Μία από τις πολλές επετείους του 2014 είναι και η συμπλήρωση εκατό ετών από την εκδημία του Κωνσταντίνου Σάθα, ιστορικού ερευνητού με ειδίκευση στην εποχή της Φραγκοκρατίας και Τουρκοκρατίας. Ο Σάθας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1842 (ή το 1840;) και έζησε από την ηλικία των δύο ετών στο Γαλαξείδι. Σ’ αυτή την πόλη, που έγινε διάσημη για τη ναυτική της τέχνη, διασώζεται το σπίτι του και στο δημοτικό Κοιμητήριο βρίσκεται ο τάφος του. Απεβίωσε το 1914 στο Παρίσι. Η προτομή του κοσμεί μία από τις πλατείες του Γαλαξειδίου.
Ο Σάθας εργάσθηκε για την ανόρθωση του Έθνους μας μετά την απελευθέρωση. Οι ξένες προπαγάνδες οργίαζαν και οι Έλληνες αναζητούσαν τεκμήρια της διαχρονικής συνέχειας τους. Ο Κωνσταντίνος Σάθας βρήκε, μελέτησε και εξέδωσε σε επτά τόμους τη «Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη» με πρωτότυπα κείμενα από συγγραφείς της Βυζαντινής περιόδου και από τα χρόνια της πολλαπλής δουλείας σε Φράγκους και Τούρκους. Κείμενα όπως το Χρονικό του Λεοντίου Μαχαιρά αποδεικνύουν το ελληνορθόδοξο φρόνημα της Κύπρου μας διαμέσου των αιώνων, ενώ τα κείμενα του Καισαρίου Δαπόντε καταγράφουν την ελληνική συνείδηση των Βλαχοφώνων της Μοσχόπολης στη Βόρειο Ήπειρο. Η εύρεση, έκδοση και ο σχολιασμός τέτοιων κειμένων από τον Σάθα ήταν απαραίτητη κατά τον 19ο αιώνα και βοήθησε τους ιστορικούς να τεκμηριώσουν με πηγές αδιαμφισβήτητες την ιστορική πορεία και συνέχεια του Ελληνισμού.
Ο Κωνσταντίνος Σάθας απέδειξε ότι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας δεν έγιναν μόνον δυο -τρεις εξεγέρσεις των Ελλήνων, όπως γράφουν σήμερα μερικά σχολικά βιβλία. Το αδούλωτο φρόνημα των Ορθοδόξων Ελλήνων ( ή Ρωμηών ή Γραικών όπως ελέγοντο τότε) οδήγησε σε ογδόντα τουλάχιστον επαναστάσεις, με τοπικό κυρίως χαρακτήρα. Από τη Χειμάρρα της Ηπείρου μέχρι την Κρήτη και από την Ρούμελη μέχρι την Κύπρο, ο Ελληνισμός καθοδηγούμενος από τον Ορθόδοξο κλήρο βρισκόταν σε συνεχή επανάσταση. Τούτο καταγράφεται στο ογκώδες έργο του Σάθα «Τουκοκρατουμένη Ελλάς», στο οποίο καταγράφει μαρτυρίες για γνωστές και άγνωστες εξεγέρσεις. Συνήθως οι Έλληνες περίμεναν βοήθεια από τους Ρώσους ή τους Βενετούς, αλλά πλήρωναν με εκτελέσεις και εξισλαμισμούς την εγκατάλειψη από τους «συμμάχους». Πόσοι γνωρίζουν σήμερα ότι επί είκοσι χρόνια στα τέλη του 17ου αιώνος η Ανατολική Στερεά ήταν ελεύθερη μετά από την εξέγερση των Επισκόπων, του Θηβών Ιεροθέου και του Σαλώνων (Αμφίσσης) Φιλοθέου; Αυτό ειδικά το βιβλίο του Σάθα, η «Τουρκοκρατουμένη Ελλάς» θα έπρεπε να μελετηθεί από ορισμένους ανιστόρητους ερευνητές της εποχής μας, οι οποίοι προσπαθούν να παρουσιάσουν την Τουρκοκρατία σαν μία περίοδο ευημερίας για τον Ελληνισμό!
Ο Κωνσταντίνος Σάθας τίμησε το Γαλαξείδι, στο οποίο έζησε, εκδίδοντας και καθιστώντας γνωστό για πρώτη φορά το «Χρονικό του Γαλαξειδίου», το οποίο συνέγραψε ο μοναχός Ευθύμιος. Επίσης ο σπουδαίος αυτός ιστοριοδίφης μάς έδωσε σημαντικά στοιχεία για τους Έλληνες Αρβανίτες πολεμιστές, οι οποίοι μετά την Άλωση κατέφυγαν στη Βενετία και στρατολογήθηκαν ως μισθοφόροι. Στο έργο του «Έλληνες Στρατιώται εν τη Δύσει και η αναγέννηση της ελληνικής τακτικής» καταγράφει τον θαυμασμό των Βενετών για τη γενναιότητα των Ελλήνων. Επίσης δίνει μαρτυρίες για την ελληνική συνείδηση και Ορθόδοξη Πίστη των Αρβανιτών (ορθότερα Αρβανιτοφώνων), οι οποίοι παρουσιάσθηκαν στη Γερουσία της Βενετίας, δήλωσαν Έλληνες και Ορθόδοξοι και ζήτησαν να έχουν δικό τους Ναό και δικό τους Κοιμητήριο. Από την επιμονή τους γεννήθηκε η Ελληνική Κοινότητα της Βενετίας, η οποία έλαμψε επί μακρόν.
Το Έθνος και η Επιστήμη οφείλουν πολλά στον Κωνσταντίνο Σάθα, ο οποίος με την προβολή ντοκουμέντων βοήθησε την εθνική μας αυτογνωσία και έδωσε έτοιμο υλικό στους μεγάλους ιστορικούς της εποχής του. Ιστορία είναι η μελέτη των πηγών και όχι τα ιδεολογήματα των ψευδοπροοδευτικών.
Άρθρο μου στην εφημερίδα Δημοκρατία, Τρίτη 1 Ιουλίου 2014.
