Τον Ιούνιο του 323 π.Χ. απεβίωσε ο Αλέξανδρος ο Μέγας. Ο Μακεδών βασιλεύς είχε φέρει τον στρατό, τη γλώσσα και τον πολιτισμό των Ελλήνων μέχρι τα βάθη της Ασίας. Θεωρείται πολύ πιθανόν ότι από τη Βαβυλώνα η σορός του μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο όπου ο στρατηγός Πτολεμαίος ο Λάγου ανέλαβε να τον θάψει στην Αλεξάνδρεια. Την πρώτη και τη Μεγάλη. Την πιο σημαντική από τις πολλές Αλεξάνδρειες, τις οποίες ίδρυσε ο Μακεδών στρατηλάτης.
Δεν συμπληρώνεται φέτος κάποια επέτειος με αυστηρή μαθηματική λογική. Απλώς το 2023 θυμίζει το 323 και έτσι σκέφθηκα ότι αξίζει να γραφούν λίγα λόγια για το εκπολιτιστικό έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και για την Κοινή Ελληνιστική, που είναι η γλώσσα των Ευαγγελίων.
Το βασίλειό του μοιράσθηκε μεταξύ των Διαδόχων και των Επιγόνων. Τα κυριώτερα βασίλεια ήσαν εκείνα των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο και των Σελευκιδών στη Συρία και στη Μικρά Ασία. Υπήρχε και το βασίλειο της Μακεδονίας, η Πέργαμος των Ατταλιδών κ.ά. Ο πολιτισμός των επομένων αιώνων ονομάσθηκε Ελληνιστικός. Διεθνώς γίνεται αποδεκτός αυτός ο όρος για να χαρακτηρίσει μία πολιτιστική ακμή, η οποία χρησιμοποιεί τη γλώσσα, τη γραμματεία, την πολιτική οργάνωση (¨πόλις¨) και την τέχνη των Ελλήνων, σεβόμενη όμως τους τοπικούς πολιτισμούς.
Ορισμένοι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον πληθυντικό για να μιλήσουν για τους τρεις αιώνες μετά τον Αλέξανδρο: Οι Ελληνιστικοί Κόσμοι (βλέπε το βιβλίο των Ph. Clancier, O Coloru, G. Gorre: Οι Ελληνιστικοί Κόσμοι- Από τον Νείλο στον Ινδό Ποταμό, εκδόσεις Gutenberg). Ίσως έχουν δίκιο. Διότι διαφέρει σημαντικά ο ελληνιστικός πολιτισμός της Αντιόχειας επί Ορόντου της Συρίας από τον ελληνο-ινδικό πολιτισμό της Βακτριανής. Μην ξεχνούμε και την Ατροπατηνή Μηδία, το σημερινό Αζερμπαϊτζάν, τα ελληνικά ερείπια των Μακεδόνων στη νήσο Φαϊλάκα του Κουβέιτ κ.ά. Ο Αλέξανδρος κατά τον ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη δημιούργησε έναν καινούργιο κόσμο, ελληνικό αλλά και οικουμενικό. Ας θυμηθούμε ορισμένους στίχους από το ποίημα «Στα 200 π.Χ.» του ποιητή που γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ’ εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.
Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς, κι οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,
κι οι εν Μηδία, κι οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς…..
Η Κλεοπάτρα Ζ΄, η τελευταία βασίλισσα της Αιγύπτου, η οποία υπετάγη στους Ρωμαίους, ήταν Ελληνίδα με μακεδονική καταγωγή και όχι Αφρικανή γηγενής. Ήταν η τελευταία των Πτολεμαίων. Στη Ν.Α. Τουρκία σήμερα βλέπουμε πόλεις με αλεξανδρινή κληρονομιά. Αλεξανδρέττα (Ισκεντερούν), Αντιόχεια (Αντάκυα). Στην Ιορδανία επισκεπτόμαστε τα Γέρασα (Τζέρας), τα οποία ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος για να εγκαταστήσει τους απομάχους στρατιώτες του. Τα πάντα είναι ελληνικά εκεί. Και στην περίφημη Πέτρα της Ιορδανίας, το παλαιό βασίλειο των Ναβαταίων εμπόρων, βρίσκουμε επιγραφές για τον Μακεδόνα στρατηγό Λυσίμαχο. Άλλωστε στα χρόνια του Ιησού Χριστού υπάρχει η Μακεδονική Δεκάπολις στην περιοχή, η οποία σήμερα καλύπτεται από τη Συρία, το Ισραήλ και την Ιορδανία. Πόλεις με ελληνικά ονόματα και με ελληνικούς πληθυσμούς που ήλθαν κυρίως από τη Μακεδονία.
Η σημερινή Ορθόδοξη Μητρόπολις του Χαλεπίου της Συρίας ονομάζεται επισήμως Ιερά Μητρόπολις Βεροίας και Αλεξανδρέττας. Και τα δύο ονόματα παραπέμπουν στον Μέγα Αλέξανδρο και στους διαδόχους του. Θυμίζουν Ελληνική Μακεδονία. Άλλωστε η Ιερά Μητρόπολις Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει αδελφοποιηθεί με τη Βέροια-Χαλέπι της Συρίας. Αρκετές Ορθόδοξες μοναχές από το Χαλέπι μονάζουν σήμερα κοντά στη Βέροια για να αποφύγουν τις ταλαιπωρίες των πολεμικών συγκρούσεων στην περιοχή τους.
Η παρουσία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων του (αλλά και των άλλων Ελλήνων όπως ο Κρητικός ναύαρχος Νέαρχος) δημιούργησε το υπόβαθρο ώστε να ομιλούν όλοι οι κατακτημένοι λαοί μία γλώσσα ελληνική, την Αλεξανδρινή Κοινή.
Τα Ευαγγέλια και γενικώς τα κείμενα της Καινής Διαθήκης εγράφησαν στην Αλεξανδρινή Κοινή, δηλαδή στην απλοποιημένη εξελικτική μορφή της αρχαίας αττικής διαλέκτου (με στοιχεία και από άλλες διαλέκτους), η οποία διαμορφώθηκε στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Επιγόνων του. Στην ίδια γλωσσική μορφή μεταφράσθηκε από Ελληνιστές Εβραίους και η Παλαιά Διαθήκη. Αυτή η μετάφραση, γνωστή ως Μετάφραση των Ο (Εβδομήκοντα), χρησιμοποιήθηκε διεθνώς περισσότερο και από το Εβραϊκό πρωτότυπο.
Ο Μέγας Αλέξανδρος σεβάσθηκε τα ήθη και τα έθιμα των λαών της Ανατολής. Μετέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά δεν έδειξε προσβλητική συμπεριφορά προς τους λαούς, τους οποίους ενέταξε στην αυτοκρατορία του. Αν και προηγήθηκε, έδρασε όπως ακριβώς και οι Χριστιανοί Ιεραπόστολοι της Βυζαντινής περιόδου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν δύο Έλληνες Μακεδόνες, οι Θεσσαλονικείς αδελφοί Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος. Εστάλησαν τον 9ο αιώνα από τον Πατριάρχη Φώτιο για να μεταδώσουν την Ορθόδοξη Πίστη στη Μεγάλη Μοραβία (Τσεχία) και γενικότερα θεωρούνται οι Φωτιστές των Σλαβικών λαών. Τους βοήθησαν να αποκτήσουν γραπτό αλφάβητο, το γνωστό σήμερα ως Κυριλλικό, βασισμένο στην ελληνική μεγαλογράμματο γραφή των Βυζαντινών, αλλά δεν τους επέβαλαν καταπιεστικά τα ήθη και έθιμα της Κωνσταντινουπόλεως.
Η Ελληνιστική περίοδος τυπικά λήγει το 31 π.Χ. με την υποταγή της Κλεοπάτρας Ζ΄ στους Ρωμαίους. Αλλά στη συνείδηση των Ελλήνων, των Αράβων, των Περσών, των Ινδών, των Αφγανών και άλλων λαών της περιοχής «ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος». Η οικουμενική διάδοση της ελληνικής γλώσσας βοήθησε στη διάδοση του Ευαγγελίου.
Άρθρο στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Ιουλίου 2023
