212 χρόνια συμπληρώνονονται ἐφέτος άπό τήν ὀσιακή κοίμηση τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου. Γεννήθηκε τό 1749 στή Νάξο (τό κοσμικό ὄνομά του ἦταν Νικόλαος Καλλιβρούτσης) καί ἐκοιμήθη στίς 14 Ἰουλίου 1809 στό κελλί τῶν Σκουρταίων κοντά στίς Καρυές τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Σπούδασε στήν περίφημη Εὑαγγελική Σχολή τῆς Σμύρνης καί ἔμαθε ἄριστα ὅλες τίς μορφές τῆς Ἑλληνικής γλώσσας, ὅπως ἐπίσης τή Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τίς Φυσικές Ἐπιστῆμες, τά Λατινικά καί τά Γαλλικά. Εἶχε θαυμαστή μνήμη καί σέ πολλά συγγράμματά του, ὅπως τό Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον, παραθέτει φράσεις ἀπό Ἀρχαίους συγγραφεῖς καί ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, χωρίς νά χρησιμοποιεῖ βοηθήματα ἀλλά ἀξιοποιῶντας τή μνήμη του. Θεωρεῖται ἐκ τῶν κορυφαίων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων τῆς περιόδου τῆς Τουρκοκρατίας. Ἡ μνήμη του τιμᾶται στίς 14 Ἰουλίου.
Πέραν τῶν πολλῶν πνευματικῶν καί ψυχωφελῶν συγγραμμάτων του ὁ Ἅγιος Νικόδημος προσέφερε σημαντική ὑπηρεσία στήν ἐπιβίωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί στή διαφύλαξη τῆς ἐθνικῆς ταυτότητος καί αὐτογνωσίας. Μία πτυχή τῆς ἐθνικῆς προσφορᾶς του εἶναι καί ἡ χρήση ὅλων τῶν μορφῶν τῆς διαχρονικῆς γλώσσας μας. Ὁ Ἅγιος ἔγραφε καί τά Ἑλληνικά τοῦ Ὁμήρου καί τά Ἑλληνικά τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τή δημώδη τῆς ἐποχῆς του. Ἀπέδειξε μέ τήν εὐρυμάθειά του ὅτι ὁ Ἑλληνισμός συνεχίζει τήν ἀδιάκοπη πορεία του μέσα στούς αἰῶνες μέ κύρια ἀπόδειξη τήν ἑνιαία Ἑλληνική γλῶσσα. ¨Η Ἑλληνική εἶναι ἡ ἴδια γλῶσσα ἐπί αἰῶνες. Ἀλλάζει ἡ γραμματική, ἀλλάζουν κάποιες καταλήξεις, ἀλλά οἱ περισσότερες λέξεις καί οἰ ρίζες τῶν λέξεων παραμένουν ἴδιες. Ὁ Ἅγιος ἀποτελεῖ χαρακτηριστικό παράδειγμα τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ καλή γνώση τῆς Ἀρχαίας καί τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἑλληνικῆς βοηθεῖ στήν ὀρθή χρήση καί τῆς καθομιλουμένης.
Ὁ Νάξιος λόγιος καί μοναχός ἀπέδωσε στό Ὅμηρικό Ἡρωικό Ἑξάμετρο τήν εὐαγγελική περικοπή πού ἀναγιγνώσκεται στόν Ἑσπερινό τῆς Ἀγάπης, τήν ἡμέρα τοῦ Πάσχα. Χρησιμοποίησε δηλαδή κατά τρόπο ἔντυπωσιακό τόν γλωσσικό τύπο τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν γιά νά μεταγλωττίσει τήν περικοπή. Διερωτῶμαι εἰλικρινῶς: Πῶς κατόρθωναν τά φτωχά Ἑλληνόπουλα ἐπί Τουρκοκρατίας, μέ ἕνα τριμμένο ράσο καί ἕνα κερί γιά νά φωτίζονται, χωρίς ἀνέσεις καί Ἠλεκτρονικούς Ὑπολογιστές, καί μάθαιναν ἄριστα ὅλες τίς γλωσσικές μορφές τῆς ἑλληνικῆς ἀπό τόν Ὅμηρο μέχρι τήν ἐποχή τους, ἐνῶ σήμερα πτυχιοῦχοι Πανεπιστημίου δυσκολεύονται νά βάλουν μία δασεῖα ἤ μία περισπωμένη;
Τά συγγράμματα τοῦ Ἁγίου εἶχαν Πανελλήνια διάδοση καί ἀπήχηση. Ἡ ἐμμονή στήν Ὀρθοδοξία βοηθοῦσε τόν Χριστιανό νά μήν χάσει τή μοναδική ὁδό γιά τή σωτηρία τῆς ψυχῆς του, ἀλλά ἐπιπροσθέτως βοηθοῦσε τόν Ἑλληνισμό νά μήν χάνει τά παιδιά του. Ἐπί Τουρκοκρατίας ὅποιος χανόταν γιά τήν Ὀρθοδοξία χανόταν καί γιά τόν Ἑλληνισμό. Ὅποιος ἐξισλαμιζόταν εἴτε βιαίως εἴτε ἐκουσίως ἔλεγαν ὅτι «τούρκεψε». Ἔχασε, δηλαδή, καί τή θρησκευτική καί τήν ἐθνική του ταυτότητα. Οἱ ἐξισλαμισμένοι μετετρέποντο σέ φανατικούς γενιτσάρους καί ἀρνητές τῶν πατρώων παραδόσεων καί ἐχρησιμοποιοῦντο ὡς οἱ σκληρότεροι διῶκτες τῶν Ὀρθοδόξων. Πολλά δεινά ὑπέστη τό Γένος μας ἀπό τό μένος τῶν νεοφωτίστων πού ἐξισλαμίζοντο καί ἤθελαν νά ἀποδείξουν τήν ἀφοσίωσή τους στή νέα θρησκεία καί στήν Ὀθωμανική ἐξουσία.
Tό ἔργο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, ὅπως καί τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ, τοῦ Ἁγίου Μακαρίου Κορίνθου καί ἄλλων κληρικῶν τοῦ 18ου αἰῶνος, ἀφ’ ἑνός μέν βοήθησε τήν Ἐκκλησία νά μήν ἀπολέσει καί ἄλλα παιδιά της, ἀφ΄ ἑτέρου δέ βοήθησε τόν ὑπόδουλο Ἑλληνισμό νά περιορίσει τίς ἐθνικές ἀπώλειες, νά μήν βλέπει τά παιδιά του νά ἐξισλαμίζονται.
Ἡ κορυφαία ἐθνική προσφορά τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου πιστεύω ὅτι εἶναι ἡ συγγραφή τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου. Πρόκειται γιά ἕνα βιβλίο, τό ὁποῖο περιλαμβάνει τό συναξάρι (βίο και μαρτύριο) 87 ἀγωνιστικῶν μορφῶν πού προτίμησαν νά θυσιασθοῦν παρά νά ἀλλαξοπιστήσουν. Αὐτοί εἶναι οἱ Νεομάρτυρες, οἱ πρῶτοι ἀντιστασιακοί τῆς δουλείας. Παράλληλα μέ τό Κρυφό Σχολειό καί τούς κλεφταρματολούς, οἱ ταπεινοί αὐτοί ἀγωνιστές τῆς Πίστεως καί τοῦ Γένους, μέ τήν προσευχή τους καί τήν Ὁμολογία τους «εἶμαι Χριστιανός, δέν τουρκεύω» ἄνοιξαν τόν δρόμο γιά τή λευτεριά, στερέωσαν τήν ἑλληνορθόδοξη συνείδηση, ἔδωσαν μαρτυρία Χριστοῦ καί Ἑλλάδος, τόνωσαν τό φρόνημα τῶν ἀδελφῶν τους, μείωσαν καί περιόρισαν τούς ἐξισλαμισμούς. Μέ τό βιβλίο του αὐτό, τό ὁποῖο φέρει ἡμερομηνία 1794, ἀλλά ἐτυπώθη στήν Βενετία τό 1799, ὁ Ἅγιος Νικόδημος τολμᾶ κάτω ἀπό τή μύτη τοῦ κατακτητῆ νά δώσει μήνυμα ἀντιστάσεως, νά καλλιεργήσει ἐλπίδα Ἀναστάσεως ψυχικῆς καί ἐθνικῆς, νά προτείνει καί σέ ἄλλους νά μιμηθοῦν τούς Νεομάρτυρες. Στό προοίμιό του γράφει τά ἑξῆς λόγια πού θά μποροῦσαν νά τοῦ στοιχίσουν βάσανα καί φυλακίσεις δεδομένου ὅτι τό σύγγραμμα διαδόθηκε καί διαβάσθηκε εὐρέως στόν χῶρο τοῦ τουρκοκρατουμένου Ἑλληνισμοῦ: «Κατ’ ἀλήθειαν τοῦτο εἶναι θαῦμα παρόμοιον ὡσάν νά βλέπῃ τινάς (=κάποιος) μέσα εἰς τήν καρδίαν τοῦ χειμῶνος ἐαρινά ἄνθη καί τριαντάφυλλα….. Ἐν τῷ καιρῷ τῆς αἰχμαλωσίας νά βλέπῃ ἐλευθερίαν»!
Ὁ πλήρης τίτλος τοῦ ἔργου εἶναι: «Νέον Μαρτυρολόγιον, ἤτοι Μαρτύρια τῶν νεοφανῶν μαρτύρων τῶν μετά τήν ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως κατά διαφόρους καιρούς καί τόπους μαρτυρησάντων. Συνταχθέντα ἐκ διαφόρων συγγραφέων καί μετ’ ἐπιμελείας ὅτι πλείστως διορθωθέντα, ἐν οἷς καί ἱκαναί ἀκολουθίαι προσετέθησαν». Ἀπό τόν τίτλο διαπιστώνουμε τρία στοιχεῖα: Πρῶτον, ὅτι ὁ Ἅγιος Νικόδημος δίνει γιά πρώτη φοράν τόν ὁρισμό τοῦ ὅρου «Νεομάρτυρες», λέγοντας ὅτι πρόκειται γιά μάρτυρες τῆς Πίστεως πού θανατώθηκαν μετά τήν Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 1453, ὑπονοῶντας ὅτι οἱ δικαστές καί οἱ δήμιοι ἦσαν Ὀθωμανοί Τοῦρκοι. Δεύτερον, ὅτι πῆρε κάποιους βίους Νεομαρτύρων καί ἀπό παλαιότερα Μαρτυρολόγια (π.χ. τοῦ Ἰωνᾶ τοῦ Καυσοκαλυβίτου). Πάντως προσέθεσε πολλές δικές του συγγραφές, μέ χαρακτηριστικό παράδειγμα τόν Βίο καί τό Μαρτύριο τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ (+1779). Τρίτον, ὅτι στό τέλος προσθέτει ὁρισμένες Ἀκολουθίες, τίς ὁποῖες συνέταξε ὁ ἴδιος. Πρόκειται γιά τήν Ἀκολουθία τοῦ Νεομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Βυζαντίου τοῦ ἐν Μυτιλήνῃ ἀθλήσαντος καί γιά τήν Ἀκολουθία ὅλων τῶν Νεομαρτύρων. Στήν Ἀκολουθία αὐτή ὁ Ἅγιος τολμᾶ καί προσθέτει τήν εὐχή νά ἐκδιώξει ὁ Θεός τούς ἀλλοθρήσκους κατακτητές ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη!
Ὁ γνήσιος καί μαχητικός πατριωτισμός τοῦ Ναξίου μοναχοῦ καί συγγραφέως ἐκφράσθηκε μέ τρόπο Ὀρθόδοξο Χριστιανικό καί πνευματικό, ἀλλά πάντως σαφέστατο καί λίαν ὠφέλιμο γιά τό Γένος. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἀγωνίσθηκε γιά νά διαφυλάξει τήν Πίστη, τή γλῶσσα καί τήν ἐλπίδα γιά ἀπελευθέρωση. Ἐκζητοῦμε τή μεσιτεία Του πρός Κύριον τόν Θεόν γιά τή σωτηρία τῆς ψυχῆς μας καί γιά τή διατήρηση τῆς ἐθνικῆς ἐλευθερίας καί ἰδιοπροσωπίας.
