Kωνσταντίνος Χολέβας

Πεσμένες κάτω Ορθόδοξες εικόνες Αγίων σαν και αυτές που θα βρεις στους Ναούς της Ελλάδος, της Κύπρου και του Οικουμενικού Ελληνισμού. Τοίχοι γκρεμισμένοι και κόσμος που θρηνεί. Ορθόδοξοι κληρικοί που μιλούν αραβικά. Ένα πλήθος που κηδεύει 25 συγγενείς και φίλους. Σκηνές από τον τραυματισμένο Ναό του Προφήτη Ηλία στη Δαμασκό. Άνθρωποι και σύμβολα που είναι τόσο κοντά σε εμάς, αλλά ταυτόχρονα είναι αρκετά μακρυά μας.

Αυτοί είναι οι Ρουμ Ορτοντόξ του Πατριαρχείου Αντιοχείας. Ρουμ, δηλαδή Ρωμηοί, Βυζαντινοί. Κληρονόμοι του ελληνορθοδόξου πολιτισμού της Νέας Ρώμης, της Κωνσταντινούπολης. Μιλούν αραβικά στην τηλεόραση και διηγούνται την τρομοκρατική επίθεση που έγινε την Κυριακή, την ώρα της Θείας Λειτουργίας, από ακραίο ισλαμιστή. Ο δράστης ανατινάχθηκε και αυτοκτόνησε. Λίγες εβδομάδες πιο πριν είχαν ψάλει πανηγυρικά το Χριστός Ανέστη στα ελληνικά. Τιμούν την ελληνική γλώσσα του Βυζαντίου και των Πατέρων της Ορθοδοξίας. Ζητούν το ενδιαφέρον μας, την προσευχή μας και τη στήριξή μας.

Στην κηδεία των θυμάτων ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης Ι΄ δήλωσε προς κάθε κατεύθυνση: Είμαστε κομμάτι της ιστορίας αυτής της χώρας και θα μείνουμε εδώ. Και συμπλήρωσε: Ο Γιώργος (Τζίρις), ο Μπισάρα και ο Πέτρος (Μπούτρος) είναι μάρτυρες. Έπεσαν επάνω στον βομβιστή και θυσιάσθηκαν για να σώσουν το εκκλησίασμα. Έσωσαν 250 ζωές. Και συμπλήρωσε ότι το ίδιο θα έκαναν αν ήταν μέσα σε τζαμί.

Ο Σκωτσέζος ιστορικός και δημοσιογράφος William Dalrymple γνώρισε από κοντά τους Ορθοδόξους Ρωμηούς της Συρίας και του Λιβάνου και τους περιέγραψε στο βιβλίο του «Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου». Η πρόσφατη βομβιστική επίθεση θα μπορούσε να περιγραφεί ως «τραγωδία στη σκιά του Βυζαντίου». Αλλά δεν πρέπει να επιτρέψουμε να συνεχισθεί αυτή η τραγωδία.

Ως Έλληνες, ως Ορθόδοξοι, ως Ευρωπαίοι πρέπει να δείξουμε εμπράκτως το ενδιαφέρον μας και να ζητήσουμε από το μεταβατικό καθεστώς της Δαμασκού να σεβασθεί την Ελληνορθόδοξη κοινότητα και κάθε άλλη μειονότητα στην ιστορική αυτή χώρα. Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί βρίσκονται εκεί πολύ πριν από τους Μουσουλμάνους και από τους Δυτικούς Χριστιανούς. Είναι γηγενείς, δεν είναι κατακτητές ή απόγονοι Σταυροφόρων. Επιθυμούν την ειρηνική συμβίωση. Ήδη αρκετοί έφυγαν από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στη Συρία το 2011. Το 2013 έζησαν το δράμα της εξαφάνισης του Μητροπολίτη Βεροίας, Χαλεπίου και Αλεξανδρέττας Παύλου, αδελφού του σημερινού Πατριάρχη.

Στο Orthodoxia.info διαβάζουμε ότι ο Πατριάρχης Ιωάννης δεν δίστασε να περιγράψει την επίθεση ως αυτό που πραγματικά ήταν: μία σφαγή. «Είναι η πρώτη πράξη τέτοιου είδους μετά τα γεγονότα του 1860. Δεν μπορεί να γίνει ανεκτή, ούτε να περάσει στη λήθη», προειδοποίησε.

Σε άλλο σημείο της ομιλίας του, εξέφρασε την απογοήτευσή του για την αδιαφορία της εξουσίας μπροστά στον ανθρώπινο πόνο: «Ο λαός πεινάει. Αν δεν σας το λένε, κύριε Πρόεδρε, εγώ σας το λέω. Οι άνθρωποι χτυπούν τις πόρτες των εκκλησιών μας για λίγη βοήθεια, για ένα κομμάτι ψωμί».

Ο Γιώργος, ο Μπισάρα και ο Πέτρος της Δαμασκού ήταν δικοί  μας άνθρωποι. Η ελληνορθόδοξη παρουσία στη Μέση Ανατολή πρέπει να διατηρηθεί και σε αυτή περιλαμβάνεται και η Μονή Σινά. Ας αξιοποιήσουμε τη συμμετοχή μας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση προς αυτή την κατεύθυνση.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 28.6.2025

Ο παλαίμαχος Κύπριος δημοσιογράφος και συνιδιοκτήτης ηλεκτρονικών ΜΜΕ στη Μεγαλόνησο Κώστας Χατζηκωστής καταθέτει χρήσιμες σκέψεις και προβληματισμούς με άρθρα του από τη δεκαετία του 1960. Ογδόντα οκτώ χαρακτηριστικά κείμενα για τη σύγχρονη ιστορία του Κυπριακού Ελληνισμού (1960-2025)  περιλαμβάνονται στο νέο βιβλίο του υπό τον τίτλο: «Ξυπνάτε Έλληνες» με πρόλογο του Καθηγητή Στρατηγικής και Διεθνών Σχέσεων Αθανασίου Πλατιά.

Πολύτιμη βοήθεια για κάθε μελετητή του Κυπριακού και των Ελληνοτουρκικών σχέσεων παρέχει η έκθεση του Νιχάτ Ερίμ, την οποία δημοσιεύει στο τέλος του βιβλίου ο Κ. Χατζηκωστής. Ο Νιχάτ Ερίμ ήταν διαπρεπής Τούρκος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου και πολιτικός. Έγινε Πρωθυπουργός στη δεκαετία του 1970 και δολοφονήθηκε το 1980. Στην έκθεση για το Κυπριακό, με ημερομηνία 26 Νοεμβρίου 1956, (ενώ διαρκούσε ο αγώνας των Ελλήνων Κυπρίων κατά της Βρετανικής Αποικιοκρατίας  για Αυτοδιάθεση- Ένωση) ο Ερίμ καταθέτει προτάσεις που παραμένουν και σήμερα επίκαιρες. Είναι εντυπωσιακή η εγγύτητα των σημερινών τουρκικών θέσεων με εκείνες του 1956. Η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει ορισμένες σταθερές επιδιώξεις, οι οποίες δεν αλλάζουν παρά την εναλλαγή των κυβερνήσεων και των καθεστώτων.

Ο Τούρκος συνταγματολόγος προτείνει στην κυβέρνησή του, εν όψει της σχεδιαζόμενης αυτονομήσεως της Κύπρου από τη Βρετανία, να επιδιωχθεί η διπλή Αυτοδιάθεση, Ελλήνων και Τούρκων της Μεγαλονήσου, μέσω της διχοτόμησης. Θεωρούσε κατάλληλη για τα τουρκικά συμφέροντα αυτή τη λύση με οριζόντια διαχωριστική γραμμή. Η γραμμή Αττίλα του 1974 ουσιαστικά υλοποίησε ένα από τα βήματα του σχεδίου αυτού. Η έκθεση του Ερίμ προτείνει την αποδέσμευση του Κυπριακού από τη Συνθήκη της Λωζάννης, διότι εκεί η Τουρκία παραιτείται όλων των δικαιωμάτων που είχε στην Κύπρο η Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ο Νιχάτ Ερίμ δίνει την ιδέα, ως αντίβαρο στα ελληνικά αιτήματα για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, να θέσει η Άγκυρα αιτήματα για τη Δυτική Θράκη, για το καθεστώς του Οικουμενικού Πατριαρχείου, για την ελληνική μειονότητα στην Κωνσταντινούπολη (ένα χρόνο μετά από τα Σεπτεμβριανά) και για ορισμένα νησιά του Αιγαίου. Είναι προφανές ότι και τότε και σήμερα για την Τουρκία ο Ελληνισμός είναι ένα ενιαίο μέτωπο: Θράκη- Αιγαίο- Κύπρος. Αυτό ας μην το λησμονούμε.

Ο Ερίμ γνωρίζει ότι τα δημογραφικά δεδομένα δεν ευνοούν τους Τουρκοκυπρίους. Γράφει ότι τότε ζούσαν στο νησί 481.000 Έλληνες (τους αποκαλεί ελληνοφώνους Ορθοδόξους) και 100.000 Τούρκοι Μουσουλμάνοι. Γι΄ αυτό προτείνει να γίνει νομική ρύθμιση ώστε μετά τη διχοτόμηση να έλθουν Τούρκοι από την Τουρκία και το εξωτερικό και να ενισχύσουν τον πληθυσμό του τουρκικού τομέα, πράγμα που γίνεται συστηματικά μετά την εισβολή του 1974.

Το πιο πονηρό σημείο των προτάσεων, το οποίο επανήλθε με το σχέδιο Ανάν και ίσως επανέλθει στο μέλλον, είναι η πρόταση του Ερίμ να έχει παρέμβαση η Τουρκία και στη διοίκηση και ασφάλεια του ελληνικού τομέα της διχοτομημένης Κύπρου. Και τούτο με το σκεπτικό ότι το νησί είναι απαραίτητο για την ασφάλεια της τουρκικής ενδοχώρας δεδομένου ότι απέχει μόνον 45 μίλια από τις ακτές της Ανατολίας. Η αντίστοιχη απόσταση από τον Πειραιά είναι 600 μίλια, υπογραμμίζει σκοπίμως.

Ο Ερντογάν σήμερα ακολουθεί τις υποδείξεις του Νιχάτ Ερίμ.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 21.6.2025

πηγή φωτογραφίας: (Murat CETIN MUHURDAR / Turkish Presidency Press Office / AFP)

Το Σύνταγμα του 1975 συμπληρώνει φέτος 50 χρόνια εφαρμογής και είναι χρήσιμο να θυμηθούμε τη συζήτηση που έγινε για την αναφορά του Έθνους στο άρθρο 1, παράγραφος 3. Συγκεκριμένα οι συντάκτες του κειμένου θέσπισαν ότι: «Όλες οι εξουσίες πηγάζουν απο τον λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα». Υπήρξε διαφωνία για την αναφορά του Έθνους από πολιτικούς της Αριστεράς, αλλά δόθηκαν οι κατάλληλες απαντήσεις και ο όρος παρέμεινε.

Ο Ακαδημαϊκός και μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος εξήγησε ότι το Έθνος είναι ευρύτερη έννοια από τον λαό, διότι περιλαμβάνει και το ιστορικό παρελθόν. Επίσης ο Ακαδημαϊκός και φιλόσοφος Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος τόνισε με άρθρα του ότι αν διαγράψουμε την έννοια του Έθνους, δεν θα έχουμε δικαίωμα να αγωνιζόμαστε και να μεριμνούμε για τον Ελληνισμό εκτός Ελλάδος. Ανέφερε ως παράδειγμα την ημικατεχόμενη Κύπρο.

Πιστεύω ότι η έννοια του Έθνους, όπως την διατύπωσαν οι συντακτικοί νομοθέτες, πέραν της ιστορικής και γεωγραφικής διαστάσεως, περιλαμβάνει  τα πολιτιστικά στοιχεία, τα οποία αναφέρει ο κλασικός ορισμός του Ηροδότου. Συνείδηση κοινής καταγωγής, γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα. Έτσι, λοιπόν, η Ελληνική Πολιτεία, ανεξαρτήτως κομμάτων και κυβερνήσεων, δικαιούται και υποχρεούται να ενδιαφέρεται για τα ιερά καθιδρύματα της Ορθοδοξίας, όπως είναι η Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης του Όρους Σινά, καθώς και με Ιερούς Ναούς που έχουν υποστεί βίαια αλλοίωση της αρχικής χρήσης τους, όπως είναι η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως, η Μονή της Χώρας κ.ά.

Οι περιπέτειες της Μονής Σινά έφεραν στη δημόσια συζήτηση τη Βίβλο, τον Μωυσή, τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό, την Αγία Ελένη, την Αγία Αικατερίνη κ.ά. Διερωτώμαι όμως: Τι γνωρίζει γι΄ αυτά τα πρόσωπα ένας απόφοιτος του σημερινού Λυκείου; Φοβούμαι ότι διδάσκεται ελάχιστα στοιχεία.

Το μάθημα των Θρησκευτικών μετά από τις ριζικές αλλαγές που επέφερε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ κατά την περίοδο 2016-2019, αναζητεί την ταυτότητά του. Η Παλαιά Διαθήκη έχει περιορισθεί σε λίγες γραμμές. Μάλιστα σε εκείνα τα  δημόσια Λύκεια, στα οποία θα εισαχθεί το Διεθνές Απολυτήριο ΙΒ, το μάθημα των Θρησκευτικών καταργείται σε δύο τάξεις.  Η Βυζαντινή Ιστορία έχει υποστεί υποβάθμιση από πλευράς ύλης και σπουδαιότητος. Ελπίζω τούτο να διορθωθεί με το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα, το οποίο συνδέεται με το πολλαπλό βιβλίο στη Στοιχειώδη και Μέση Εκπαίδευση.

Αν θέλουμε να είμαστε άξιοι θεματοφύλακες της μακρόχρονης Ελληνικής κληρονομιάς και μέτοχοι της Ελληνορθόδοξης οικουμενικότητας, πρέπει να ενισχύσουμε τη διδασκαλία των μαθημάτων με ηθικό, εθνικό και πολιτιστικό περιεχόμενο, όπως είναι η Ιστορία, η Ενιαία Ελληνική Γλώσσα (Αρχαία και Νέα) και τα Ορθόδοξα Θρησκευτικά. Γι’ αυτό πρέπει να μείνει αναλλοίωτη κατά την επικείμενη αναθεώρηση η διάταξη της παραγράφου 2 του άρθρου 16, η οποία ορίζει ότι:

Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.

Μάλλον θα αλλάξει η πρώτη παράγραφος για να επιτραπούν τα μη κρατικά Πανεπιστήμια. Αλλά πρέπει να παραμείνει ως έχει η δεύτερη παράγραφος του άρθρου 16 και η αναφορά στην ανάπτυξη εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης ως κύριο σκοπό της Παιδείας.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 14.6.2025

Οι σχέσεις μας με την Αίγυπτο δεν πρέπει να διαταραχθούν. Η χώρα  με τη μεγάλη ιστορία και τον  κρίσιμο γωπολιτικό ρόλο είναι πολύτιμος εταίρος της Ελλάδος. Από την πλευρά μας πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι η Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης του Όρους Σινά έχει ιδιαίτερη σημασία για τον Ελληνισμό και για την Οικουμενική Ορθοδοξία. Επειδή οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους είναι χρήσιμο να ζητήσουμε καθαρές λύσεις και να θυμίσουμε τα δικαιώματα και την ταυτότητα της Μονής.

Το σημείο κλειδί είναι το ιδιοκτησιακό. Δεν μας αρκούν διαβεβαιώσεις για τον προσκυνηματικό χαρακτήρα της Μονής. Πρέπει, με οποιονδήποτε τρόπο κρίνουν κατάλληλο οι δύο κυβερνήσεις, να κατοχυρωθεί η κυριότητα της Μονής σε όλα τα κτήρια, αγρούς,  μετόχια κα ιερά προσκυνήματα, τα οποία της ανήκουν επί αιώνες. Δεν είναι δυνατόν να επιβιώσουν οι μοναχοί χωρίς εξασφαλισμένη ιδιοκτησία. Δεν μπορούμε να δεχθούμε να είναι φιλοξενούμενοι οι Έλληνες μοναχοί μέσα στο μοναστήρι τους.

Ο Ελληνορθόδοξος χαρακτήρας και η συνεχής παρουσία Ελλήνων μοναχών είναι το δεύτερο σημείο – κλειδί. Η αναφορά σε προσκυνηματικό χαρακτήρα δεν μας ικανοποιεί. Πρέπει να κατοχυρωθεί ότι στη Μονή θα συνεχίσουν ακωλύτως  να κατοικούν και να ιερουργούν ιερομόναχοι και μοναχοί που θα ανήκουν στο Ορθόδοξο Δόγμα και θα προέρχονται από τον ευρύτερο χώρο του Ελληνισμού. Η απλή διαβεβαίωση για διατήρηση του θρησκευτικού χαρακτήρα ανοίγει τον δρόμο για την εγκατάσταση μοναχών άλλων Χριστιανικών ομολογιών. Όπως επισημαίνουν ειδικοί μελετητές η Ελλάς έχει ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς και άμεσο ενδιαφέρον  (droit de regard) για την Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Θεοβάδιστο Όρος Σινά.

Η Ελληνική Κυβέρνηση πρέπει να δημιουργήσει στο Υπουργείο Εξωτερικών ένα διαρκές Παρατηρητήριο για τα δικαιώματα των Ορθοδόξων Χριστιανών ανά την Υφήλιο με  έμφαση στην προστασία των τεσσάρων  Πρεσβυγενών Πατριαρχείων και των Ορθοδόξων Χριστιανικών πληθυσμών, Μονών και προσκυνημάτων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Το Κυπριακό Υπουργείο Εξωτερικών έχει ήδη συστήσει ένα αντίστοιχο θεσμικό όργανο. Είναι ανάγκη να ενημερωνόμαστε και να ενεργούμε εγκαίρως.

Η Ελλάς και η Κύπρος να συνεργασθούν σε επίπεδο Εκκλησιών ώστε να σταλούν στη Μονή Σινά νέοι και μορφωμένοι κληρικοί και μοναχοί. Αυτοί θα  ενισχύσουν το έμψυχο δυναμικό της Σιναϊτικής Αδελφότητος και θα  βοηθήσουν στη μελέτη, συντήρηση  και προβολή των καλλιτεχνικών θησαυρών της Μονής και της Βιβλιοθήκης της.

Η Ελληνική Πολιτεία να αποφύγει στο μέλλον άστοχες κινήσεις, οι οποίες γίνονται στο όνομα ενός δήθεν προοδευτισμού και δείχνουν ασέβεια στον Ορθόδοξο μοναχισμό. Τέτοιες κινήσεις δίνουν το κακό παράδειγμα σε άλλες χώρες να κάνουν τα ίδια εις βάρος των Ορθοδόξων. Θυμίζω ενδεικτικά τον «Νόμο Τρίτση» του 1987, με τον οποίο θα έχαναν μεγάλο μέρος της ιδιοκτησίας τους τα Ορθόδοξα Μοναστήρια εντός Ελλάδος. Ο Νόμος κατέπεσε κατόπιν προσφυγής επτά Μονών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το Δικαστήριο  αποφάνθηκε ότι και τα Μοναστήρια, όπως τα φυσικά πρόσωπα, έχουν δικαίωμα στην ιδιοκτησία.

Τέλος πρέπει να προετοιμάσουμε τη νέα γενιά για να αγωνισθεί να διαφυλάξει την Ελληνορθόδοξη παρουσία στο Σινά και αλλού. Να σταματήσει η συρρίκνωση των Θρησκευτικών και της Βυζαντινής Ιστορίας στα σχολεία μας. Η Ελληνορθόδοξη κληρονομιά είναι πάντα επίκαιρη.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 7.6.2025

Ο προσφάτως αποθανών Αμερικανός διεθνολόγος Joseph Nye καθιέρωσε τον όρο «ήπια ισχύς» (soft power) για να τονίσει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να επιτύχουν στόχους χρησιμοποιώντας όχι μόνο τον Στρατό και την κλασική διπλωματία, αλλά και τις αμερικανικές επιχειρηματικές δραστηριότητες σε διεθνή κλίμακα. Υπό ευρεία έννοια η ήπια ισχύς είναι η προσπάθεια κάθε χώρας να αυξήσει την επιρροή της και να επιτύχει διπλωματικούς στόχους προβάλλοντας ειρηνικά μέσα, όπως η γλώσσα, ο πολιτισμός, η θρησκεία.

Στην περίπτωση της Ελλάδος η ήπια ισχύς είναι χρήσιμη για να συμπληρώσει και όχι  για να καταργήσει την άμυνα και τη διπλωματία. Η Ελλάς απειλείται από την Τουρκία και παρατηρεί μεγάλη αναστάτωση γύρω της. Είναι απαραίτητη η σκληρή ισχύς (hard power), δηλαδή η διατήρηση αξιόμαχων και καλά εξοπλισμένων Ενόπλων Δυνάμεων.

Η οικονομική διπλωματία είναι χρήσιμη, αλλά έχει περιορισμένες δυνατότητες, όπως απέδειξε το πρόσφατο παρελθόν. Η Ελλάς επιχείρησε να εδραιώσει εμπορική και τραπεζική παρουσία στα Σκόπια για πολλούς λόγους. Πάντως ο κύριος στόχος δεν επετεύχθη. Όσο εμείς επενδύαμε χρήματα στο γειτονικό κράτος τόσο περισσότερο αυξανόταν η αδιαλλαξία των διαδοχικών σκοπιανών κυβερνήσεων.

Στην Τουρκία εξαγοράσθηκε τράπεζα από ελληνικά κεφάλαια, αλλά ο τουρκικός επεκτατισμός δεν κάμφθηκε. Ούτε οι διάφορες «συναντήσεις φιλίας» μεταξύ δημάρχων ελληνικών και τουρκικών πόλεων άλλαξαν  την τουρκική πολιτική.

Πιστεύω ότι για τη χώρα μας οι δυνατότητες διευρύνσεως της επιρροής μας μέσω της ήπιας ισχύος είναι μεγαλύτερες αν αξιοποιήσουμε τη διαχρονική ελληνική γλώσσα, την Ιστορία μας και την εγγύτητά μας με Ορθοδόξους πληθυσμούς στη Μέση Ανατολή που έχουν ανάγκη υποστηρίξεως.

Η Γαλλία, αν και βλέπει ότι χάνει τη μάχη της παγκόσμιας γλώσσας από την αγγλική, εν τούτοις επενδύει τεράστια ποσά για να έχει παραρτήματα του Γαλλικού Ινστιτούτου σε πολλές χώρες. Πρέπει και εμείς να ενισχύσουμε υλικά και ηθικά τις έδρες πανεπιστημίων του εξωτερικού που διδάσκουν Αρχαία και Νέα Ελληνικά. Επίσης είναι χρήσιμο να προβάλλουμε τη συνέχεια του Ελληνισμού και την πολιτιστική δημιουργία όλων των περιόδων. Και την Κλασική Ελλάδα και τον Ελληνιστικό Πολιτισμό και την Ελληνορθόδοξη Παράδοση του Βυζαντίου και τις νεώτερες έως σύγχρονες γενιές λογοτεχνών και καλλιτεχνών.

Η προστασία κοινοτήτων και μειονοτήτων που έχουν την ίδια θρησκεία με τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων είναι απαραίτητη για λόγους ανθρωπιστικούς, αλλά και για λόγους προβολής του κύρους και του πολιτισμού μας. Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, είτε Έλληνες είτε  αραβόφωνοι Ρουμ Ορτοντόξ, σε όλη την έκταση της Μέσης Ανατολής βρίσκονται υπό πίεση και πρέπει να τύχουν του  εμπράκτου ενδιαφέροντός μας. Άμεση προτεραιότητα είναι η διαφύλαξη της Ελληνορθόδοξης παρουσίας στην  Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Όρος Σινά.

Η ιστορία μάς θυμίζει ότι στη διάρκεια της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 η Γαλλία και η Αυστρία έθεσαν υπό την προστασία τους τις Ρωμαιοκαθολικές κοινότητες των Κυκλάδων με επίκεντρο τη Σύρο. Μάλιστα στο μεγαλύτερο διάστημα του 19ου αιώνος ο Αυστριακός Αυτοκράτορας είχε τον τίτλο: Η Αυτού Αποστολική Μεγαλειότης. Ο όρος: Αποστολική δείχνει έντονο ενδιαφέρον για τη θρησκευτική διπλωματία. Εξ άλλου το 1905, την ιδια χρονιά που η Γαλλία θέσπιζε με Νόμο την αυστηρή θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους, στήριζε εμφανώς στα ταραγμένα Βαλκάνια τα Ρωμαιοκαθολικά μοναστικά τάγματα για να διευρύνει την επιρροή της.

Ορθοδοξία, Γλώσσα και Ιστορία είναι η ήπια ισχύς του Ελληνισμού. Αξίζει να βελτιώσουμε την εικόνα μας διεθνώς.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 31.5.2025

Ο μήνας Μάϊος είναι γεμάτος από μνήμες Βυζαντίου και Κωνσταντινουπόλεως. Στις 11 του μηνός γιορτάζουμε την ίδρυση και τα εγκαίνια της Κωνσταντίνου Πόλεως το 330 από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Στις 21 του ιδίου μηνός η Εκκλησία μας τιμά τον  ιδρυτή Άγιο και τη μητέρα του, την Αγία Ελένη. Στις 29 τιμούμε τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και τους πεσόντες κατά την Άλωση της Πόλης, της Βασιλεύουσας, το 1453.

Τι σημαίνει για εμάς σήμερα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η Ρωμανία; Μερικοί την θεωρούν σαν κάτι μακρινό, κι όμως είναι πολύ κοντά μας. Είναι μέσα στη ζωή μας, στον πολιτισμό μας, στην ταυτότητά μας, στις συνήθειές μας. Ας θυμηθούμε ορισμένες ενδιαφέρουσες πτυχές.

1. Η Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρεί τη βυζαντινή παράδοση, η οποία «μένουσα εν εαυτή τα πάντα καινίζει». Η Θεία Λειτουργία, η υμνογραφία, η βυζαντινή μουσική, η βυζαντινή αγιογραφία, ο βυζαντινός ρυθμός των Ναών, αυτά και πολλά άλλα καθιστούν το Βυζάντιο/Ρωμανία κομμάτι της ζωής μας.
2. Ολόκληρες πόλεις και μοναστικές κοινότητες αποτελούν σήμερα βυζαντινά μουσεία που θυμίζουν την τέχνη, την παράδοση, τις πεποιθήσεις και τον συνδυασμό Χριστιανικής πίστης και ελληνικού πολιτισμού που επέτυχε επί 1100 έτη η Αυτοκρατορία. Ο Άθως, το Σινά, η Θεσσαλονίκη, η Καστοριά, το Διδυμότειχο, η Άρτα αποδεικνύουν του λόγου το ασφαλές. Πηγαίνεις στο Άγιον Όρος και ακούς να μνημονεύονται καθημερινά ο Νικηφόρος Φωκάς, ο Αλέξιος Κομνηνός και άλλοι κτίτορες των μονών.
3. Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης- Κωνσταντινουπόλεως είχε το κρατικό όνομα Ρωμανία. Ο όρος Βυζαντινή Αυτοκρατορία καθιερώθηκε τον 16ο αιώνα από τον Γερμανό ιστορικό Ιερώνυμο Βολφ. Εις ένδειξιν ευγνωμοσύνης οι Αυτοκράτορες έδιναν τίτλους και επαίνους «διά τους κόπους ούς εμόχθησας υπέρ Ρωμανίας». Ρωμαίοι ήσαν οι υπήκοοι, αλλά δεν έπαυαν να έχουν επί μέρους εθνικές ταυτότητες (Έλληνες, Αρμένιοι, Σέρβοι κ.ά). Από τη Ρωμανία και τους Ρωμαίους υπηκόους της προέρχεται ο όρος Ρωμηός (ή Ρωμιός) που χαρακτηρίζει από το 1453 μέχρι και σήμερα τη σύνθεση Ορθοδοξίας και Ελληνισμού. Γι’ αυτό και οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Μέσης Ανατολής αποκαλούνται Ρουμ Ορτοντόξ και αναζητούν τις ρίζες τους στο Βυζάντιο.
4. Μέχρι το 1946 το Βυζαντινό Δίκαιο ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των Ελλήνων. Οι Εθνικές Συνελεύσεις της Ελληνικής Επαναστάσεως αποφάσισαν να επαναφέρουν ως Αστικό Δίκαιο τους «Νόμους των Χριστιανών ημών Αυτοκρατόρων», δηλαδή των Βυζαντινών και συγκεκριμένα την κωδικοποίηση που έκανε τον 14ο αιώνα ο Θεσσαλονικεύς Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος. Εφαρμόσθηκε στη νεώτερη Ελλάδα μέχρι το 1946, όταν εισήχθη ο Αστικός Κώδικας, αλλά δεν καταργήθηκε τελείως.
5. Στο βιβλίο της «Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο- Πόσο Βυζαντινοί είναι οι Νεοέλληνες» η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ αναφέρεται στην επίδραση του Βυζαντίου στη λογοτεχνία και την τέχνη των Νεοελλήνων. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης ζητά από τον Π. Ζωγράφο να απεικονίσει, μαζί με τις μάχες του 1821, και την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Σεφέρης, ο Καραγάτσης, ο Μαρκοράς, ο Ίων Δραγούμης, αλλά και ο Γάλλος διανοούμενος Αντρέ Μαλρώ αντλούν έμπνευση από τη βυζαντινή ιστορία. Προσθέτω και εγώ τον Δωδεκάλογο του Γύφτου και τη Φλογέρα του Βασιλιά, τα δύο επικά ποιήματα του Κωστή Παλαμά, καθώς και τα παιδικά βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα για τον «Καιρό του Βουλγαροκτόνου». Επίσης το μεταφρασμένο στα ελληνικά μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο με τίτλο «Μπαουντολίνο», με ήρωα έναν Ιταλό Σταυροφόρο του 1204, ο οποίος γοητεύθηκε από την κλασική ελληνική παιδεία του Βυζαντινού ιστορικού Νικήτα Χωνιάτη.
6. Θρύλοι, παροιμίες και συνηθισμένες εκφράσεις έχουν ενταχθεί στη συλλογική μνήμη και στο λεξιλόγιό μας χωρίς ίσως να συνειδητοποιούμε τη βυζαντινή προέλευσή τους. Οι γιαγιάδες μιλούν στα εγγόνια για τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά. Οι φράσεις «έφαγε τον περίδρομο», «έμεινε στα κρύα του λουτρού» και πολλές άλλες έρχονται κατ’ ευθείαν από τους Βυζαντινούς προγόνους μας. Το φλουρί Κωνσταντινάτο, είτε το φοράμε στο λαιμό είτε το χρησιμοποιούμε ως έκφραση, αναφέρεται στο βυζαντινό νόμισμα με την παράσταση του Αγίου Κωνσταντίνου.
7. Ο αείμνηστος Καθηγητής Βασίλειος Τατάκης παρατήρησε ότι το Βυζάντιο είναι επίκαιρο, διότι είναι το πρώτο πραγματικά ευρωπαϊκό κράτος. Με βάση τους ορισμούς του Πωλ Βαλερύ, του Τόμας Έλιοτ, του Παναγιώτη Κανελλόπουλου  και πολλών άλλων, τα τρία θεμέλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι: Η Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, το Ρωμαϊκό (ή βυζαντινορωμαϊκό) Δίκαιο και η Χριστιανική Διδασκαλία. Για πρώτη φορά τα τρία αυτά στοιχεία μαζί απαντώνται στο Βυζάντιο/ Ρωμανία, όπου το θεμέλιο της παιδείας ήσαν τα Ομηρικά έπη και όπου το Ρωμαϊκό Δίκαιο εκχριστιανίσθηκε και κωδικοποιήθηκε.
8. Η κληρονομιά των Θεσσαλονικέων Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, Φωτιστών των Σλάβων, είναι εμφανής στο αλφάβητο εκατοντάδων εκατομμυρίων Ρώσων, Ουκρανών, Σέρβων, Βουλγάρων και άλλων. Ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος, φιλόσοφος και ιεραπόστολος του 9ου αιώνος μ.Χ., έδωσε το όνομά του στο βυζαντινό αλφάβητο που χρησιμοποιούν σήμερα – με κάποιες τροποποιήσεις και προσθήκες – οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης.
9. Ο δικέφαλος αετός ήταν το έμβλημα των βυζαντινών αυτοκρατόρων μετά την ανάκτηση της Βασιλεύουσας το 1261 και τη νίκη των Ελλήνων της Νίκαιας επί των Σταυροφόρων. Σήμερα τον βλέπουμε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά και στους Ορθοδόξους Ναούς της Ελλάδος και της Κύπρου, είτε ως σημαία είτε ως διακοσμητικό σύμβολο. Τον βρίσκουμε επίσης στις σημαίες και στα εθνικά σύμβολα των Σέρβων, των Μαυροβουνίων, των Αλβανών και άλλων λαών που επηρεάσθηκαν από τον βυζαντινό πολιτισμό. Πρόκειται για τον αετό, ο οποίος κοιτά και προς την Ανατολή και προς τη Δύση.
10.  Είναι επίσης χρήσιμο να θυμόμαστε ότι οι αγωνιστές του 1821  είχαν την Κωνσταντινούπολη και τη βυζαντινή ιδέα στην καρδιά τους. Η Μεγάλη Ιδέα, δηλαδή η ελπίδα για απελευθέρωση της Πόλης και όλων των ελληνικών περιοχών, κράτησε όρθιο το Γένος επί 400 χρόνια. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μιλώντας στον Άγγλο Πλοίαρχο Χάμιλτον δηλώνει ότι συνεχίζει τους αγώνες του Αυτοκράτορα που δεν συνθηκολόγησε (δηλ. του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου).

Ας μην περιφρονούμε το Βυζάντιο. Ας ξαναμελετήσουμε τον «ένδοξο βυζαντινισμό μας», όπως θα έλεγε και ο Καβάφης.

Στις 12 Ιουνίου συμπληρώνονται επτά χρόνια από την υπογραφή της εθνικώς επιζήμιας Συμφωνίας των Πρεσπών. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ παραχώρησε στο βόρειο γειτονικό μας κράτος μία σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό, ο οποίος ήδη εγκαταλείφθηκε από τους αμέσως ενδιαφερομένους. Παραχώρησε επίσης «μακεδονική»  γλώσσα, εθνότητα και ταυτότητα σε ένα πολυεθνικό κράτος, το οποίο είχε από το 1991 δείξει τις προθέσεις του να μονοπωλήσει αυτούς τους όρους.

Η Πρόεδρος των Σκοπίων Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα μίλησε σε Συνέδριο με γενικό τίτλο «Μακεδονία 2025», χρησιμοποιώντας τον όρο αυτό όπως και η μεγάλη πλειοψηφία πολιτικών και δημοσιογράφων.

Εξ άλλου ο Πρωθυπουργός του κράτους Χρίστιαν Μίτσκοσκι επαναλαμβάνει συχνά τους ισχυρισμούς του περί «ανεπίλυτου μακεδονικού ζητήματος». Τον ακούσαμε τον Ιανουάριο στις ΗΠΑ (συγκέντρωση στο Νιου Τζέρσεϋ), τον ακούσαμε πάλι στις 24 Απριλίου σε συγκέντρωση σωματείου που διεκδικεί  τη Βόρειο Ελλάδα. Από το 1945 ο κομμουνιστής Τίτο της Γιουγκοσλαβίας είχε καθιερώσει τον αλυτρωτικό όρο «Μακεδονία του Αιγαίου»  ή «Μακεδονία της Λευκής Θάλασσας»   για την Ελληνική Μακεδονία. Οι σύλλογοι με αυτές τις ονομασίες αποτελούν σήμερα την αιχμή του δόρατος της ανθελληνικής και διεκδικητικής προπαγάνδας.

Είπε μεταξύ άλλων ο Μίτσκοσκι: «Το μακεδονικό ζήτημα δεν έχει κλείσει. Το μακεδονικό ζήτημα θα τεθεί κάποια στιγμή στο τραπέζι των παγκόσμιων μεγάλων δυνάμεων και εγώ είμαι πεπεισμένος ότι με τη δύναμη των επιχειρημάτων θα αποκαταστήσουμε όλα εκείνα που όχι μόνον τα τελευταία χρόνια, αλλά ίσως και τις προηγούμενες δεκαετίες και αιώνες στο παρελθόν έχουμε απολέσει. Δεν είμαι βέβαιος ότι είμαστε η γενιά αυτή, της οποίας ηγούμαι, που θα το καταφέρει αυτό, αλλά είμαι βέβαιος ότι θα θέσουμε τα θεμέλια, ώστε οι επόμενες γενιές να μπορέσουν, βάσει των θεμελίων που θέτουμε σήμερα, να το καταφέρουν αυτό». Μιλούσε σε  εκδήλωση στα Σκόπια για τη συμπλήρωση ενός έτους λειτουργίας της «Λέσχης-Αναγνωστηρίου της Λευκής Θάλασσας».

Είναι προφανές ότι οι δηλώσεις αυτές και η γενικότερη συμπεριφορά των ηγετικών κλιμακίων των Σκοπίων κουρελιάζουν τη Συμφωνία των Πρεσπών. Δικαιώνουν επίσης όλους όσοι φωνάζαμε ότι η σύνθετη ονομασία είναι κοροϊδία, διότι θα μείνει μόνο ο όρος «Μακεδονία». Πρέπει να δείξουμε άμεση αντίδραση. Αν αποδεχόμαστε αδιαμαρτύρητα αυτές τις προκλήσεις ανοίγουμε την όρεξη για γειτονικά κράτη μεγαλύτερα σε πληθυσμό και ισχύ από τα Σκόπια.

Η θρασύτητα των βορείων γειτόνων εκδηλώνεται και απέναντι στη Βουλγαρία και στην Ε.Ε. Η Σόφια έθεσε Βέτο για την ευρωπαϊκή πορεία των Σκοπίων, αν δεν κάνουν μία δήλωση για τη γλώσσα τους και αν δεν αναγνωρίσουν τη βουλγαρική εθνότητα ως συστατικό στοιχείο του κράτους με τροποποίηση του κανονιστικού μέρους του Συντάγματος.

Για τη  γλώσσα η κυβέρνηση των Σκοπίων κατέθεσε στις Βρυξέλλες μία δήλωση, στις 19.7.2022,  αναγνωρίζοντας ότι κατασκευάσθηκε το 1945 μόνο από διαλέκτους που ομιλούνται εντός των σημερινών ορίων του κράτους. Για την αλλαγή του Συντάγματος υπέρ της βουλγαρικής μειονότητας η κυβέρνηση Μίτσκοσκι δηλώνει πλήρη άρνηση. Το είπαν και προ ολίγων ημερών στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα. Προτιμούν να μην προχωρήσουν προς την Ευρ. Ένωση παρά να αποδεχθούν το βουλγαρικό και ευρωπαϊκό αίτημα.

Τα Σκόπια προκαλούν τους πάντες. Πρέπει να προστατεύσουμε την ιστορία και τη αξιοπρέπειά μας.

Άρθρο στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ, 24.5.2025