Σήμερα, 14 Ἰουλίου, ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ τήν ὁσιακή κοίμηση τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε στή Νάξο το 1749 καί ἐκοιμήθη στό Ἅγιον Ὄρος τό 1809. Ἄς γράψουμε, λοιπόν, δυό λόγια γιά τήν συνεισφορά του στήν προετοιμασία τοῦ Ἀγῶνος τοῦ 1821.
Ὁ Ἅγιος Νικόδημος δέν ὀργάνωσε κλέφτες καί ἀρματολούς, οὔτε μετεῖχε στήν ἐξέγερση τοῦ παπᾶ -Εὐθύμη Βλαχάβα, τήν τελευταία μεγάλη ἐθνική ἔνοπλη κίνηση πρίν ἀπό τό 1821. Δέν ἔπιασε ποτέ ὅπλο στά χέρια του. Οὔτε ἔγραψε ἐπαναστατικά ἤ πολιτικά κείμενα ὅπως ὁ Ρήγας Φεραῖος. Βοήθησε μέ τόν τρόπο του, τόν Φιλοκαλικό, τόν πνευματικό, τόν Ἡσυχαστικό, τόν συγγραφικό. Ὁ Μοναχός ἀπό τή Νάξο μέ τήν ἐντυπωσιακή θεολογική καί φιλολογική κατάρτιση, ὁ ἄνθρωπος πού συνέδεσε τό ὄνομά του μέ τό Ἅγιον Ὄρος, ὁ σπουδαῖος αὐτός νεοπατερικός συγγραφεύς τοῦ 18ου καί τῶν ἀρχῶν τοῦ 19ου αἰῶνος ἔδωσε χωρίς τυμπανοκρουσίες τόν δικό του ἀγῶνα. Μέ τό κομποσχοῖνι, μέ τή νοερά προσευχή, μέ τήν πέννα, μέ τά βιβλία, μέ τόν γνήσιο πατριωτισμό του, τόν ὁποῖο διακρίνουμε στά γραπτά του ὅσο κι ἄν προσπαθεῖ νά τόν παρουσιάσει μέ ἤπιο τρόπο.
Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης βοήθησε τήν προετοιμασία τοῦ Ἀγῶνος στηρίζοντας τήν Χριστιανική Πίστη καί τό ἑλληνορθόδοξο φρόνημα τοῦ ὑποδούλου λαοῦ μας. Διδάσκοντας τήν ὀρθή Θεολογία, καταγράφοντας τούς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας (Πηδάλιον), συμβουλεύοντας κληρικούς καί λαϊκούς (Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον), καλλιεργῶντας τόν πνευματικό ἀγῶνα κατά τῶν παθῶν (Ἀόρατος Πόλεμος), ἀνθολογῶντας τά σπουδαιότερα νηπτικά-ἡσυχαστικά κείμενα (Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν), ὑπομνηματίζοντας τόν Ἀπόστολο Παῦλο καί ὑμνῶντας τήν Παναγία μας θύμιζε στούς σκλαβωμένους Ρωμηούς ὅτι μόνο διά τῆς ἐμμονῆς στήν Ὀρθοδοξία θά σωθοῦν καί ἀτομικά καί ἐθνικά. Μέ τήν διδασκαλία καί μέ τά συγγράμματά του στερέωσε τήν Ὀρθή Πίστη, τήν Ὀρθοδοξία καί ἀπέτρεψε τούς ἐξισλαμισμούς συνεχίζοντας ἔτσι τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Κσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Ἄλλωστε ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἔμαθε τά πρῶτα γράμματα στή Νάξο ἀπό τόν Χρύσανθο τόν Αἰτωλό, κατά σάρκα ἀδελφό τοῦ μαρτυρικοῦ Πατροκοσμᾶ.
Ἡ ἐμμονή στήν Ὀρθοδοξία βοηθοῦσε τόν Χριστιανό νά μή χάσει τήν μοναδική ὁδό γιά τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς του, ἀλλά ἐπιπροσθέτως βοηθοῦσε τόν Ἑλληνισμό νά μή χάνει τά παιδιά του. Ἐπί Τουρκοκρατίας ὅποιος χανόταν γιά τήν Ὀρθοδοξία χανόταν καί γιά τόν Ἑλληνισμό. Ὅποιος ἐξισλαμιζόταν εἰτε βιαίως εἴτε ἐκουσίως ἔλεγαν ὅτι «τούρκεψε». Ἔχασε, δηλαδή, καί τήν θρησκευτική καί τήν ἐθνική του ταυτότητα. Οἱ ἐξισλαμισμένοι μετετρέποντο σέ φανατικούς γενιτσάρους καί ἀρνητές τῶν πατρώων παραδόσεων καί ἐχρησιμοποιοῦντο ὡς οἱ σκληρότεροι διῶκτες τῶν Ὀρθοδόξων. Πολλά δεινά ὑπέστη τό Γένος μας ἀπό τό μένος τῶν νεοφωτίστων πού ἐξισλαμίζοντο καί ἤθελαν νά ἀποδείξουν τήν ἀφοσίωσή τους στή νέα θρησκεία καί στήν Ὀθωμανική ἐξουσία. Ἀκόμη καί στά νεώτερα χρόνια καταγράφονται ἐγκλήματα κατά Ἑλλήνων στή Μικρά Ἀσία ἀπό Τουρκοκρητικούς, δηλαδή ἐξισλαμισμένους πρώην Ὀρθοδόξους Ρωμηούς τῆς Κρήτης. Πολλοί Τουρκοκύπριοι ἀπό αὐτούς πού ὀργάνωσαν παραστρατιωτικές ὁμάδες κατά τῶν Ἑλληνοκυπρίων τό 1964-1974 προέρχονται ἀπό ἐξισλαμισμό Ὀρθοδόξων. Τό ἴδιο βλέπουμε καί στά Βαλκάνια. Οἱ σημερινοί Βοσνιομουσουλμάνοι προέρχονται ἀπό ἐξισλαμισμένους Σέρβους Ὀρθοδόξους, μέ τούς ὁποίους συγκρούσθηκαν πολλάκις καί ἐνόπλως. Ἀντιθέτως ὅσοι παρέμεναν στήν Ὀρθοδοξία διατηροῦσαν τήν ἐθνική τους ταυτότητα ἀκόμη καί ἄν εἶχαν ἀναγκασθεῖ νά μιλοοῦν τουρκικά. Κλασσικό παράδειγμα οἱ τουρκόφωνοι Ἕλληνες τῆς Καππαδοκίας, τούς ὁποίους διακόνησε ὁ Ἅγιος Ἀρσένιος ἀπό τά Φάρασα. Ἄρα τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, ὅπως καί τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ, τοῦ Ἁγίου Μακαρίου Κορίνθου καί ἄλλων κληρικῶν τοῦ 18ου αἰῶνος ἀφ’ ἑνός μέν βοήθησε τήν Ἐκκλησία νά μή χάσει και ἄλλα παιδιά της, ἀφ΄ἑτέρου δέ βοήθησε τήν Πονεμένη Ρωμηοσύνη νά περιορίσει τίς ἐθνικές ἀπώλειες, νά μή βλέπει τά παιδιά της νά ἐξισλαμίζονται.
Ἡ κορυφαία ἐθνική προσφορά τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου πιστεύω ὅτι εἶναι ἡ συγγραφή τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου. Πρόκειται γιά ἕνα βιβλίο, τό ὁποῖο περιλαμβάνει τό συναξάρι (βίο και μαρτύριο) 87 ἀγωνιστικῶν μορφῶν πού προτίμησαν νά θυσιασθοῦν παρά νά ἀλλαξοπιστήσουν. Αὐτοί εἶναι οἱ Νεομάρτυρες, οἱ πρῶτοι ἀντιστασιακοί τῆς δουλείας. Παράλληλα μέ τό Κρυφό Σχολειό καί τούς κλεφταρματολούς, οἱ ταπεινοί αὐτοί ἀγωνιστές τῆς Πίστεως καί τοῦ Γένους μέ τήν προσευχή τους καί τήν Ὁμολογία τους «εἶμαι Χρισταινός, δέν τουρκεύω» ἄνοιξαν τόν δρόμο γιά τήν λευτεριά, στερέωσαν τήν ἑλληνορθόδοξη συνείδηση, ἔδωσαν μαρτυρία Χριστοῦ καί Ἑλλάδος, τόνωσαν τό φρόνημα τῶν ἀδελφῶν τους, μείωσαν καί περιόρισαν τούς ἐξισλαμισμούς. Μέ τό βιβλίο του αὐτό, τό ὁποῖο φέρει ἡμερομηνία 1794, ἀλλά ἐτυπώθη στήν Βενετία τό 1799, ὁ Ἅγιος Νικόδημος τολμᾶ κάτω ἀπό τή μύτη τοῦ κατακτητῆ νά δώσει μήνυμα ἀντιστάσεως, νά καλλιεργήσει ἐλπίδα Ἀναστάσεως ψυχικῆς καί ἐθνικῆς, νά προτείνει καί σέ ἄλλους νά μιμηθοῦν τούς Νεομάρτυρες. Στό προοίμιό του γράφει τά ἑξῆς λόγια πού θά μποροῦσαν νά τοῦ στοιχίσουν βάσανα καί φυλακίσεις δεδομένου ὅτι τό σύγγραμμα ἐκυκλοφορήθη εὐρέως στόν χῶρο τοῦ τουρκοκρατουμένου Ἑλληνισμοῦ: «Κατ’ ἀλήθειαν τοῦτο εἶναι θαῦμα παρόμοιον ὡσάν νά βλέπῃ τινάς μέσα εἰς τήν καρδίαν τοῦ χειμῶνος ἐαρινά ἄνθη καί τριαντάφυλλα….. Ἐν τῷ καιρῷ τῆς αἰχμαλωσίας νά βλέπῃ ἐλευθερίαν»!
Ὅταν ὁ Ἅγιος ἐκοιμήθη σέ ἡλικία 60 ἐτῶν στό κελλί τῶν Σκουρταίων -ἔξω ἀπό τίς Καρυές τοῦ Ἁγίου Ὄρους- τό μήνυμά του εἶχε διαδοθεῖ πανελληνίως: Ἀξίζει νά ζῆς καί νά πεθαίνεις ὡς Ὀρθόδοξος Ἕλλην! Μετά ἀπό μόλις 12 χρόνια ἡ σημαία τοῦ Σταυροῦ κυμάτιζε ὑπερήφανα στούς προμαχῶνες τῶν ἐπαναστατημένων καί ὁ ἀέρας ἔφερνε παντοῦ τό σύνθημα: Ἐλευθερία ἤ Θάνατος! Τό αἶμα τῶν Νεομαρτύρων καί ἡ διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου δέν πῆγαν χαμένα. Ἡ σπορά ἀπέδωσε καρπούς.
