Kωνσταντίνος Χολέβας

Η σκέψη μου στρέφεται σε τρεις μορφές εκκλησιαστικών ανδρών που βιώνουν ακόμη τη Σταύρωση αν και βρισκόμαστε σε Αναστάσιμη περίοδο. Αναφέρομαι στον Ελληνορθόδοξο Μητροπολίτη Χαλεπίου της Συρίας κ. Παύλο, στον Συρορθόδοξο Επίσκοπο, ο οποίος απήχθη μαζί του, και στον Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος της Ορθοδόξου Σερβικής Εκκλησίας κ. Ιωάννη, ο οποίος κρατείται αδίκως στις φυλακές του κράτους των Σκοπίων.

Ο Μητροπολίτης Παύλος, αδελφός του Πατριάρχου Αντιοχείας Ιωάννου Ι΄, μαζί με τον Συρορθόδοξο Επίσκοπο έχουν συμπληρώσει ένα ακριβώς χρόνο ως αγνοούμενοι. Στις 22 Απριλίου 2013 απήχθησαν στο συριακό έδαφος από αγνώστους και σήμερα δεν γνωρίζουμε αν βρίσκονται στη ζωή. Προσευχόμαστε και ελπίζουμε να μην έχουν φονευθεί από τους ακραίους ισλαμιστές, οι οποίοι τους απήγαγαν. Η συριακή κρίση έχει προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στη μειονότητα των Ρουμ Ορτοντόξ, δηλαδή στο ποίμνιο του Ελληνορθοδόξου Πατριαρχείου Αντιοχείας. Πρόκειται για ανθρώπους με φιλελληνικά αισθήματα και με συνείδηση βυζαντινής καταγωγής. Μιλούν την αραβική γλώσσα, αλλά στους ναούς και στα μοναστήρια τους χρησιμοποιούν και τα αραβικά και τα ελληνικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Πατριάρχης Ιωάννης Ι , ο οποίος είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και άριστος ελληνομαθής, όπως και ο απαχθείς αδελφός του.

Η Ορθόδοξη παρουσία και γενικότερα οι Χριστιανικές κοινότητες στη Συρία κινδυνεύουν από τις συγκρούσεις μεταξύ του κυβερνητικού στρατού και των δυνάμεων που θέλουν να ανατρέψουν τον Πρόεδρο Άσσαντ. Δεν γνωρίζω πόσο αξιόπιστα είναι τα βίντεο που βλέπουμε στο διαδίκτυο με συγκλονιστικά εγκλήματα εις βάρος Χριστιανών. Πάντως η κατάσταση ακόμη και από ψύχραιμους παρατηρητές περιγράφεται ως δραματική για την Ελληνορθόδοξη και ευρύτερα τη Χριστιανική παρουσία.

Οι Ελληνορθόδοξοι αδελφοί μας ονομάζονται Ρουμ Ορτοντόξ για να θυμίσουν την καταγωγή τους από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, τη Ρωμανία ή αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης (Κωνσταντινουπόλεως). Ο Μητροπολίτης Παύλος που αγνοείται έχει έδρα στο Χαλέπι, αλλά φέρει τον ελληνικό τίτλο Μητροπολίτης Βεροίας για να θυμίζει την Βέροια που ίδρυσαν στην περιοχή οι Μακεδόνες του Μ. Αλεξάνδρου. Ως Μακεδών αισθάνθηκα ευχάριστη έκπληξη όταν επισκέφθηκα τη Μέση Ανατολή, διότι διεπίστωσα ότι και οι Εβραίοι και οι Άραβες ταυτίζουν τη Μακεδονία του Αλεξάνδρου με τον Ελληνισμό και αρνούνται τις διαστρεβλώσεις των Σκοπιανών. Οι Μακεδόνες ίδρυσαν μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου την Μακεδονική Δεκάπολη στα εδάφη, τα οποία σήμερα ανήκουν στη Συρία, στον Λίβανο, στο Ισραήλ και στην Ιορδανία.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Ιωάννης αρνείται να ενταχθεί στη Σχισματική «Μακεδονική Εκκλησία», την οποία ίδρυσε ο άθεος δικτάτωρ Τίτο και έχει ενταχθεί στο Σερβικό Πατριαρχείο. Οι Σέρβοι τού παρεχώρησαν μια μορφή Αυτονομίας αλλά τού έδωσαν τον τίτλο της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος, ώστε να γίνεται σεβαστή η ιστορία της πραγματικής, της ελληνικής Μακεδονίας. Ο Ιωάννης, Διδάκτωρ και αυτός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τρίτη φορά βρίσκεται φυλακισμένος, διότι αρνείται να υποταγεί στην κρατική προπαγάνδα του ψευδομακεδονισμού. Αρνείται τα τεχνητά έθνη και τις σχισματικές εκκλησιαστικές κοινότητες και δηλώνει ότι δεν μπορεί η Εκκλησία του να ονομάζεται « μακεδονική» διότι ο πληθυσμός της πΓΔΜ είναι πολυεθνικός. Με απλά λόγια αρνείται να παίξει το παιχνίδι του σκοπιανού εθνικισμού και ζει μαρτυρικά κλεισμένος πίσω από τα κάγκελλα. Η προσευχή μας και η σκέψη μας είναι στραμμένη στους τρεις αυτούς μάρτυρες της Χριστιανικής Πίστης στον 21ο αιώνα.

Είμαι βέβαιος ότι το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών κάνει ό,τι πρέπει και ό,τι μπορεί για να βοηθήσει τους τρεις σύγχρονους μάρτυρες Επισκόπους. Δηλαδή να εξακριβώσει την τύχη των δύο απαχθέντων και να απελευθερώσει τον Αρχιεπίσκοπο Ιωάννη. Δυστυχώς οι Ισλαμιστές της Συρίας και οι εθνικιστές των Σκοπίων προς το παρόν δεν ανταποκρίνονται. Η προσπάθεια πρέπει να συνεχισθεί!

Το είδαμε και αυτό! Υποψήφια ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Ρομά από τη Θράκη, κόπηκε από το ευρωψηφοδέλτιο διότι εξέφρασε τη διαμαρτυρία της για την πολιτική του τουρκικού προξενείου Κομοτηνής. Αλλος υποψήφιος ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ αρνείται τη διακριτή ταυτότητα των Πομάκων και των Ρομά – Αθιγγάνων και τους βάζει όλους σε ένα τσουβάλι. Συγκλονιστική η κραυγή της Σαμπιχά Σουλεϊμάν, την οποία θυσίασε ο ΣΥΡΙΖΑ συμπλέοντας με τον τουρκικό εθνικισμό. Μίλησε για τον ρατσισμό των δήθεν προοδευτικών και στηλίτευσε τους επαγγελματίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Επί δεκαετίες μια μειοψηφία Ελλήνων πολιτικών και διανοουμένων κατηγορεί τη χώρα μας ότι καταπιέζει μειονότητες. Χρησιμοποιούν τον όρο στον πληθυντικό, ενώ με τη Συνθήκη της Λωζάννης η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζει μόνο μία μειονότητα στην Ελλάδα, τη μουσουλμανική της Θράκης. Οι κατασκευαστές μειονοτήτων χρεώνουν την Ελλάδα με ανύπαρκτες μειονότητες Βλάχων, Μακεδόνων κ.λπ., ενώ στη Θράκη βλέπουν Τούρκους και αρνούνται το δικαίωμα των Πομάκων και των Αθιγγάνων να αυτοπροσδιορισθούν. Περίεργη αντίληψη: Εμένα που κατάγομαι από βλαχόφωνους της δυτικής Μακεδονίας ίσως με θεωρούν «μειονοτικό», ενώ όλοι οι πρόγονοί μου αγωνίσθηκαν για την Ελλάδα, τη Μεγάλη Ιδέα, την Ορθοδοξία και την εθνική μας ταυτότητα. Στους Πομάκους και στους Ρομά της Θράκης μας δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα να έχουν τη γλώσσα τους και την πολιτιστική τους ταυτότητα. Διγλωσσία και υποκρισία στο όνομα των… ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ας σταματήσουν πλέον τα παιχνίδια με τη Θράκη και τη Μακεδονία. Ας σοβαρευτούν, αν μπορούν, οι δήθεν προοδευτικοί και ας διαβάσουν καλύτερα την Ιστορία μας και το διεθνές δίκαιο. Ας προσέξουν τις επιπολαιότητές τους εκείνοι που κατηγορούν τον λαό μας και την κυβέρνησή μας για… εθνικισμό, διότι με τα λάθη τους τροφοδοτούν τον εθνικισμό των Τούρκων και των Σκοπιανών. Ας μελετήσουν προσεκτικά τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος στο βιβλίο του «Το στρατηγικό βάθος» προειδοποίησε προ δέκα ετών ότι η Αγκυρα θα επιχειρήσει να κάνει στη Θράκη ό,τι έκανε και στην Κύπρο.

Οι ανιστόρητες διεκδικήσεις των Σκοπίων και της Τουρκίας τρέφονται από την ηττοπάθεια και τον εθνομηδενισμό μιας μικρής ομάδας που θορυβεί, αλλά πλέον δεν πείθει. Με δημοκρατικό τρόπο πρέπει να αποδείξουμε ότι τους απορρίπτουμε!

Ἡ Μακεδονία ὡς γεωγραφικός, ἱστορικός καί ἐθνολογικός ὅρος εἶναι ἄρρηκτα ταυτισμένη μέ τήν ἱστορία τοῦ Ἑλληνισμοῦ στήν Ἀρχαιότητα καί στό Βυζάντιο. Ἄλλωστε ὁ Ἀλέξανδρος καί οἱ ἐπίγονοί του δημιούργησαν στήν Ἀνατολική Μεσόγειο ἕναν πολιτισμό, ὁ ὁποῖος ὀνομάζεται ἑλληνιστικός καί ἔτσι γίνεται δεκτός στήν διεθνῆ βιβλιογραφία. Ἀκριβῶς διότι ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ὡς Μακεδών, δηλαδή Ἕλλην τοῦ Βορρᾶ, μετέφερε παντοῦ ἑλληνικό πολιτισμό. Ἡ πρώτη φορά στήν ἱστορία πού ἔγινε λόγος γιά ἔθνος «Μακεδόνων» ἦταν γύρω στό 1600. Τότε οἱ Ἕλληνες, οἱ Σέρβοι, οἱ Βούλγαροι καί ἄλλοι βαλκανικοί λαοί ἦσαν ὑπόδουλοι στούς Ὀθωμανούς. Ὁ Παπισμός μέ ὁρμητήριο τά παράλια τῆς Δαλματίας, τά ὁποῖα ἀνῆκαν τότε στήν Βενετία, προσπαθοῦσε νά προσηλυτίσει τούς ὑποδούλους Ὀρθοδόξους. Γιά νά ἑλκύσει τούς Σέρβους καί τούς Βουλγάρους ἕνας Ρωμαιοκαθολικός προπαγανδιστής, ὁ Μάουρο Ὀρμπίνι, ἐπενόησε τήν θεωρία περί Μακεδονικοῦ ἔθνους, τό ὁποῖο ἔχει σλαβικές ρίζες καί εἶναι ἄσχετο πρός τόν Ἑλληνισμό. Τίς καινοφανεῖς αὐτές θεωρίες κατέγραψε στό βιβλίο του «Τό Βασίλειο τῶν Σλάβων», ἀλλά δέν κατόρθωσε νά προσελκύσει σημαντικό ἀριθμό Ὀρθοδόξων.

Ἡ ἑπόμενη προσπάθεια γιά κατασκευή «Μακεδονικοῦ» ἔθνους ἐμφανίσθηκε κατά τήν διάρκεια τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος μεταξύ Ἑλλήνων καί Βουλγάρων στά πρῶτα χρόνια τοῦ 20 ου αἰῶνος. Ἡ Βουλγαρική προπαγάνδα, ἡ ὁποία ἐξεφράζετο ἀπό τήν Σχισματική Ἐκκλησιαστική Ἐξαρχία καί ἀπό ὀργανώσεις ὅπως ἡ Β.Μ.Ρ.Ο. (στά βουλγαρικά σημαίνει Ἐσωτερική Μακεδονική Ἐπαναστατική Ὀργάνωση, δηλαδή Ε.Μ.Ε.Ο.) ἔρριξε ἀρχικά τό σύνθημα ὅτι ἡ Μακεδονία πρέπει νά ἀνήκει στή Βουλγαρία. Κάποια ὅμως παράταξη αὐτονομήθηκε μέσα στούς κόλπους τοῦ Βουλγαρικοῦ κινήματος καί ἔρριξε τό σύνθημα «ἡ Μακεδονία στούς Μακεδόνες». Σκοπός τους ἦταν ἀφ’ ἑνός μέν νά προσελκύσουν καί πληθυσμούς πού δέν εἶχαν βουλγαρική συνείδηση, ἀφ’ ἑτέρου δέ νά συνδυάσουν τό αἴτημα αὐτό μέ κοινωνικά καί ἀγροτικά αἰτήματα ὥστε νά γίνουν πιό δημοφιλεῖς. Οὔτε αὐτοί ἐπέτυχαν κάτι σημαντικό, διότι ἁπλούστατα «Μακεδονικό» ἔθνος οὐδέποτε ὑπῆρξε.

Ὅλες οἱ πηγές τοῦ 19ου καί τῶν ἀρχῶν τοῦ 20οῦ αἰῶνος καταγράφουν στόν χῶρο τῆς ἱστορικῆς Μακεδονίας Ἕλληνες (Ρωμηούς), Σέρβους, Βουλγάρους, Ἕβραίους, Μουσουλμάνους καί ὀλιγάριθμους ρουμανίζοντες. Στήν ἀπογραφή τοῦ Ὀθωμανοῦ Διοικητῆ τῆς περιφερείας Μοναστηρίου Χιλμῆ πασᾶ ἀναφέρονται τό 1904 ὅλες αὐτές οἱ ἐθνότητες στή Μακεδονία, πουθενά ὅμως δέν καταγράφεται ἔστω καί μία μικρή ὁμάδα πού νά ἀνήκει σέ κάποιο «Μακεδονικό» ἔθνος. Ἐπίσης στίς ἀναφορές τῶν Δυτικῶν προξένων τῆς Θεσσαλονίκης πρός τίς Κυβερνήσεις τους γιά τήν βουλγαρική ἐξέγερση τοῦ 1903 ( ἐξέγερση τοῦ Ἤλιντεν, δηλ. τοῦ Προφήτη Ἠλία) δέν ὑπάρχει ἡ παραμικρή ἀναφορά σέ «Μακεδόνες» ὡς λαό μέ ξεχωριστή ταυτότητα.
Κατ’ αὐτήν τήν περίοδο (1903-1908) ἐκτυλίσσεται ἡ ἔνοπλη σύγκρουση μεταξύ Ἑλλήνων καί Βουλγάρων κομιτατζήδων, (δηλαδή μελών του Κομιτάτου) με τό ἀγωνιῶδες ἐρώτημα ποιός θά διαδεχθεῖ τούς Τούρκους στόν ἔλεγχο τῆς Μακεδονίας. Πρόκειται γιά τόν περίφημο Μακεδονικό Ἀγῶνα, στόν ὁποῖο ὁ Ἑληνισμός ἐπικράτησε μέ συντονισμένη προσπάθεια ὅλων τῶν δυνάμεων. Κληρικοί τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἐντόπιοι ἀγωνιστές, διπλωμάτες καί ἀξιωματικοί – ἐθελοντές ἀπό τήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα, ἁπλοί χωρικοί, δασκάλες δεκαοκτάχρονες καί πολλοί ἄλλοι ἔδωσαν τά πάντα κατά τῆς Βουλγαρικῆς προπαγάνδας πού ἐκπορευόταν ἀπό τή Σχισματική Ἐκκλησία , τήν Ἐξαρχία.

Ἡ τρίτη καί σπουδαιότερη προσπάθεια κατασκευῆς τοῦ τεχνητοῦ Μακεδονικοῦ ἔθνους ἔγινε ἀπό τόν κομμουνιστή ἡγέτη τῆς Γιουγκοσλαβίας, τόν Κροάτη Τίτο, ὅταν ἔληγε ὁ Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος (1944). Ὁ Τίτο βλέποντας ὅτι στό νότιο τμῆμα τῆς Γιουγοσλαβίας ζοῦσαν Ἕλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι καί Ἀλβανοί σκέφθηκε νά ἐξουδετερώσει τίς πιθανές διεκδικήσεις τῶν γειτονικῶν του χωρῶν δημιουργῶντας τό ἔθνος τῶν Μακεδόνων καί τήν Σοσιαλιστική Δημοκρατία τῆς Μακεδονίας, ὡς αὐτόνομη ὀντότητα μέσα στό πλαίσιο τῆς Γιουγκοσλαβίας. Ἀξιοποιῶντας τίς ἀστυνομικές, καταπιεστικές καί προπαγανδιστικές μεθόδους πού διαθέτουν τά μονοκομματικά καθεστῶτα ἐπέβαλε πλύση ἐγκεφάλου στόν πληθυσμό καί ἔτσι μετά ἀπό τόσες δεκαετίες οἱ ἄνθρωποι αὐτοί –σέ πολύ μεγάλο ποσοστό- ἔχουν πεισθεῖ ὅτι εἶναι Μακεδόνες ἀπόγονοι τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου. Παράλληλα ἡ σκοπιανή προπαγάνδα ἐργάσθηκε στό ἐξωτερικό προβάλλοντας μία κατασκευασμένη Ἱστορία περί Μακεδονίας καί χρησιμοποιῶντας τήν Σχισματική «Ἐκκλησία τῆς Μακεδονίας», τήν ὁποία οὐδεμία Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀναγνωρίζει..

Τό 1991 μέ τήν διάλυση τῆς Γιουγκοσλαβίας τό ἔθνος-φάντασμα ἀπέκτησε ἀνεξάρτητη κρατική ὀντότητα καί συνεχίζει νά διεκδικεῖ τήν χρήση τοῦ ὀνόματος Μακεδονία κατά τρόπο πού πλαστογραφεῖ τήν Ἱστορία, ἐνῶ προβάλλει ἐδαφικές καί μειονοτικές διεκδικήσεις εἰς βάρος τῆς Ἑλλάδος. Ὁ κίνδυνος φυσικά δέν εἶναι μήπως μᾶς ἐπιτεθεῖ ἕνα φτωχό κρατίδιο, τό ὁποῖο σπαράσσεται ἀπό ἐμφύλιες ἔριδες μεταξύ Σλάβων καί Ἀλβανῶν. Ὁ πραγματικός κίνδυνος εἶναι νά ἀποσυνδεθεῖ διεθνῶς ὁ ὅρος Μακεδονία ἀπό τήν Ἑλλάδα καί τόν Ἑλληνισμό, ὁπότε θά εἴμαστε πλέον ……ὑπόλογοι ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες πού ὀνομάζουμε Μακεδονία τήν Βόρειο Ἑλλάδα.

Εἶναι γνωστό ὅτι τό κράτος πού συνηθίζουμε νά ἀποκαλοῦμε Βυζαντινό οὐδέποτε ἀπεκλήθη ἔτσι ὅσο ὑπῆρχε. Ἡ ὀνομασία Βυζαντινό Κράτος διαμορφώθηκε ἀπό Γερμανούς ἱστορικούς ἕναν αἰῶνα μετά τήν Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, μέ βάση τό ὄνομα Βυζάντιο τῆς ἀρχαίας ἀποικίας τῶν Μεγαρέων, ἐπί τῆς ὁποίας ἐκτίσθη ἡ Κωνσταντινούπολις. Τό πραγματικό ὄνομα τοῦ κράτους ἦταν Ρωμανία. Δηλαδή κράτος μέ πρωτεύουσα τή Νέα Ρώμη – Κωνσταντινούπολη. Τήν ἑρμηνεία τοῦ ὀνόματος μέ πολλές ἱστορικές πηγές πού τό ἀναφέρουν μπορεῖ νά βρεῖ ὁ μελετητής στό βιβλίο τῆς Ἑλένης Γλύκατζη Ἀρβελέρ «Γιατί τό Βυζάντιο». Ἐκεῖ μαθαίνουμε ὅτι οἱ αὐτοκράτορες ἀπένεμαν ἐπαίνους στούς πιστούς κρατικούς λειτουργούς μέ τή φράση: «Διά τούς κόπους οὕς ἐμόχθησας ὑπέρ τῆς Ρωμανίας» (1). Πασίγνωστος εἶναι καί ὁ Ποντιακός θρῆνος γιά τήν Ἅλωση τῆς Πόλης καί γιά τήν ἐλπίδα ἀνασυστάσεως τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας: «Ἡ Ρωμανία πέρασεν, ἡ Ρωμανία πάρθεν, ἡ Ρωμανία κι ἄν πέρασεν ἀνθεῖ καί φέρει κι ἄλλο»!

Ὁ τίτλος τῶν Αὐτοκρατόρων ἦταν «πιστός ἐν Χριστῷ βασιλεύς καί αὐτοκράτωρ Ρωμαίων». Ὁ τίτλος αὐτός δέν εἶχε ἐθνική ἀλλά πολιτειακή σημασία. Θεωροῦσαν ὅτι κρατικά, πολιτειακά συνέχιζαν τό Ρωμαϊκό κράτος καί ἔτσι εἶχαν δικάιωμα νά κυβερνοῦν διαφόρους λαούς. Τό δικαίωμα αὐτό βλέπουμε νά τονίζει στόν ἐπίσημο τίτλο του ὁ Μανουήλ Κομνηνός, ὁ ὁποῖος ἀναγράφεται ὡς ἑξῆς: «Μανουήλ ἐν Χριστῷ τῷ Θεῷ πιστός βασιλεύς ὁ πορφυρογέννητος, Ρωμαίων αὐτοκράτωρ εὐσεβέστατος, ἀεισεβαστός, αὔγουστος, ἰσαυρικός, κελτικός, ἀρμενικός, δαλματικός, οὑγγρικός…. θεοκυβέρνητος κληρονόμος τοῦ στέμματος τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου καί ψυχῇ νεμόμενος τά τούτου δίκαια». (2)

Οὑσιαστικά τούς ἐξυπηρετοῦσε ἡ συνέχιση τῆς χρήσεως αυτοῦ τοῦ τίτλου γιά νά μποροῦν νά διοικοῦν ἕνα πολυεθνικό κράτος. Τιμητικά τόν διετήρησαν ἀκόμη καί ὅταν μετά τήν Δ΄Σταυροφορία τοῦ 1204 κατελήφθη ἀπό Λατίνους Σταυροφόρους ἡ Κωνσταντινούπολη καί δημιουργήθηκαν 3 ἀμιγῶς ἑλληνικά ἐθνικά κράτη στή Νίκαια, στήν Τραπεζοῦντα καί στήν Ἤπειρο. Ὁ Πατριάρχης καί ὁ νόμιμος διάδοχος τῶν αὐτοκρατόρων μεταφέρθηκαν στή Νίκαια τῆς Μικρασιατικῆς Βιθυνίας καί ἀπό τό 1204 ἕως τό 1261 καλλιέργησαν τή Μεγάλη Ἰδέα τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἔχοντας πλήρη συνείδηση τῆς ἑλληνικῆς ἐθνικῆς καταγωγῆς τους.

Πολλοί διερωτῶνται ἄν κάτω ἀπό τό ὄνομα Ρωμαῖος τήν ἐποχή ἐκείνη χάνεται, κρύβεται ἤ ἀλλοιώνεται ὁ Ἑλληνισμός. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τό ὄνομα Ρωμαῖος δήλωνε στή βυζαντινή ἐποχή τήν ὑπηκοότητα, ὄχι τήν ἐθνική καταγωγή. Δηλαδή στό πολυεθνικό μέχρι τό 1204 κράτος τῆς Ρωμανίας, μέ συνεκτικό κρίκο τήν ἑλληνική γλῶσσα, τόν ἑλληνικό πολιτισμό, τή μελέτη τῶν ἀρχαίων κλασικῶν καί βεβαιότατα τήν Ὀρθόδοξη Πίστη, κατοικοῦσαν διαφορετικές ἐθνότητες. Ἡ ἑλληνική ἐθνότητα ἦταν πάντα κυρίαρχη ἔστω κι ἄν κατά τούς πρώτους βυζαντινούς αἰῶνες τό ὄνομα Ἕλλην δέν ἐχρησιμοποιεῖτο εὐκολα λόγῳ συνδέσεώς του μέ τήν εἰδωολατρία. Ὅμως ἤδη ἀπό τόν 9ο αἰῶνα ἔχουμε γραπτές μαρτυρίες ὅτι ἡ ἑλληνική ἐθνότητα συνεχίζει τήν ἱστορική της πορεία καί εἶναι διακριτή ἀπό τίς ἄλλες ἐθνότητες. Συγκεκριμένα ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μέγας Φώτιος ἀπαντῶντας πρός τόν Ἐπίσκοπο Κυζίκου Ἀμφιλόχιο ἐπί θεολογικῶν ζητημάτων γράφει ὅτι: «Προτείνουσιν, ἔφης, τῶν Εἰκονομάχων οἱ θρασύτεροι καί κακόσχολοι, καί σοφόν ἡγοῦνται τό περίεργον, ποία τῶν εἰκόνων τοῦ Χριστοῦ ἀληθής, πότερον ἡ παρά Ρωμαίοις, ἤ ἥνπερ Ἰνδοί γράφουσιν, ἤ ἡ παρ’ Ἕλλησιν, ἥ ἡ παρ’ Αἰγυπτίοις….» (3). Βλέπουμε ὅτι ἀναφέρεται σέ Ἕλληνες πού ἁγιογραφοῦν τόν Χριστό, ἄρα σέ Ἕλληνες Χριστιανούς τῆς ἐποχῆς καί ὄχι σέ Ἕλληνες μέ τήν ἔννοια τοῦ εἰδωλολάτρη.

Φθάνοντας στόν 12ο αἰῶνα ἔχουμε ἀρκετά κείμενα πού τονίζουν τή σημαντική παρουσία τῶν Ἑλλήνων ὡς τοῦ κυριωτέρου ἔθνους τοῦ κράτους τῆς Ρωμανίας. Σέ ἕνα κείμενο τῆς ἐποχῆς μέ τόν τίτλο «Τιμαρίων» διαβάζουμε μία ὄμορφη περιγραφή τῶν Δημητρίων, δηλαδή τῶν λατρευτικῶν καί έμπορικῶν ἐκδηλώσεων πού ἐτελοῦντο τόν Ὀκτώβριο στή Θεσσαλονίκη πρός τιμήν τοῦ πολιούχου Ἁγίου Δημητρίου. Ἐκεῖ ἀναφέρεται ὅτι προσέρχεται «οὐ μόνον αὐτόχθων ὄχλος καί ἰθαγενής, ἀλλά πάντοθεν καί παντοίως Ἑλλήνων τῶν ἁπανταχοῦ» (4). Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι ἀπό ὅλα τά σημεῖα τῆς Αὐτοκρατορίας ἔρχονται νά προσκυνήσουν τόν Μυροβλήτη Ἄγιο καί νά πάρουν Κουτρούβια μέ τό μῦρο του.

Τό παράδειγμα τοῦ σημερινοῦ Ἡνωμένου Βασιλείου τῆς Μεγάλης Βρετανίας καί Βορείου Ἰρλανδίας εἶναι χαρακτηριστικό γιά νά καταλάβουμε τή δοαφορά μεταξύ ὑπηκοότητος καί ἐθνότητος. Οἱ κάτοχοι τοῦ διαβατηρίου αὐτοῦ εἶναι ὑπήκοοοι Ἡνωμένου Βασιλείου, ἀλλά ἐθνολογικά ἄλλοι –οἱ περσσότεροι εἶναι Ἄγγλοι, ἄλλοι Σκῶτοι, ἄλλοι Οϋαλλοί, ἄλλοι Βορειοϊρλανδοί κ.λπ. Ἔτσι καί οἱ ὑπήκοοι τοῦ Αὐτοκράτορος τῆς Ρωμανίας ἦσαν Ρωμαῖοι ὡς πρός τήν κρατική ὑπηκοότητα, ἀλλἀ ὠς ἐθνότητα ἄλλοι εἶχαν τήν ἑλληνική –οἱ περισσότεροι -ἄλλοι τήν σερβική, ἄλλοι τήν ἀρμενική, ἀλλοι ἦσαν Βάραγκοι Σκανδιναβοί ( ἡ φρουρά τοῦ Αὐτοκράτορος) κ.λπ. Ὅπως στό Ἡνωμένο Βασίλειο ἡ ἐπικρατοῦσα ἐθνότητα εἶναι οἱ Ἄγγλοι καί δίνουν τή γλῶσσα τους καί τόν πολιτισμό τους σέ ὅλο τό κράτος, ἔτσι καί οἱ Ἕλληνες στή Ρωμανία ἦσαν τό ἐπικρατοῦν στοιχεῖο καί ἐπέτυχαν νά καθιερώσουν τή γλῶσσα τους καί τόν πολιτισμό τους. Γι’ αυτό καί ἡ κ. Ἀρβελέρ τονίζει συχνά ὅτι τό Βυζάντιο ἦταν κράτος πολυεθνικό, ἀλλά μονοπολιτισμικό, λόγῳ τῆς ἑλληνικῆς γλωσσικῆς καί πολιτιστικῆς συνέχειας.

Στήν ἑλληνικότατη Αὐτοκρατορία τῆς Νικαίας-πού προαναφέραμε- μετά τόν Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρι βασίλευσε ὁ γαμβρός του, ὁ ἐλεήμων καί γενναῖος Ἰωάννης Γ΄Δούκας Βατάτζης, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε στό Δισυμότειχο καί τιμᾶται ὡς Ἅγιος ἀπό τήν Ἐκκλησία μας (στίς 4 Νοεμβρίου). Ὁ Βατάτζης τό 1237 ἀπήντησε σέ μία θρασεῖα ἐπιστολή τοῦ Πάπα Γρηγορίου Θ΄καί μεταξύ ἀλλων τοῦ γράφει: «…Μᾶς γράφεις ὅτι ἀπό τό δικό μας, τό Ἑλληνικό γένος, ἄνθησε ἡ σοφία καί τά ἀγαθά της καί διαδόθηκε στούς ἀλλους λαούς… Οἱ γενάρχες τῆς βασιλείας μου εἶναι ἀπό τό γένος τῶν Δουκῶν καί τῶν Κομνηνῶν, γιά νά μήν ἀναφέρω ἐδῶ καί ὅλους τούς ἄλλους βασιλεῖς πού εἶχαν ἑλληνική καταγωγή και γιά πολλές ἑκατοντάδες χρόνια κατεῖχαν τή βασιλική ἐξουσία τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Αὐτούς ὅλους καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης καί οἱ αὐτοκράτορες τούς προσκυνοῦσαν ὡς αὐτοκράτορες τῶν Ρωμαίων» (5). Βλέπουμε, λοιπόν, μία τρανταχτή ἀπόδειξη αὐτῆς τῆς διπλῆς ἰδιότητος. Κρατικά ἔνιωθαν Ρωμαῖοι, ἀλλά ἐθνικά ἦσαν Ἔλληνες και τό διεκήρυτταν. Τήν ἑλληνικότητά τους βρωντοφωνάζουν καί ὁ γιός τοῦ Βατάτζη Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις, ὁ ἱστορικός τοῦ 1204 Νικήτας Χωνιάτης καί πολλοί ἄλλοι. Μάλιστα οἱ πολιτικοί καί πνευματικοί ἡγέτες τοῦ κράτους τῆς Νικαίας τό ὀνομάζουν «Ἑλληνίδα Ἐπικράτεια» (6).

Τή μαρτυρία τοῦ Βατάτζη, ἡ ὁποία καταδεικνύει ὅτι κάτω ἀπό τόν τίτλο «Βασιλεύς Ρωμαίων» ἔσφυζε καί ἐπάλλετο ἡ μηδέποτε διακοπεῖσα ἑλληνική ἐθνική συνείδηση, προσπάθησαν κάποιοι νά ἀμφισβητήσουν ὡς μή γνήσια. Ὅπως μέ πληροφόρησε ὁ Ὁμότιμος καθηγητής τῆς Βυζαντινῆς Φιλολογίας κ. Παναγιώτης Νικολόπουλος ἡ ὑπόθεση ἐν συντομίᾳ ἔχει ὡς ἑξῆς: Τό κείμενο ἀνεκάλυψε στήν Πάτμο ὁ Ἰωάννης Σακελλίων καί τό δημοσίευσε στό περιοδικό Ἀθήναιον τῶν Ἀθηνῶν, στό τεῦχος 1 τοῦ 1872 καί στίς σελίδες 372-378. Ὁ Ἀντώνιος Μηλιαράκης (1841-1905) δημοσίευσε μία κακοποιημένη νεοελληνική μετάφραση-παράφραση τῆς ἐπιστολῆς στό βιβλίο του Ἱστορία τοῦ Βασιλείου τῆς Νικαίας. Αὐτή τήν ἀδόκιμη παράφραση διάβασε ὁ Γερμανός Αὔγουστος Heisenberg καί τό 1899 ἀμφισβήτησε τή γνησιότητά της λέγοντας ὅτι δέν ἦταν δυνατόν ἡ σώφρων Βυζαντινή γραμματεία νά ἔχει συντάξει ἕνα τέτοιο κείμενο. Πάντως πρέπει νά ποῦμε ὅτι ὁ Heisenberg ὑπεράσπισε τήν ἐλληνικότητα τοῦ Βυζαντίου χαρακτηρίζοντάς το ὡς «τό ἐκχριστιανισθέν Ρωμαϊκό κράτος τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους», χαρακτηρισμό τόν ὁποῖο ἐπανέλαβε τόν 20ό αιῶνα καί ὁ Ἕλλην Βυζαντινολόγος Διονύσιος Ζακυθηνός. Στήν ἀμφισβήτηση τοῦ Heisenberg ἀπήντησε τεκμηριωμένα τό 1930 ὁ Γάλλος μοναχός Venance Grummel (7). Εἶχε τήν ἐξαιρετική τύχη νά βρεῖ στα΄Ἀρχεῖα τοῦ Βατικανοῦ τήν ἐπιστολή, τήν ὁποία ἔστειλε στόν Ἰωάννη Βατάτζη ὁ Πάπας Γρηγόριος Θ΄ καί ἡ ὁποία ἀρχίζει μέ τήν φράση: «Ἐπειδή πιστεύεται ὅτι ἡ σοφία βασιλεύει εἰς τούς Ἕλληνας…». Ὁ Grummel πιστεύει ὅτι ἄν ὁ Heisenberg γνώριζε τήν ἐπιστολή τοῦ Πάπα , στήν ὁποία ἀπαντᾶ λέξη πρός λέξη ὁ Βατάτζης δέν θά ἀμφισβητοῦσε τό κείμενο τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Νικαίας. Τό θέμα ἔτσι ἔληξε γιά τους ἐπιστήμονες καί ὁ Franz Dolger στά Regesten τῶν Βυζαντινῶν Αὐτοκρατορικῶν Ἐγγράφων κατατάσσει τήν ἐπιστολή μεταξύ τῶν γνησίων ἐγγράφων. Ἀλλά καί τό 2006 ὁ Luca Pieralli τῆς Βιβλιοθήκς τοῦ Βατικανοῦ ἐκτενῶς ὁμιλεῖ γιά τή γνησιότητα τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Βατάτζη.

Ἡ ἑλληνικότητα τῆς παιδείας ἀποτελεῖ ἄλλη μία μαρτυρία τῆς ἑλληνικῆς ταυτότητας τῶν Βυζαντινῶν. Ἄν καί χρησιμοποιοῦσαν τό κρατικό ὄνομα Ρωμαῖοι οὐδέποτε δίδαξαν τήν Αἰνειάδα τοῦ Βιργιλίου πού ἦταν τό ἔπος τῆς Παλαιᾶς Ρώμης. Δίδασκαν μετά μεγάλου σεβασμοῦ τόν Ὅμηρο καί τούς κλασικούς Ἕλληνες συγγραφεῖς. Ὁ Στῆβεν Ράνσιμαν, ἀείμνηστος πλέον Βρετανός Βυζαντινολόγος, συνήθιζε νά ὑπογραμμίζει ὅτι: «Ἡ Ἄννα Κομνηνή δέν ἐξηγεῖ ποτέ τά σημεῖα, τά ὁποῖα ἀντιγράφει αὐτούσια ἀπό τόν Ὅμηρο. Ὅλοι οἱ αναγνῶστες της τά γνώριζαν καθώς ὁ Ὅμηρος ἀποτελοῦσε τήν κύρια διδακτέα ὕλη στούς μαθητές τῆς αὐτοκρατορίας». Ἔτσι κατανοοῦμε καλύτερα τή φράση τοῦ Φώτη Κόντογλου, ὁ ὁποῖος ἔγραψε: «Ρωμιοσύνη εἶναι ἡ Χριστιανική Ἑλλάδα». Ἡ νεώτερη ἔννοια τοῦ Ρωμηοῦ (ἤ Ρωμιοῦ) δέν ἀρνεῖται τόν Ἑλληνισμό, ἀλλά συνδέει τήν Ὀρθοδοξία μέ τήν ἑλληνικότητα καί μᾶς θυμίζει τήν ἔνδοξη βυζαντινή κληρονομιά μας.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1).Ἑλένη Γλύκατζη Ἀρβελέρ, Γιατί τό Βυζἀντιο, ἐκδ. Ἑλληνικά Γράμματα, Ἀθήνα 2009, σελ. 163.
(2). Πάρι Γουναρίδη, Γένος Ρωμαίων: Βυζαντινές καί Νεοελληνικές Έρμηνεῖες, Ἵδρυμα Γουλανδρῆ-Χόρν, Ἀθήνα 1984, σελ 13.
(3) Ἑλληνική Πατρολογία Migne, τόμος 101, στήλη 948, ἔκδ. Κέντρου Πατερικῶν Ἐκδόσεων, Ἀθῆναι 1991.
(4). Ἑλένη Γλύκατζη-Ἀρβελέρ, ὅπως ἀνωτέρω, σελ. 109.
(5). Ἡ νεοελληνική ἀπόδοση δημοσιεύεται στο βιβλίο τοῦ Ἰωάννου Σαρσάκη: Ἰωάννης Βατάτζης-ὁ Ἅγιος Αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου, ἐκδόσεις Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 85-88. Τό πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύεται στόν τόμο τοῦ Ἀποστόλου Βακαλοπούλου: Πηγές Ἱστορίας τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, Α΄ τόμος, Θεσσαλονίκη 1965, σελ. 50-53.
(6). Γιώργου Καραμπελιᾶ, 1204:Ἡ διαμόρφωση τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, Β΄ ἔκδοση, Ἀθήνα 2007, σελ. 42
(7). Ἡ ἀπάντηση δημοσιεύθηκε στό περιοδικό ECHOS D’ ORΙENT, τόμος 29, Παρίσι 1930, σελ. 449-458.