποφασίζει να καλλιεργήσει τον φανατισμό κατά των Ελλήνων.

Μία άλλη είδηση που διαβάζουμε στον Κυπριακό ιστότοπο sigmalive.com μάς διαφωτίζει για το εθνικιστικό και επεκτατικό περιεχόμενο των νέων σχολικών βιβλίων της Τουρκίας. Η προσπάθεια των Ελλήνων αναθεωρητών να αλλάξουν την Ιστορία μας «για να βελτιώσουμε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις» αποθράσυνε τη γείτονα χώρα. Ο δημοσιογράφος Μάρκος Πούλαδος αποκαλύπτει ότι, με εντολή του Ερντογάν, μετά το 2016 τα σχολικά εγχειρίδια έγιναν φορείς του νέου Οθωμανισμού με κύριο στόχο την Ελλάδα.

Το  εγχειρίδιο με τίτλο «Σύγχρονη Τουρκική και Παγκόσμια Ιστορία» εστιάζει σε μειονότητες που αποκαλεί «τουρκικές» όπως στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Συγκεκριμένα, η κατάσταση των Μουσουλμάνων στην περιοχή της Δυτικής Θράκης  βρίσκεται στο μικροσκόπιο. Εδώ το κείμενο δίνει μία παραληρηματική αφήγηση της περιόδου 1960-80 και επικρίνει   την Ελλάδα ότι αφαίρεσε την ιθαγένεια  Ελλήνων υπηκόων, οι οποίοι δηλώνουν ότι έχουν τουρκική καταγωγή. Η Αθήνα κατηγορείται ότι επέβαλε αυθαίρετες απαγορεύσεις στην ίδια ομάδα, χωρίς να τους επιτρέπει αγορά ή ενοικίαση ακινήτων. Η Ελλάδα καταγγέλλεται επίσης στο σχολικό βιβλίο για  εχθρότητα προς την τουρκική γλώσσα και για την δήθεν πολιορκία σε μειονοτικά χωριά. Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να σημειωθεί ότι το πογκρόμ της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 κατά της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία αγνοείται.

Το βιβλίο Γεωγραφίας του 2019 ενημερώνει τους μαθητές για την «Τουρκική λεκάνη πολιτισμού»  [Türk Kültürü Havzası]. Ο τουρκικός πολιτισμός περιγράφεται ως «θάλασσα πολιτισμού» [kültür denizi] που εκτείνεται από την Κεντρική Ασία,  την Αφρική και τα Βαλκάνια, αποτελώντας μια σύνθεση της ζώνης επιρροής του παντουρκισμού και της οθωμανικής κληρονομιάς.

Το νέο πρόγραμμα σπουδών αποδίδει επίσης ιδιαίτερη έμφαση στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επί 5 αιώνες στα Βαλκάνια, με σκοπό την ανάδειξη  της οθωμανικής επιρροής στην περιοχή.

Ας θωρακίσουμε το μέτωπο του Ελληνισμού: Θράκη- Αιγαίο- Κύπρος.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 3.4.2021

πηγή φωτογραφίας: https://www.aa.com.tr/tr

Το 1821 αντιμετωπίσαμε με επιτυχία την Οθωμανική Αυτοκρατορία και κατορθώσαμε να ελευθερώσουμε ένα τμήμα του Ελληνισμού. Το έθνος που προϋπήρχε επί αιώνες δημιούργησε κράτος. Και το μικρό  κράτος έγινε το εφαλτήριο για την απελευθέρωση περισσοτέρων εδαφών με ελληνικούς πληθυσμούς.

Ο εορτασμός των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως μας βρίσκει αντιμέτωπους με τον ίδιο αντίπαλο. Τα πρόσωπα, τα μέσα, οι συνθήκες διαφέρουν, αλλά η κοσμοθεωρία είναι παρεμφερής. Ο Ερντογάν από την πρώτη ημέρα της ανόδου  στην εξουσία εφαρμόζει πιστά και σταθερά το δόγμα του νέου Οθωμανισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι όποτε επισκέπτεται βαλκανικές χώρες αναφέρεται στο οθωμανικό παρελθόν τους. Όταν προ 13 ετών επισκέφθηκε το Σαράγεβο της Βοσνίας είπε χαρακτηριστικά ότι το όνομα είναι Σαράι- Μπόσνα, δηλαδή το Οθωμανικό ανάκτορο της Βοσνίας. Με την ίδια λογική παρεμβαίνει δυναμικά στην Αλβανία και εκπαιδεύει τον στρατό των Σκοπίων, ενώ έχει ανοίξει στρατιωτικά μέτωπα στη Συρία, στη Λιβύη, στον Καύκασο και αλλού.

Η χειρότερη συνταγή για την αντιμετώπιση του νέου Οθωμανισμού είναι η τακτική του κατευνασμού. Αν εμείς υποχωρούμε  στο όνομα των σχέσεων καλής γειτονίας το θηρίο δεν εξημερώνεται, αλλά αποθρασύνεται. Από τη δεκαετία του 1990 έχει ξεκινήσει μία προσπάθεια εξωραϊσμού της Τουρκοκρατίας, με την αφελή δικαιολογία «να βελτιώσουμε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις». Συγκροτήθηκαν επιτροπές ιστορικών από τις δύο χώρες για την αλλαγή των σχολικών βιβλίων, καλλιεργήθηκε η εντύπωση ότι τα δικά μας βιβλία είναι εθνικιστικά, απαλείφθηκαν οι μάρτυρες της Πίστεως και της Πατρίδος και φτάσαμε στο σημείο να αποκαλείται «συνωστισμός»  η γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολής.

Μία μειοψηφία μελετητών της Ιστορίας προσπαθεί να μας πείσει ότι περνούσαν καλά οι πρόγονοί μας επί Τουρκοκρατίας. Μάλιστα δεν θέλουν να μιλούμε για Τουρκοκρατία, αλλά για Οθωμανική διοίκηση, στην οποία υπήρχε ….αρμονική συνύπαρξη θρησκευτικών κοινοτήτων. Όμως οι ιστορικές πηγές βοούν για τα μαρτύρια και τους εξευτελισμούς που υπέστησαν οι Ορθόδοξοι Έλληνες. Σε τελευταία ανάλυση, αν περνούσαν καλά οι πρόγονοί μας, γιατί οργάνωσαν δεκάδες επαναστατικά κινήματα ήδη από την πρώτη δεκαετία μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως;

Μένω λίγο περισσότερο στο όρο Τουρκοκρατία, ο οποίος ενοχλεί. Ιστορικά είναι σωστός. Τον 16ο αιώνα ο Γερμανός φιλέλληνας Μαρτίνος Κρούσιος εξέδωσε την αλληλογραφία του με Έλληνες φίλους του υπό τον τίτλο: TURCOGRAECIA, δηλαδή Τουρκοκρατούμενη Ελλάς. Ο Κρούσιος και γενικότερα οι Δυτικοί Ευρωπαίοι ήξεραν  καλά ότι από τους Τούρκους ταλαιπωρούμαστε. Και τα δημοτικά τραγούδια την αντίθεση των Ελλήνων στην τουρκική σκλαβιά εκφράζουν. Άλλωστε η Οθωμανική Αυτοκρατορία ακόμη και σε διπλωματικά έγγραφα αναφέρεται ως Τουρκία. Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 για την ανεξαρτησία της Ελλάδος προβλέπει την κατάπαυση των συγκρούσεων μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Ορθώς, λοιπόν, κάνουμε λόγο για Τουρκοκρατία έστω κι αν ενοχλούνται οι αναθεωρητές.

Η λογική των εξωραϊστών είναι: Αφού ήταν ανεκτικοί οι Οθωμανοί, άρα και οι νέοι Οθωμανοί είναι φίλοι μας. Και η προέκταση της σκέψης: Ας κάνουμε υποχωρήσεις στην Κύπρο και στο Αιγαίο. Πρόκειται για εσφαλμένη προσέγγιση, η οποία άνοιξε περισσότερο την όρεξη του Ερντογάν.

Ας μην σβήσουμε από τα βιβλία τους Νεομάρτυρες και τους Εθνομάρτυρες. Σ’ αυτούς οφείλουμε την Ελευθερία μας!

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 27.3.2021

Ε Γ Κ Υ Κ Λ Ι Ο Σ   3 0 3 9

Θέ­μα: «Μή­νυ­μα ἐ­πί τῇ Ἑ­ορ­τῇ τοῦ Εὐ­αγ­γε­λι­σμοῦ τῆς Θε­ο­τό­κου καί τῇ συμ­πλη­ρώ­σει δι­α­κο­σί­ων ἐ­τῶν ἀ­πό τῆς Ἑλ­λη­νι­κῆς Ἐ­πα­να­στά­σε­ως τῆς 25ης Μαρ­τί­ου 1821»

«Ἐπί σοί ἤλ­πι­σαν οἱ πα­τέ­ρες ἡ­μῶν, ἤλ­πι­σαν,

καί ἐῤῥύ­σω αὐ­τούς· πρός σέ ἐ­κέ­κρα­ξαν καί ἐ­σώ­θη­σαν,

ἐ­πί σοί ἤλ­πι­σαν καί οὐ κα­τῃσχύν­θη­σαν» (Ψαλ­μός 21ος)

Τέκνα ἐν Κυρίω ἀγαπητά,

«Σή­με­ρον τῆς σω­τη­ρί­ας ἡ­μῶν τό κε­φά­λαι­ον καί τοῦ ἀ­π’ αἰ­ῶ­νος μυ­στη­ρί­ου ἡ φα­νέ­ρω­σις». Ἡ Ὀρ­θό­δο­ξος Ἐκ­κλη­σί­α ἑ­ορ­τά­ζει τόν Εὐ­αγ­γε­λι­σμό τῆς Θε­ο­τό­κου καί ὁ Ἑλ­λη­νι­σμός σύμ­πας, ἐν­τός καί ἐ­κτός Ἑλ­λά­δος, τι­μᾶ τήν Ἐπέ­τει­ο τῶν 200 ἐ­τῶν ἀ­πό τήν ἔ­ναρ­ξη τῆς Με­γά­λης Ἑλ­λη­νι­κῆς Ἐ­πα­να­στά­σε­ως τοῦ 1821.

Πα­ρά τίς δύ­σκο­λες συν­θῆ­κες καί τούς ὑ­γ­ει­ο­νο­μι­κούς πε­ρι­ο­ρι­σμούς, κα­λού­μα­στε ὅ­λοι οἱ Ἕλ­λη­νες ἑ­νω­μέ­νοι νά προ­σευ­χη­θοῦ­με στήν Κυρία Θεοτόκο, Ὑ­πέρ­μα­χο Στρα­τη­γό τοῦ Γένους μας, νά τήν εὐ­χα­ρι­στή­σου­με γιά τό γεγονός τῆς σωτηρίας, τήν ὁποία δι’ Αὐτῆς μᾶς χαρίζει ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός, καθώς καί γιά τήν ἐ­λευ­θε­ρί­α τῆς Πατρίδος μας καί τήν εὐ­ό­δω­ση τοῦ ἐθνι­κοῦ Ἀ­γῶ­νος. Ταυτόχρονα καλούμαστε νά Τήν πα­ρα­κα­λέ­σου­με, ὥστε νά πρεσβεύει στόν Υἱό Της, προκειμένου γρήγορα ν’ ἀ­παλ­λαγοῦμε ἀ­πό τά δει­νά τῆς παν­δη­μί­ας, ἡ ὁ­ποί­α τα­λαι­πω­ρεῖ ὅ­λη τήν ἀν­θρω­πό­τη­τα.

Σή­με­ρα εἶ­ναι ἡ­μέ­ρα Μνή­μης, Τι­μῆς καί Ἐλ­πί­δος. Μνή­μης Ἁ­γί­ων, Νε­ο­μαρ­τύ­ρων, Ἐ­θνο­μαρ­τύ­ρων, Ἡρώ­ων, Ἀγω­νι­στῶν, Δα­σκά­λων τοῦ Γέ­νους, κλη­ρι­κῶν καί λα­ϊ­κῶν, ἀν­δρῶν καί γυ­ναι­κῶν πού ἔ­δω­σαν τά πάν­τα γιά τήν Πα­τρί­δα.

Θυ­μό­μα­στε ἐ­κεί­νους πού προ­ε­τοί­μα­σαν τό ἔ­δα­φος. Ἐ­κεί­νους πού δι­α­φύ­λα­ξαν τήν Πί­στη, τήν γλῶσ­σα καί τήν ἐ­θνι­κή συνεί­δη­ση. Ἐ­κεί­νους πού καλ­λι­έρ­γη­σαν τό ἀ­γω­νι­στι­κό ἦ­θος. Ἐκεί­νους πού δι­α­τή­ρη­σαν τήν ἄ­σβε­στη φλό­γα τῆς ἐλ­πί­δας. Θυ­μό­μα­στε τά λό­για του Ἁ­γί­ου καί Ἐ­θνα­πο­στό­λου Κο­σμᾶ τοῦ Αἰ­τω­λοῦ, ὁ ὁ­ποῖ­ος δί­δα­σκε ὅ­τι θά ἔλ­θει τό πο­θού­με­νον (ἡ ἀ­πε­λευ­θέ­ρω­ση), ἀρ­κεῖ νά κρα­τή­σου­με τήν Χρι­στι­α­νι­κή Πί­στη μας καί τήν ἑλ­λη­νι­κή γλῶσ­σα καί παι­δεί­α.

Τι­μοῦ­με τούς Ἀ­γω­νι­στές τῶν πολ­λῶν προ­ε­πα­να­στα­τι­κῶν κι­νη­μά­των. Τούς ἄν­δρες καί τίς γυ­ναῖ­κες πού ἔ­πε­σαν στούς ἀγῶ­νες τῶν 400 ἐ­τῶν γιά τήν Νό­τιο Ἑλ­λά­δα, ἀλ­λά καί τῶν 500 ἐτῶν γιά τήν Βό­ρει­ο Ἑλ­λά­δα. Τι­μοῦ­με τήν σε­μνό­τη­τα καί τήν μα­χη­τι­κό­τη­τα τῶν με­λῶν τῆς Φι­λι­κῆς Ἑ­ται­ρεί­ας, οἱ ὁ­ποῖ­οι ξε­κί­νη­σαν τό τόλ­μη­μά τους ἀ­νή­με­ρα τοῦ Σταυ­ροῦ στίς 14 Σεπτεμβρίου 1814 καί ὀρ­γά­νω­σαν τήν Ἐ­θνε­γερ­σί­α μέ μυ­στι­κό­τη­τα καί μέ εὐ­φυΐ­α, πα­ρά τό ἀρ­νη­τι­κό δι­ε­θνές πε­ρι­βάλ­λον. Τι­μοῦ­με ὅ­λους ἐ­κεί­νους πού ἔ­χυ­σαν τό αἷ­μα τους στίς μά­χες, στίς πο­λι­ορ­κί­ες, στίς ναυ­μα­χί­ες τῆς Ἑλ­λη­νι­κῆς Ἐ­πα­να­στά­σε­ως. Τι­μοῦ­με τά θύ­μα­τα τῶν Ὁ­λο­καυ­τω­μά­των καί τῶν σφα­γῶν στήν Νά­ου­σα, στήν Χί­ο, στήν Κύ­προ, στίς Κυ­δω­νί­ες, στό Με­σο­λόγ­γι καί ἁ­παν­τα­χοῦ τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ.

Ἐλ­πί­ζου­με καί ὁ­ρα­μα­τι­ζό­μα­στε. Ἐλ­πί­ζου­με νά πα­ρα­μεί­νει ἡ Ἑλ­λά­δα ἐ­λεύ­θε­ρη ἀ­πό κά­θε κα­τα­πί­ε­ση καί ἀ­πει­λή, στηριζόμενη στήν Ἁγία Πίστη τοῦ Χριστοῦ καί στίς δημοκρατικές ἀρχές καί ἀξίες. Ἐ­πι­θυ­μοῦ­με τήν εἰ­ρη­νι­κή συμ­βί­ω­ση μέ ὅ­λους τούς λα­ούς τῆς γῆς, ἀλ­λά δέν εἴ­μα­στε δι­α­τε­θει­μέ­νοι νά ἀ­πεμ­πο­λή­σου­με τά ἐ­θνι­κά μας δί­και­α. Ὅ­σα ἀ­πο­κτή­θη­καν μέ αἷ­μα ἀ­πό τούς προ­γό­νους μας ὀφείλουμε νά τά δι­α­φυ­λά­ξου­με, ὥστε νά πα­ρα­δώ­σου­με στίς νε­ώ­τε­ρες γε­νι­ές τήν Ἑλ­λά­δα ἀ­σφα­λῆ καί ἱκα­νή νά ἀ­να­δεί­ξει τήν πλούσια καί ζῶσα πο­λι­τι­σμι­κή κλη­ρο­νο­μιά της.

Καλούμαστε, λοιπόν, νά πορευθοῦμε μέ τήν ἐλ­πί­δα τοῦ μέλ­λον­τος, ἔχοντας τήν συνείδηση ὅτι τό μέλ­λον εἶναι αὐτό πού δίνει οὐσιαστικό νό­η­μα σέ ὅ­σα προ­η­γή­θη­καν. Ἕνα μέλ­λον πού ἀποκαλύπτει τήν πα­ρου­σί­α τοῦ Θε­οῦ στήν ζω­ή μας. Οἱ πρό­γο­νοί μας, τό 1821, δέν θά εἶ­χαν ἐ­πι­τύ­χει σέ κανέναν ἀγῶνα τους χω­ρίς πί­στη σ’ αὐ­τήν τήν ζων­τα­νή πα­ρου­σί­α τοῦ ὄντως Ζῶντος Θε­οῦ.

Ἡ ἡ­μέ­ρα τοῦ Εὐ­αγ­γε­λι­σμοῦ, ἡ ὁποία τόσα πολλά σηματοδοτεῖ γιά τό λαμπρό μέλλον τῆς πορείας τοῦ ἀνθρώπου στά ἔσχατα, εἶ­χε ἐ­πι­λε­γεῖ ἀ­πό τήν Φι­λι­κή Ἑ­ται­ρεί­α, ἤ­δη ἀ­πό τόν Ὀ­κτώ­βριο τοῦ 1820, γιά τήν ἐ­ξέ­γερ­ση στήν Πε­λο­πόν­νη­σο καί σέ ἄλ­λα μέ­ρη τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ. Τό βε­βαι­ώ­νουν πολ­λοί πρω­τα­γω­νι­στές στά κεί­με­νά τους, μέ πιό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή τήν ἀ­να­φο­ρά τοῦ Θε­ό­δω­ρου Κο­λο­κο­τρώ­νη στήν «Δι­ή­γη­ση Συμ­βάν­των τῆς Ἑλ­λη­νι­κῆς Φυ­λῆς». Ἐ­κεῖ­νοι πού προ­ε­τοί­μα­σαν τήν Ἐ­πα­νάσ­ταση ἤθε­λαν νά συν­δέ­σουν τόν Ἀγῶνα τους γιά τήν ἐλευθερία τῆς Πατρίδος μέ τήν Ὀρ­θό­δο­ξη πίστη καί ζωή, τό πρόσωπο τῆς Πανα­γί­ας μέ τήν σωτηρία τους. Καί στό τρί­το ἔτος τοῦ Ἀ­γῶ­νος, στίς 30 Ἰ­α­νουα­ρί­ου 1823, ἡ Πα­να­γί­α τούς ἔ­δω­σε τό μή­νυ­μα ὅ­τι ὁ Ἀ­γώ­νας θά εὐ­ο­δω­θεῖ. Τό­τε ἀ­κρι­βῶς ἀ­νευ­ρέ­θη μέ θαυ­μα­τουρ­γι­κό τρό­πο ἡ εἰ­κό­να τοῦ Εὐ­αγ­γε­λι­σμοῦ τῆς Θε­ο­τό­κου στήν Τῆ­νο, κα­τό­πιν ὑ­πο­δεί­ξε­ως τῆς μο­να­χῆς Πε­λα­γί­ας, ἤδη Ἁγίας τῆς Ἐκκλησίας μας.

Τέκνα τῆς Ἐκκλησίας μας εὐλογημένα,

Ἔχοντας ὅλα τά προαναφερθέντα στόν νοῦ μας, ἄς ἀ­τε­νί­σου­με μέ αἰ­σι­ο­δο­ξί­α τό μέλ­λον. Ἡ 25η Μαρ­τί­ου 2021 ἄς γί­νει ἡ ἀ­φε­τη­ρί­α καί τό ἐ­φαλ­τή­ριο μί­ας νέ­ας πο­ρεί­ας ὡς πρός τήν σχέση μας μέ τό Γένος καί τήν Πα­τρί­δα μας. Ἄς προ­σπα­θή­σου­με νά συν­δυ­ά­σου­με τήν Χρι­στι­α­νι­κή μας Πα­ρά­δο­ση καί τήν ἱ­στο­ρι­κή μας συ­νέ­χεια μέ τίς ἀ­νάγ­κες τῆς σύγ­χρο­νης ἐ­πο­χῆς. Καί ἄς ξα­να­δι­α­βά­σου­με μέ προ­σο­χή τήν λα­ϊ­κή σο­φί­α τοῦ Στρα­τη­γοῦ Ἰ­ω­άν­νη Μα­κρυ­γιά­ννη, ὁ ὁποῖ­ος συ­νο­ψί­ζει τό νό­η­μα τοῦ Ἀ­γώ­να σέ μί­α σύν­το­μη συ­ζή­τη­σή του μέ τόν Γάλ­λο Ναύ­αρ­χο Δε­ρι­γνύ πρίν ἀ­πό τήν μά­χη μέ τόν Ἰμ­πρα­ήμ στούς Μύ­λους τῆς Ἀρ­γο­λί­δος:

«Ἐ­κεῖ ὁπού ‘φκια­να τίς θέ­σεις εἰς τούς Μύ­λους, ἦρ­θε ὁ Ντερ­νύς νά μέ ἰ­δεῖ».

Μοῦ λέ­γει: «Τί κά­νεις αὐ­τοῦ; Αὐ­τές οἱ θέ­σεις εἶ­ναι ἀ­δύ­να­τες· τί πό­λε­μον θά κά­με­τε μέ τόν Μπρα­ΐ­μη αὐ­τοῦ;»

Τοῦ λέ­γω: «Εἶ­ναι ἀ­δύ­να­τες οἱ θέ­σεις κι ἐ­μεῖς. Ὅ­μως εἶ­ναι δυ­να­τός ὁ Θε­ός ὁπού μᾶς προ­στα­τεύ­ει .­.­.­»­.

Εἴ­μα­στε ἀ­δύ­να­τοι, ἀλ­λά εἶ­ναι δυ­να­τός ὁ Θε­ός μας, δι­δά­σκει ὁ Μα­κρυ­γιά­ννης. Κι ἐμεῖς ἀδύναμοι νιώθουμε καί εἴμαστε, ἀλλά μέ πί­στη στόν Θε­ό, μέ ἐ­πί­γνω­ση τῆς ἱ­στο­ρί­ας μας καί μέ ἐλπίδα στήν Ζωή πού ἔρχεται ἀπό τό μέλλον θά γί­νου­με πιό δυ­να­τοί γιά νά ἀν­τι­με­τω­πί­σου­με τίς δυ­σκο­λί­ες!

Τέ­κνα ἐν Κυ­ρί­ω ἀ­γα­πη­τά,

Γιά μᾶς τούς Ὀρ­θο­δό­ξους, αὐτός ὁ σταθερός προ­σα­να­το­λι­σμός τῆς ἱ­στο­ρί­ας πρός τό μέλλον εἶναι πού με­τα­μορ­φώ­νει καί δί­δει πραγματικό νό­η­μα στόν πα­ρόν­τα και­ρό. Ἀποτελεῖ ἀπάν­τη­ση στό ζή­τη­μα τοῦ θα­νά­του καί γι’ αὐτό ἀ­πο­τυ­πώ­θη­κε μέ ἀπα­ρά­μιλ­λη εὐ­στο­χί­α στό πάντα ἐπίκαιρο ἐπανα­στα­τι­κό σύν­θη­μα τῶν Ἀγωνιστῶν τοῦ 1821 «Ἐ­λευ­θε­ρί­α ἤ Θά­να­τος». Ἡ πί­στη ὅ­τι ἡ ἱ­στο­ρί­α πο­ρεύ­ε­ται ὄ­χι στήν ἐπι­στρο­φή της σέ ἕ­να τέ­λει­ο πα­ρελ­θόν, ἀλ­λά σέ ἕ­να ἐ­σχα­το­λο­γι­κό μέλ­λον τό ὁποῖο τήν ἀνα­μέ­νει καί δέν δύ­να­ται νά ἀ­ναι­ρέ­σει τήν μνή­μη του, ἦταν πού κρά­τη­σε ἀ­προ­σκύ­νη­τους ἐπί 400 χρό­νια τούς προγόνους μας ὑπό τόν ὀθωμανικό ζυγό.

Ἡ ἀ­πε­λευ­θέ­ρω­ση ἀ­πό τήν ὅ­ποι­α κο­σμι­κή σκλα­βιά προ­ϋ­πο­θέ­τει τήν πί­στη ὅ­τι τό πα­ρελ­θόν δέν μπο­ρεῖ νά κα­θο­ρί­ζει τόν ἄν­θρω­πο. Γιά τήν ζωή καί τήν πίστη τῆς Ἐκκλησίας μας, τόν ἄνθρωπο μόνο τό μέλλον μπορεῖ νά τόν καθορίζει. Αὐ­τό εἶ­ναι ἄλ­λω­στε καί τό νό­η­μα τῆς Με­τά­νοι­ας.

Χρόνια πολλά, ἐλεύθερα, ἐν μετανοίᾳ καί χαρᾷ, ἐπ’ ἐλπίδι τοῦ μέλλοντος αἰῶνος!

† Ὁ Ἀθηνῶν  Ι Ε Ρ Ω Ν Υ Μ Ο Σ, Πρόεδρος

† Ὁ Μυτιλήνης, Ἐρεσσοῦ καί Πλωμαρίου Ἰάκωβος

† Ὁ Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου Δημήτριος

† Ὁ Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας Παντελεήμων

† Ὁ Διδυμοτείχου, Ὀρεστιάδος καί Σουφλίου Δαμασκηνός

† Ὁ Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καί Κονίτσης Ἀνδρέας

† Ὁ Ξάνθης καί Περιθεωρίου Παντελεήμων

† Ὁ Ἄρτης Καλλίνικος

† Ὁ Ἰλίου, Ἀχαρνῶν καί Πετρουπόλεως Ἀθηναγόρας

† Ὁ Ζακύνθου Διονύσιος

† Ὁ Κηφισίας, Ἀμαρουσίου καί Ὠρωποῦ Κύριλλος

† Ὁ Νέας Ἰωνίας, Φιλαδελφείας, Ἡρακλείου καί Χαλκηδόνος Γαβριήλ

† Ὁ Γλυφάδας, Ἑλληνικοῦ, Βούλας, Βουλιαγμένης καί Βάρης Ἀντώνιος

Ὁ Ἀρχιγραμματεύς

† Ὁ Ὠρεῶν Φιλόθεος

Ἀκριβές Ἀντίγραφον

Ὁ Ἀρχιγραμματεύς

† Ὁ Ὠρεῶν Φιλόθεος

Με την Ελληνική Επανάσταση του 1821 ένα αρχαίο έθνος δημιούργησε κράτος. Το Έθνος προϋπήρχε επί αιώνες και διατηρήθηκε παρά την υποδούλωση. Η Εθνεγερσία υπήρξε η απόδειξη της διαχρονικής συνέχειας του Ελληνισμού. Η Αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο (Ρωμανία) εμπνέουν και καθοδηγούν τους αγωνιστές, μορφωμένους ή ολιγογράμματους, λαϊκούς και κληρικούς.

«Για τον Χριστό και τον Λεωνίδα» αγωνιζόμαστε, γράφει η προκήρυξη του Σαλώνων Ησαΐα και του Αθανασίου Διάκου, η οποία δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα της Τεργέστης. Τους Τριακόσιους του Λεωνίδα καλεί και ο Διονύσιος Σολωμός να σηκωθούν και να δουν τα παιδιά τους πώς αγωνίζονται. Στον Μαραθώνα και στις Θερμοπύλες αναφέρεται η Προκήρυξη του Αλεξάνδρου Υψηλάντη της 24.2.1821. Εκ του Σπαρτιατικού Στρατοπέδου υπογράφει τα κείμενά του ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης υποδηλώνοντας ότι οι Μανιάτες είναι απόγονοι των Αρχαίων Σπαρτιατών. «Γι’ αυτά πολεμήσαμε»  λέει στους στρατιώτες του ο Ιωάννης Μακρυγιάννης, όταν εκείνοι ήθελαν να πουλήσουν αρχαία αγάλματα σε ξένους. Η Σφραγίδα της Α΄ Εθνοσυνελεύσεως της Επιδαύρου απεικονίζει την Αθηνά. Η Αρχαία Ελλάδα εμπνέει τον Αγώνα.

Αλλά και ο Ορθόδοξος Χριστιανικός πολιτισμός των Βυζαντινών έχει αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στο αγωνιστικό φρόνημα των επαναστατών. Τον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη μαζί με τη φράση «Εν τούτω Νίκα» βάζει  στη σημαία του ο Αλ. Υψηλάντης. Συνεχιστής του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, ο οποίος δεν συνθηκολόγησε, αισθάνεται ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και το τονίζει στον έκπληκτο Βρετανό Πλοίαρχο Χάμιλτον. Τους νόμους των «αειμνήστων ημών Χριστιανών Αυτοκρατόρων», δηλαδή των Βυζαντινών, ζητούν ως δίκαιο εφαρμοστέο στα δικαστήρια οι πληρεξούσιοι (παραστάτες) της Α΄ Εθνικής Συνελεύσεως. Η Κωνσταντινούπολη και η ανάμνηση του βυζαντινού μεγαλείου βρίσκονται στο επίκεντρο της Μεγάλης Ιδέας.

Το Έθνος δεν έπαυσε να υπάρχει. Το Έθνος διαφύλαξε πίστη, γλώσσα, ταυτότητα και ιστορική συνείδηση και επιβίωσε. Μοιάζει με θαύμα. Άλλοι λαοί θα είχαν χαθεί μετά από τόσα δεινά. Αν είχε βασιλεύσει ο Τούρκος στη Δυτική Ευρώπη Χριστιανούς δεν θα έβρισκες μετά από δέκα χρόνια, γράφει ο μαρτυρικός Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις  το 1616. Και συνεχίζει: Ενώ εδώ στην Ελλάδα, μετά  από διακόσια χρόνια που βασανιζόμαστε,  λάμπει ακόμη  η πίστη του Χριστού.

Μας έλεγαν τρελούς, διηγείται ο Γέρος του Μωριά, για την απόφαση που πήραν να λευτερωθούν. Όμως είχαν χρέος απέναντι στις προηγούμενες και στις επόμενες γενιές. Τούς βάραινε η κληρονομιά της Αρχαίας Ελλάδος και του Χριστιανικού Βυζαντίου. Ο Αυτοκράτορας της Νικαίας Άγιος Ιωάννης Βατάτζης είχε ήδη αφήσει βαριά παρακαταθήκη από το 1237, γράφοντας προς τον Πάπα: «Δεν θα πάψουμε ποτέ να μαχόμαστε εναντίον εκείνων που έχουν κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη». Έτσι επιβιώσαμε. Με όραμα και με επιμονή.

Ο Γάλλος συνθέτης Έκτωρ Μπερλιόζ κατάλαβε τα ιδανικά των αγωνιστών πολύ καλύτερα από ορισμένους σύγχρονους αμφισβητίες. Στη σύνθεσή του «Ηρωική σκηνή για την Ελληνική Επανάσταση» παρουσιάζει έναν ήρωα του 1821 να επικαλείται τον Σπαρτιάτη Λεωνίδα και έναν  Ορθόδοξο ιερέα να ζητεί τη βοήθεια του Αγίου Κωνσταντίνου.

Γι’ αυτά πολεμήσανε. Διότι πίστευαν ότι συνεχίζουν τους αγώνες των Σαλαμινομάχων, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Νικηφόρου Φωκά, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Έτσι ελευθερωθήκαμε: «Για τον Χριστό και τον Λεωνίδα». Το 1821 επιβεβαιώνει την αδιάσπαστη  συνέχεια του Ελληνισμού.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 20.3.2021